Bànca (famìggia)

ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

O stémma da famìggia Bànca de Zêna[1].

I Bànca, ciàmæ Bànco, De Bànca[1] ò Da Bànca[2] ascì, són stæti 'n'inportànte famìggia de lignêua da Repùbrica de Zêna. Intræ inte l'Albèrgo di Giustinién, tra i sò ménbri gh'é stæto 'n dûxe da Repùbrica e doî cardinæ da Gêxa catòlica. Pe de ciù, co-in ràmmo ch'o s'êa trasferîo a Rómma, i Bànca àivan o tìtolo de prìnçipi de Basàn ascì. A famìggia, in sciâ fìn sopravisciûa sôlo into sò ràmmo româno, a s'é do tùtto estìnta into córso do sécolo XIX.

Stöia

E òrìgine

A famìggia Bànca a l'é òriginâia do pàize de Rapàllo, co-ina prìmma mençión a-a sò stöia ch'a remónta za a-i ànni trénta do Çinqueçénto, sàiva a dî quànde o sò ménbro ciù avoxòu, l'Aostìn Giustiniàn, a l'à scrîto 'n'outobiografîa inta sò òpera ciù famôza, i Castigatissimi annali, contegnûa inta crònaca pe l'ànno 1470, quéllo quand'o l'é nasciûo[2].

O nómme Bànca o vêgne da 'n antîgo castéllo, conosciûo da-i rapalìn cómme o castéllo da Bànca, vixìn a-o quæ gh'êa a prìmma abitaçión da famìggia, ch'a l'à pöi conservòu sta denominaçión chi dòppo ésise trasferîa a Zêna[2]. O castéllo da Bànca, za deruòu méntre o Giustiniàn o scrivéiva i sò anâli, o se trovâva da-arénte a-o bórgo, in sce 'n péuzzo dónde ancheu gh'é a coscì dîta Tôre Baràtta, e, segóndo a tradiçión, o l'à pigiòu quésto nómme da-o fæto che, inti moménti de perìcolo, o bànco de dónde l'outoritæ locâle a l'aministrâva a giustìçia o fésse stramuòu chi, inta 'na postaçión fortificâ[3].

Da Rapàllo, inte 'n moménto no mêgio precixòu tra i sécoli XIII e XIV, a famìggia Bànca a l'à dónca fæto stramûo a Zêna, parteçipàndo a-e ativitæ comerciâli da çitæ e arivàndo a gestî di tràfeghi inte colònie da Repùbrica, co-a sò prezénsa ch'a l'é atestâ into Levànte, a Scîo.

L'Albèrgo Giustiniàn

Moménto bén inportànte pi-â stöia da famìggia o l'é stæto, a-i 14 de novénbre do 1362, a creaçión de 'na socjêtæ a Scîo, a coscì dîta Maónn-a "nêuva", institoîa con l'òbietîvo de gestî l'aministraçión e i comèrci de l'îzoa. A quésta asociaçión da sùbito o gh'à parteçipòu o Pòulo Bànca, tra i sotoscritoî òriginâli da maónn-a con âtri ùnze nòbili zenéixi, sàiva a dî o Nichiôzo de Canétto de Lavàgna, o Zâne Cànpo, o Françésco Aràngio, o Nichiôzo de Sàn Teodöo, o Gabriælo Adórno, o Tomâxo Lòngo, l'Andrieu Cànpo, o Rafè de Fornêto, o Luchìn Néigro, o Pêo Oivê e o Françésco Gaibâdo. Pe unîse inte 'n mòddo ciù stréito, óltre che pe mêzo da maónn-a, i dózze sòcci òriginâli (ciù o Pêo de Sàn Teodöo, o trezén) àn creòu 'n Albèrgo di nòbili ascì, pigiàndo 'n segóndo cognómme ch'o foîse in comùn fra de lô, sàiva a dî quéllo de Giustiniàn[4][5].

Da chi, a stöia da famìggia Bànca a l'é andæta aprêuvo a quélla di Giustinién, diventàndo 'na pàrte atîva da vìtta polìtica e econòmica de Scîo pe-i doî sécoli a vegnî. Però, inte l'ànno 1566, a colònia zenéize, ùrtima rocafòrte crestiànn-a into Levànte, a l'é chéita in sciâ fìn inte moén di Tùrchi, co-i nòbili sopravisciûi che són fîto tornæ in pàtria.

