Ghana

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Ghana, vreuger bekind es De Goudkös (officieel Republic of Ghana), is e land in Wes-Afrika, ten zuie ligkend aon d'n Atlantischen Oceaan, grenzend aon de Ivoorkös, Burkina Faso en Togo. Hoofstad is Accra, ander veurnaom stei zien Kumasi, Tamale, Tema en Sekondi-Takoradi. 't Noorde vaan 't land heet e druug savanneklimaot, 't zuie, veural 't zuidweste, heet e regenwoudklimaot. 'n Aonzeenlek deil vaan 't landoppervlak weurt ingenómme door 't Voltameer, e stuwmeer woe de Witte Volta en de Zwarte Volta in oetmunde.

De naom Ghana is aofkomsteg vaan 't veurmaoleg keuninkriek Ghana, wat neet aon de kös meh in 't binneland, in Mali, laog.

Bestuurleke indeiling

Gana is verdeild in tien regio's:

Demografie

De zuidkös vaan Wes-Afrika is ein vaan de meis cultureel diverse gebiede vaan de wereld en zeker 't meis divers gebeed vaan Afrika. Alle volker in Ghana behure tot de Niger-Congovolker, en wel tot de Niger-Congo-A-gróp, 'n verdeiling die op groond vaan taolkundege euvereinkomste gemaak weurt. De belangriekste etniciteit zien de Akan (Ashanti), die ca. 41% vaan de bevolking oetmake. Ander grópe zien de Mossi (12%), de Ga (8%), de Mina (6%), de Ewe (4%) en de Yoruba (3%). Die lèste twie volker zien beter vertegewoordeg in ander len in de regio. Ander brónne rekene sjijns de Mina tot de Ewe en geve ander percentages. Wat de religies betröf numme 't christendom, d'n islam en de natuurreligies alledrei oongeveer 'n daardedeil vaan 't bevolkingsbestand in. 't Christendom is sterker in 't zuie, d'n islam in 't noorde. Ander brónne geve 't christendom väöl mier aonhengers en d'n islam dudelek minder.

D'n oontwikkelingsindex vaan 't land is veur midde-Afrikaanse begrippe hoeg: doa hiers geinen hónger en 't alfabetisme is relatief hoeg.

Historie

Op 't groondgebeed vaan 't modern Gana bestoonte in de vreugmodernen tied väöl klein riekskes, wie 't Ashantiriek, 't riek vaan de Dagomba en de federatie vaan de Fanti. Bij hun tochte nao Azië in de late vieftienden iew kaome de Portugeze ouch langs de kös vaan Ghana (landing 1470) en in 1482 stiechde ze de vesting die later bekind zouw goon stoon es Fort Elmina. 't Gebeed, hendeg riek in alderlei kosbaarhede, begós in Europese moond algaw De Goudkös te hete en nao de Portugeze vestegde ziech oonder mie de Ingelse, Franse en Hollenders aon de kös. Handelswaor waore oonder mie slaove, die tege sierade oet Europa woorte verhandeld mèt stamme oet 't binneland (die de lui vaan door hun euverwónne stamme aon de Europeane verkochte). Heidoor heet Ghana 'n bezunder belaoje historie. De Hollenders, in de vörm vaan de WIC, lökden 't in 1637 fort Elmina te vereuvere, wat de Goudkös tot 'n Nederlandse kolonie maakde. In 1672 vestegde ziech hei ouch de Britte, oonder de Royal African Company, die 'ne gelieksoortegen handel begóste. In 1791 droog de kwakkelende WIC zien bezittinge euver aon de Nederlandse Staote. Vaanaof 1807, wie de slaovernij in de Britse gebiede woort aofgesjaf, woort veur de Britte de Goudkös minder aontrèkkelek, meh oonder 't modern imperialisme begós dit land de wijer kolonisatie vaan Ghana. In 1871 en 1872 droog Nederland zien bezittinge aon de Goudkös euver aon 't Vereineg Keuninkriek, in toesj daoveur lete de Britte Sumatra vrij veur Nederlandse kolonisatie. Nao de oonderwerping vaan 't Ashantiriek kós in 1874 de kolonie Goudkös gestiech weure, in 't noorde en weste aon Frans, in 't ooste aon Duits gebeed ligkend. Togo woort vaanaof 1918 es mandaotgebeed vaanoet Ghana bestuurd. Nao d'n oorlog kaom 'n oonaofhenkelekheidsbeweging op, die in 1957 in 'n vreidzaam oonaofhenkelekheid rizzelteerde. Mèt de oonaofhenkelekheid woort de naom veranderd vaan Gold Coast in Ghana. Nao d'n oonaofhenkelekheid kinde Ghana 'ne langen tied vaan staotsgrepe en börgeroorloge, tot in 1981 luitenant Jerry Rawlings aon de mach kaom. Nao elf jaor autoritair bewind stoont heer in 1992 vrij verkezinge touw, die heer wón. De groondwèt verbooj häöm nao 2000 door te regere.