Repùbrica de Nöi

ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Repùbrica de Nöi
Repùbrica de Nöi – BandêaRepùbrica de Nöi - Stémma
Màppa da Repùbrica de Nöi
Dæti aministratîvi
Léngoe ofiçiæNisciùnn-a, i àtti ofiçiæ êan scrîti in zenéize, latìn e italiàn
Léngoe parlæLìgure, Latìn, Italiàn
CapitâleNöi
Polìtica
Fórma de govèrnoRepùbrica òligàrchica
Càppo de GovèrnoPoistæ
Òrgani deliberatîviConséggio di Cónsoli ò di Càppi de Câza
Nàscita7 agósto 1192
CaxónIndipendénsa da-o Marchexâto de Finâ con decrétto de Rìcco VI de Svevia
Fìn2 dexénbre 1797
CaxónCanpàgna d'Itàlia de Napolión Bonapàrte
Teritöio e popolaçión
Baçî giögràficoComùn de Nöi e pàixi vixìn, de spésso contéixi con Sànn-a e co-o Marchexâto de Finâ
Teritöio òriginâleTeritöio do comùn de Nöi d'ancheu
Màscima estensción4 km² into XVIII sécolo
Popolaçión1.500 into XVIII sécolo
Economîa
MonæaDêuviâ quélla zenéize
VivàgneComèrcio, pésca, coltivaçión di oîvi
ProduçioìnVéddro, nâve da goæra
Comèrci conInpêro bizantìn, Frànsa, Spàgna, Inghiltæra
EsportaçioìnSpéçie, sâ, véddro
InportaçioìnSpéçie
Religión e socjêtæ
Religioìn prinçipæCatolicêximo
Religión de StâtoCatolicêximo
Religioìn minoritâieOrtodoscîa
Clàsse sociâlinobiltæ, clêro, pescoéi, contadìn
Evoluçión stòrica
Precedûo da Régno d'Itàlia
Sucedûo da Repùbrica Lìgure
Manuale

A Repùbrica de Nöi (Res Publica Naulensis in latìn, Repubblica di Noli in italian) a l'é stæta 'na naçión Repùbrica sovrànn-a e aleâ da Repùbrica de Zêna da-o 1202 scìnn-a-o 1797. A l'é consciderâ, a partî da-o 1193, unn-a de repùbriche mainæ do medioêvo.

O stémma da Repùbrica a l'êa 'na crôxe giànca scrôxâ in cànpo rósso, coscì cómme a sò bandêa, co-in ciæo rimàndo a-a crôxe de Sàn Zòrzo ma a tìnte invertîe, de mòddo da distìngoise da-i scìnboli de Zêna. O patrón de Nöi e da sò Repùbrica o l'êa Sànt'Eogénio[1].

Giögrafîa

Vìsta do bórgo da Càppo Nöi

A picìnn-a Repùbrica mainâ a s'estendéiva tra i doî promontöi de Càppo Nöi e da pónta do Vescovâdo, conprendéndo vèrso l'entrotæra i pàixi de Vôze e de Tósse ascì, d'ancheu de fraçioìn do comùn de Nöi. Into moménto da sò màscima estensción, faxevân pàrte do sò teritöio i bórghi de Voæ, Màlae, Òrco e Ségno, ciù l'îzoa de Berzézzi. A ponénte a confinâva co-o Marchexâto de Finâ, co-o confìn ch'o l'êa segnòu da-a coscì dîta "tôre de strîe" (inta quæ a gh'êa a goarnixón de frontêa), e vèrso nòrd-èst co-a Repùbrica de Zêna (dòppo a conquìsta zenéize do Comùn de Sànn-a), da quæ a l'avéiva a proteçión.

A superfìcce totâle a l'êa de ciù mêno 4 km², co-în'estensción de quàttro chilòmetri lóngo a Rivêa e 'n'anpiéssa de un e mêzo vèrso i mónti. Into Sèteçénto a Repùbrica de Nöi a contâva de 1.534 abitànti, di quæ 1.050 rescidénti into bórgo, 184 a Tósse e 300 a Vôze[2].