I Bànca, in particolâ, àn trovòu rifùggio into Stâto Pontifìccio insémme a ménbri de âtri ràmmi da famìggia Giustiniànn-a, gràçie a l'arénbo do Vinçénso Giustiniàn Bànca, arivòu a Rómma za da quàrche ànno e che, into 1570, o l'êa stæto nominòu cardinâ[4]. A fortùnn-a di Bànca a Rómma a l'é però comensâ co-a mòrte sénsa erêdi legìttimi do marchéize Vinçénso Giustiniàn, ch'o l'à nominòu cómme sò erêde universâle, co-în àtto do 22 de zenâ do 1631, l'Andrîa Giustiniàn, fìggio do Casàn Giustiniàn Bànca che, scapàndo da Scîo, o l'êa andæto a stâ a Mescìnn-a. Into 1638, con l'agiùtto de l'Òràçio Giustiniàn Lòngo, l'Andrîa o s'é spozòu con l'Ànna Màia Flamìnia Pamphili, fìggia de Dònna Òlìnpia e néssa do futûro Pàppa Inocénso X. Con l'eleçión do pontéfice, tra i vàrri privilêgi concéssi a-a famìggia, a-i 21 de novénbre do 1645 l'Andrîa Giustiniàn o l'é stæto nominòu prìmmo prìnçipe de Basàn, inouguràndo coscì o ràmmo ciù avoxòu de l'antîga famìggia di Bànca[4].

A ògni mòddo i Bànca che stâvan a Zêna àn continoòu a-avéi 'na çèrta inportànsa ascì, scibén che in mezûa minô rispètto a-i Giustinién de âtre famìgge cómme i Cànpi e i Lònghi, co-o sò ménbro ciù avoxòu, o vésco Aostìn Giustiniàn Bànca, ch'o l'àiva òtegnûo l'incàrego de continoâ i anâli zenéixi, e co-o Brìçio Giustiniàn Bànca, co-o quæ a famìggia a l'é arivâ scìnn-a-a màscima càrega da Repùbrica. Pe de ciù, l'é ancón minsonòu o Pêo Françésco, fìggio do Zâne Françésco, senatô da Repùbrica inte l'ànno 1586[6]. Into méntre, i Bànca de Rómma àn continoòu a governâ o féodo de Basàn pe tòsto doî sécoli, co-a famìggia ch'a l'àiva conservòu a propiêtæ in sciâ mâvegiôza Coleçión Giustiniànn-a, inandiâ da-o marchéize Vinçénso e tra e ciù rìcche da çitæ, óltre a portâ di sò ménbri a-e ciù âte càreghe pontifìccie, cómme co-o cardinâ Giàcomo Tomâxo[4].

A roìnn-a di Bànca a l'é arivâ da-i fæti lighæ a-a rivoluçión françéize e a-a creaçión da prìmma Repùbrica Româna, con requixiçioìn e sachézzi a-i dànni de vàrie famìgge de lignêua da çitæ, pe finî do tùtto co-a mòrte sénsa erêdi dirétti do Vinçénso VI, ùrtimo prìnçipe de Basàn, co-o quæ s'êa ezourîo o patrimònio de famìggia ascì, méntre a coleçión Giustiniànn-a a vegnîva do tùtto desmantelâ e vendûa in tòcchi. Defæti, co-i sò fræ Giàcomo Tomâxo e Loénso ch'àivan pigiòu i vôti, l'ùrtimo ménbro da lìnia méistra o l'é stæto a fìggia Çeçìlia, ch'a s'é maiâ co-o Càrlo Bandìn. Con l'estinçión di Bànca, o tìtolo de Basàn o l'é pasòu a-o Lionàrdo Giustiniàn Denéigro, dezignòu da-o Vinçénso VI cómme sò erêde, ma a-a sò mòrte, tórna sénsa erêdi e con l'estinçión di Giustiniàn Denéigro ascì, o tìtolo o l'é finîo a 'n Giustiniàn Recanéllo. In sciâ fìn, do 1863, l'é stæto nominòu prìnçipe de Basàn o Sigismóndo Giustiniàn-Bandìn, fìggio de l'ùrtima Giustiniànn-a Bànca e dónca nêvo do Vinçénso VI, co-o quæ o tìtolo o l'é pasòu a 'na famìggia româna, no sénsa 'na lónga questión giurìdica in sce l'ereditæ promòssa da-i Giustiniàn Recanéllo, l'ùnica brànca di Giustinién a êse sopravisciûa a Rómma[4].

