Sjaop
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Sjaop (Ovis aries) is 'n aeveheuvig zougdeer det dore miens is gedomesticeerdj gewaoren óm ónger angere wol te levere. 't Is einen herkawwer en nej verwandj ane geit. De saort behuuertj toet 't geslach Ovis, woor ouch de moeflon en 't diekhäöresjaop ónger valle. 't Menke wuuerdj 'ne sjaopebók geneump, 't vruike uue (of oeai) en 't jónk e lam.
Laefwies
E sjaop kan 'ne laeftied van 15 toet 20 jaor haole, meh dit kump inne praktiek neet zoea dök veur: meistes waere ze väöl ieëre geslech. Op hoeage laeftied verluus e sjaop zien tenj en baktenj wodoor 't neet mieë good kan aete. Sjäöp höbbe 32 tenj en baktenj; ze höbbe gein heuktenj en baovenaan gein sniejtenj. Baoven en ónger höbbe ze 6 veurbaktenj en 6 baktenj, en allein inne óngerkaok 8 sniejtenj. Die gebroeke ze óm graas en kroedechtige aaf te snieje, mit 'n bewaeging wie 'n tondeus. 't Graze geitj dus hieël anges es bie de koe die 't graas mit zien tóng lostrèk. E sjaop ètj daoróm väöl kórter graas es 'n koe, en 'ne boer kan waal ieës kuuj in 'n wei zètten en daonao sjäöp, meh noeats angesóm.
Functies van sjäöp veure miens
Behalve veure wol waere sjäöp ouch gehaje veure milk en 't vleis, wobie veural 't lamsvleis wuuerdj gewardeerdj. De sjaopemaag wuuerdj gebroek in traditioneel gerechte wie tripes en haggis. Oet sjaopederm woorte condooms gemaak, en ze waere sómtieds nag gebroek óm snaore veur fioealen en anger striek- en snaorinstrumente te make. Langs waterkieëringe waas nag 'n hieël anger functie van belang: sjäöp woorte op dieke geweidj. Mitte puuet trappe ze de gróndj vas en mitte bek verkómme ze det 's struuk en buim oppe diek greuje die mitte reut de dieke kónne besjajige. Ieëre waas Nederlandj e sjaopslandj, noe is Australië]] det: taengeneuver zoeaget 20 miljoen luuj staon op 't zudelik continent 150 miljoen sjäöp. Bekans al de wol wuuerdj oetgeveurdj en Australië is weltwied den ouch wiedoet de grótste wolexporteur. Ter vergelieking: in Nederlandj woorte in 2010 zoeaget 1,1 miljoen sjäöp gehaje.
Taxonomie
- Riek: Animalia (bieëster)
- Stam: Chordata (chordabieëster)
- Klas: Mammalia (zougdere)
- Orde: Artiodactyla (aevehovige)
- Femielje: Bovidae (holhäörige)
- Óngerfemielje: Caprinae (bök of geitechtige)
- Geslech: Ovis (sjaopechtige)
- Óngerfemielje: Caprinae (bök of geitechtige)
- Femielje: Bovidae (holhäörige)
- Orde: Artiodactyla (aevehovige)
- Klas: Mammalia (zougdere)
- Stam: Chordata (chordabieëster)