Stöia

O vêgio Pàlasso do Govèrno, d'ancheu do Comùn, e a tôre comunâle.

L'àtto de nascìta da Repùbrica mainâ o l'é stæto sotoscrîto a-i 7 de agósto do 1192 inta gêxa de Sàn Paragorio, quànde o Rìcco II do Carétto o l'à vendûo a-o comùn de Nöi o castéllo de Ségno e di âtri dirìtti scignorîli[3]. Dónca, inte l'ànno 1196, l'inperatô e rè de Sicìlia Rìcco VI de Svêvia co-in sò decrétto o l'à réizo ofiçiâ a separaçión tra Nöi e Finâ, in virtù de 'n diplöma ch'o riconoscéiva a sò outonomîa co-ina fórma de govèrno òligàrchica. I òrgani do nêuvo govèrno êan o poistæ, o Conséggio di Cónsoli e o Conséggio di Càppi de Câza.

Pe tutelâse da-e minàcce ch'arivivâvan da-e vixìnn-e Sànn-a e Finâ, Nöi, ch'a faxêva pàrte da façión di ranpìn, a s'é aleâ into 1202 co-a Repùbrica de Zêna segóndo 'n rapòrto scìmile a 'n protetorâto, scibén che da l'anàlixi di papê se pêu védde cómme quésti rapòrti êan de tîpo paritâio e no de sotomisción[4][5]. Nöi a s'é batûa insémme a Zêna cóntra a Repùbrica de Pîza, pe stabilî o pròpio domìnio in sciô Mâ Tirén, e cóntra a-a Repùbrica de Venéçia ascì, co-e goære into Levànte. A sò inportànsa a l'êa cresciûa a-o pónto che, into 1239, a Nöi a l'é stæta creâ da-o pàppa Grigheu IX 'na nêuva diòcexi, pöi unîa a quélla de Sànn-a a-i 25 de novénbre do 1820. A catedrâle a l'é stæta, scìnn-a-o 1572, a gêxa de Sàn Paragorio, co-o tìtolo ch'o l'é stæto pöi trasferîo a quélla de Sàn Pê di Pescoéi dæto che, trovàndose quést'ùrtima drénto e miâge da çitæ, a l'êa inte 'na poxiçión ciù segûa[6].

L'antîga catedrâle de Sàn Paragorio

Into XIII sécolo a Repùbrica a l'à promulgòu i pròppi statûti, sudivîzi in quàttro lìbbri, un pe ògni ràmmo do dirìtto: pùblico, civîle, penâle e aministratîvo[7]. O moménto de mascìmo splendô de Nöi, into XIV sécolo, o coinciddéiva con l'òtâva croxâ, inta quæ a picìnn-a Repùbrica a l'à parteçipòu co-e pròpie inségne e, gràçie a-o ròllo stratégico do sò pòrto, portàndo co-ina sò nâve o rè de Frànsa Loîgi IX scìnn-a Tùnixi. A quèsto pónto o l'incomensa però o perîodo de decadénsa da çitæ, aprêuvo a-o fæto che o sò pòrto naturâle o no l'êa in gràddo de òspitâ de nâve de ciù grénde dimenscioìn, portàndo coscì a l'izolaménto de Nöi da ræ comerciâle do Mâ Mediterànio. I çitadìn da repùbrica da rìcchi mercànti àn coscì comensòu a dedicâse a-a pésca. Pe de ciù, e vàrie bæghe co-e vixìnn-e Finâ e Sànn-a, coscì cómme e contìnoe incurscioìn di spagnòlli e di sabòudi, àn portòu a l'amermâ da stabilitæ e da seguéssa da Repùbrica, za minaciâ da-e lòtte tra e famìggie locâli e da-e epidemîe[8].