Ménbri avoxæ

Bànca

  • Elîa Bànca: prìmmo Bànca a êse minsonòu inti èrboi de famìggia, da lê discéndan, inte l'órdine, Òbèrto, Pasquâ, Nicòlla[7] e, in sciâ fìn, o Pòulo, o prìmmo di Bànca a intrâ into nêuvo Albèrgo Giustiniàn. L'Elîa o l'é stæto, insémme a l'Ansâdo Döia e o Rolàndo Mæn, cónso do Comùn de Rapàllo, vegnìndo coscì minsonòu inte 'n pàtto do 18 de frevâ do 1171 firmòu con l'abòu de Sàn Martìn de Portofìn, ch'o s'êa apénn-a separòu da-o monestê de Sàn Frutuôzo[8].

Giustiniàn olim Bànca

Ritræto do cardinâ Giàcomo Tomâxo, òpera de Ludovîco Liparìn
  • Andrieu Giustiniàn Bànca (1385-1456): fìggio de Nichiôzo e Brancalìonn-a Grimâda, o l'êa un di ménbri da Maónn-a de Scîo. O s'é dedicòu pe tùtta a vìtta a-a coleçión e a-o comèrcio de òpere d'àrte, ativitæ ch'a l'à permìsso a l'Andrieu de intrâ in contàtto con inportànti umanìsti de l'época. O l'à scrîto ascì 'n poêma dedicòu a 'na vitöia di zenéixi inta diféiza de Scîo, ciamòu Relazione dell'attacco e difesa di Scio[9]. O sò fìggio Àngiou o l'é stæto co-scignôro de l'îzoa de Scîo[10].
  • Àngiou Giustiniàn Bànca (1520-1600): nasciûo a Scîo, fìggio de Benéito de Stêva e de Màia de Gabriælo Giustiniàn Recanéllo[7], dòppo avéi studiòu teologîa a Zêna za a 27 ànni o l'é stæto nominòu vésco da diòcexi de Bovìn, gràçie a-a sò preparaçión e a l'agiùtto de l'Òràçio e do Vinçénso Giustiniàn, che inte quélli ànni àivan òtegnûo de inportànti càreghe a Rómma. A lê o l'é dedicòu 'n monuménto fùnebre inta catedrâle de Bovìn[11].
  • Aostìn Giustiniàn Bànca (1470-1536): fìggio de Pòulo e de Bertomêa, do ràmmo di Lònghi, o l'é stæto o vésco da diòcexi de Nébbio. O l'é aregordòu sorviatùtto cómme l'aotô de vàrie òpere, tra e quæ se pêuan minsonâ i famôxi Castigatissimi annali, o Dialogo nominato Corsica e a Descrittione della Lyguria[12].
  • Benàrdo Giustiniàn Bànca (1573-1610 ca.): fìggio de Andrieu de Benàrdo e de Luchìnn-a, do ràmmo di Cànpi[7], o l'êa o bàrba de l'Andrîa, o prìmmo prinçìpe de Basàn. Nasciûo a Mescìnn-a, çitæ dónde gh'êa vàrri Giustinién scapæ da Scîo, o l'à çernûo a vìtta religiôza, vegnìndo nominòu vésco de Anglónn-a e Tùrsci a-i 15 de zùgno do 1609[13].
  • Brìçio Giustiniàn Bànca (1713-1778): fìggio de Zâne Batìsta de Brìçio e de Camìlla Pastorèllo, o l'à avûo vàrie càreghe into govèrno de Repùbrica scìnn-a òtegnî, a-i 31 de zenâ do 1775, quélla de dûxe, o 174° inta stöia de Zêna. Spozòu con l'Izabèlla Döia, o no l'à avûo de fìggi e dòppo a sò mòrte, avegnûa a-i 8 de novénbre do 1778, o l'é stæto interòu inta gêxa do Gexù e di Sànti Anbrêuxo e Andrîa[14][15].
  • Fabiàn Giustiniàn Bànca (1579-1627): fìggio de Lionàrdo de Zâne e de Bàrboa Giànchi de Avaozàn, nasciûo inta pàrte de famìggia ch'a l'êa restâ a Zêna, o s'é dedicòu a-a vìtta religiôza, intràndo inta confederaçión de l'ötöio de Sàn Féipo Néigro. Inte l'ànno 1616 o l'é stæto nominòu vésco d'Ajàsso, càrega da lê ezercitâ scìnn-a-a sò mòrte, into zenâ do 1627[16].
  • Giàcomo Tomâxo Giustiniàn Bànca (1769-1843): fìggio de Benéito II, quìnto prìnçipe de Basàn, e de Çeçìlia Charlotte Mahony, o l'é stæto 'na figûa centrâle da gêxa româna de quélli ànni tànto che, into córso do conclâve do 1831, o l'à mancòu l'eleçión a pàppa sôlo pò-u ius exclusivae ezercitòu da-o cardinâ raprezentànte o rè de Spàgna[17].
  • Nichiôzo Giustiniàn Bànca (ante 1379-1393): ménbro da pàrte da famìggia ch'a stâva a Scîo, o l'à avûo vàrri incàreghi diplomàtichi into Levànte, cómme quéllo de anbasciatô a Costantinòpoli[4]. Spozòu con Brancalìonn-a Grimâda, o l'é o poæ de l'Andrieu[7][18].
  • Pòulo Giustiniàn Bànca: fìggio de l'Andrieu, o l'é stæto 'n polìtico e diplomàtico. O vên aregordòu inti Castigatissimi Annali, òpera de sò fìggio, cómme un di éutto anbasciatoî zenéixi mandæ a Rómma pe l'eleçión, into 1471, do pàppa savonéize Scìsto IV[19], óltre che un di quàttro mandæ da-o Dùcca de Milàn inte l'ànno 1475[20].
  • Vinçénso Giustiniàn Bànca (1519-1582): fìggio de Françésco[7] e de Catæn, do ràmmo di Lònghi, o vên de vòtte indicòu[21], in mòddo eròu, cómme 'n Giustiniàn Recanéllo ma in realtæ o l'êa do ràmmo di Bànca[22]. O l'é stæto méistro generâle de l'òrdine di predicatoî scìnn-a quànde, a-i 17 de màzzo do 1570, o l'é stæto nominòu cardinâ co-o tìtolo de Sànta Sabìnn-a. O l'é interòu inta baxìlica de Sànta Màia sôvia Minèrva, a Rómma[21].

Prìnçipi de Basàn

  • Andrîa Giustiniàn Bànca (1605-1676): fìggio de Casàn e de Catænn-a De Bellis, o l'é nasciûo a Mescìnn-a, çitæ dond'o s'êa rifugiòu o poæ dòppo a fûga da Scîo. Nominòu da-o marchéize Vinçénso Giustiniàn cómme sò erêde universâle, gràçie a 'n ligàmme de parentêla co-o pàppa Inocénso X o l'é stæto nominòu prìmmo prìnçipe de Basàn[4].
  • Càrlo Benéito Giustiniàn Bànca (1649-1679): o segóndo prìnçipe de Basàn, o l'à continoòu l'òpera de refæta do bórgo inandiâ da-o poæ ma aprêuvo a-a sò mòrte inprovîza, a-apénn-a trent'ànni d'etæ, o l'à governòu pe sôli tréi ànni[4].
  • Vinçénso Giustiniàn Bànca (1673-1754): tèrso prìnçipe de Basàn, co-a mòrte do poæ quànde o l'àiva sôlo sêi ànni, o féodo o l'é stæto gestîo pe 'n çèrto ténpo da-a moæ, Catænn-a Gonzâga de Novelæa. Apascionòu de letiatûa e mêxìnn-a, o l'à fæto pàrte de l'Académia de l'Arcàdia[4].
  • Gêumo Vinçénso Giustiniàn Bànca (1714-1757): quàrto prìnçipe de Basàn, o s'é spozòu con l'Ànna Màia Rùspolo, da-a quæ o l'à avûo 'n sôlo fìggio, Benéito[4].
  • Benéito Giustiniàn Bànca (1735-1793): quìnto prìnçipe de Basàn, o s'é spozòu co-a fìggia de 'n cónte irlandéize, Çeçìlia Charlotte Mahony, da-a quæ o l'à avûo nêuve fìggi. Óltre a-o Vinçénso, sò erêde, se peu ancón aregordâ o Giàcomo Tomâxo, ch'o saiâ nominòu cardinâ mancàndo de pöco l'eleçión a pàppa ascì[4].
  • Vinçénso Giustiniàn Bànca (1762-1826): sèsto e ùrtimo prìnçipe de Basàn da famìggia di Bànca, a-a sò mòrte sénsa erêdi màscci a s'é estìnta a lìnia di Giustiniàn olim Bànca de Rómma[4].