I cònioghi ingléixi Edward e Margaret Berry, studiôzi e viâgiatoî rescidénti a Bordighêa da-o 1891, into sò lìbbro stòrico-artìstico Alla porta occidentale d'Italia móstran 'n grànde interèsse vèrso o bórgo de Nöi e o sò pasòu indipendénte[9]. Ànche o scritô e crìtico leterâio torinéize Giuseppe Baretti, into sò Viaggio da Londra a Genova do 1770, o l'à minsonòu a Repùbrica de Nöi, da-o quæ a l'é stæta definîa cómme 'na mâvéggia polìtica aprêuvo a-a bontæ do sò scistêma de govèrno:

(IT)

«"Credevo la Repubblica di San Marino in Romagna fosse la più scarna e mingherlina di quante se ne registrano mai nei libri di storia e geografia; ma quella di Noli vince pur l'altra in picciolezza[10]."»

(LIJ)

«"Mi credéiva che a Repùbrica de Sàn Marìn in Romàgna a foîse a ciù sciûta e spìpoa de quànte se n'é mâi registræ inti lìbbri de stöia e de giögrafîa; ma quélla de Nöi a vìnçe ànche l'âtra in fæto d'êse picìn"»

O declìn de Nöi o l'à portòu, insémme a-a Repùbrica de Zêna da-a quæ a l'êa protètta, a çitæ sótt'a-a dominaçión françéize do Napolión Bonapàrte. Defæti, a-i 2 de dexénbre do 1797, a l'é finîa l'outonomîa da picìnn-a Repùbrica, dòppo che into màzzo do mæximo ànno ànche Zêna a l'avéiva pèrso a sò indipendénsa. A nêuva costituçión da Repùbrica Lìgure, aprovâ tréi giórni dòppo, a l'à creòu 'na repùbrica giacobìnn-a che però a l'é stæta de brêve duâta, finéndo into 1805 anéssa a-o Prìmmo Inpêro françéize. Dónca, dòppo a cùrta esperiénsa da Repùbrica Zenéize do 1815, Nöi a l'é finîa into Régno de Sardégna e pöi, da-o 1861, into Régno d'Itàlia[11].

Economîa

Peculiaritæ da Repùbrica de Nöi a l'é che, diversaménte da-i âtri picìn prinçipâti lìguri, a no l'à mâi batûo 'na pròpia monæa, dêuviàndo pe cóntra quélla zenéize: in öo o gh'êa o genovìn, o sechìn, o scùddo do sô e o ducàtto méntre, d'argénto, êan dêuviæ dinâ, medàggia, gròsso, södo, petachinn-a, cavalòtto e âtre[12].

Pe-o stòrico Loîgi Caorsi a motivaçión de quésta mancànsa de outonomîa inta monæa a Nöi a l'êa dovûa prinçipalménte a de caraterìstiche de l'economîa çitadìnn-a, caraterizâ da 'n mercòu da-e dimenscioìn limitæ e da di flùssi monetâi che no êan particolarménte favorévoli a-o svilùppo de 'na monæa locâle, co-a popolaçión ch'a l'êa abitoâ a dêuvia de valûe forèste. Pe de ciù a Zêna a no l'êa de segûo bén vìsta a poscibilitæ de delegâ 'na fraçión do pròpio privilêgio de sécca a 'n âtro pàize[13].

Nòtte

  1. ↑ Salvarezza, 1891, p. 29
  2. ↑ AA. VV., Noli percorsi storici, p. 20
  3. ↑ Darchi & Bandini, 2004, p. 19
  4. ↑ Vivaldo, 1994, p. 34
  5. ↑ (IT) Teofilo Ossian De Negri, Storia di Genova: Mediterraneo, Europa, Atlantico, Giunti Editore, 2003, p. 320, ISBN 88-09-02932-1.
  6. ↑ Gandoglia, 1926, p. 35
  7. ↑ AA. VV., Statuti di Noli, p. 6
  8. ↑ Vivaldo, 1994, p. 50
  9. ↑ Berry, 1963, p. 35
  10. ↑ Baretti, 1830, p. 135
  11. ↑ AA. VV., Notizie storiche su Noli, p. 52
  12. ↑ Caorsi, 1999, p. 93
  13. ↑ Caorsi, 1999, pp. 86-87

Bibliografîa

Âtri progètti