Nòtte

  1. ↑ 1,0 1,1 (IT) Giovanni Battista di Crollalanza, Dizionario storico-blasonico delle famiglie nobili e notabili italiane, estinte e fiorenti, vol. 1, Pîza, 1886, p. 87.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Giustiniàn, 1537, Car. CCXXIII
  3. ↑ (IT) Angelo Canessa, La Torre Baratta - Opera di un'antica nobile famiglia rapallina (PDF), in I Rapallin, ànno VI, n. 9-10, 2016.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 (IT) Giustiniani di Genova, in sce giustiniani.info. URL consultòu o 31 dexénbre 2022.
  5. ↑ Giustiniàn, 1537, Car. CXXVII
  6. ↑ Scòrsa, 1924, p. 28
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 (FR) Carl Hermann Friedrich Johann Hopf, Chroniques gréco-romanes: inédites ou peu connues, publiées avec notes et tables généalogiques (PDF), Weidmann, 1873.
  8. ↑ (IT) Paolo Pendola e Umberto Ricci, Storia di Santa Margherita Ligure - parte decima (PDF), in I Rapallin.
  9. ↑ (IT) Enrico Basso, GIUSTINIANI, Andreolo, in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 57, Rómma, Treccani, 2001.
  10. ↑ (IT) La vita amministrativa dei Giustiniani a Chios, in sce giustiniani.info. URL consultòu o 31 dexénbre 2022.
  11. ↑ (IT) Bovino - Monumento sepolcrale di monsignor Angelo Giustiniani, in sce giustiniani.info. URL consultòu o 31 dexénbre 2022.
  12. ↑ (IT) Aurelio Cevolotto, GIUSTINIANI, Agostino, in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 57, Rómma, Treccani, 2001.
  13. ↑ (IT) I Giustiniani di Genova ed i "Giustiniani-Bandini", in sce giustiniani.info. URL consultòu o 31 dexénbre 2022.
  14. ↑ (IT) Maristella Cavanna Ciappina, GIUSTINIANI, Brixio, in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 57, Rómma, Treccani, 2001.
  15. ↑ (IT) Sergio Bonadonna e Mario Marcenaro, Rosso Doge: i Dogi della Repubblica di Genova dal 1399 al 1797, Zêna, De Ferrari Editore, 2018, ISBN 978-88-6405-998-3.
  16. ↑ (IT) Edoardo Aldo Cerrato, Caravaggio alla chiesa nuova, in sce yumpu.com, p. 1. URL consultòu o 31 dexénbre 2022.
  17. ↑ (IT) Simone Bonechi, GIUSTINIANI, Giacomo, in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 57, Rómma, Treccani, 2001.
  18. ↑ Baroncelli, Conticello & Scatizzi, p. XXVI
  19. ↑ Giustiniàn, 1537, Car. CCXXV
  20. ↑ Giustiniàn, 1537, Car. CCXXVI
  21. ↑ 21,0 21,1 (IT) Dario Busolini, GIUSTINIANI, Vincenzo, in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 57, Rómma, Treccani, 2001.
  22. ↑ Baroncelli, Conticello & Scatizzi, p. II

Bibliografîa

Âtri progètti

Colegaménti estèrni