Турк лир

Турк лир
Türk lirası (Турк)
TL
Мөнгөн дэвсгэртүүд1₺ зоос
ISO 4217
КодTRY (тоон: 949)
(2006 оноос өмнө: TRL)
Бутархай нэгж0.01
Нэгж
НэгжLira
Олон тооliralar[a]
ТэмдэгTL, ₺‎
Мөнгөн тэмдэгт
Дэд нэгж
 1⁄100Куруш
Тэмдэг
 Курушkr
Мөнгөн дэвсгэрт
 Байнга хэрэглэгддэг₺5, ₺10, ₺20, ₺50, ₺100, ₺200
Зоос
 Байнга хэрэглэгддэг₺1, ₺5
 Ховор хэрэглэгддэг1kr, 5kr, 10kr, 25kr, 50kr
Хэрэглээ
Албан ёсны хэрэглэгч(ид) Турк
Умард Кипр
Албан бус хэрэглэгч(ид) Сири (Америк доллар, Сирийн фунтийн хамт)[1]
Гаргалт
Төв банкБүгд Найрамдах Турк Улсын Төв банк
 Вэб сайтwww.tcmb.gov.tr
ХэвлэгчCBRT Banknote Printer
 Вэб сайтwww.tcmb.gov.tr
Зоос цутгагчТуркийн төрийн зоосны үйлдвэр
 Вэб сайтwww.darphane.gov.tr
Үнэлгээ
Инфляц47.09%
 Эх сурвалжYCharts [1].
 АргачлалХҮИ
^  Олон тооны хэлбэр ховор хэрэглэгддэг (ихэвчлэн тодорхойгүй нэр үг болгон) бөгөөд хэмжээг дурдахад хэзээ ч ашиглагддаггүй, жишээ нь. üç lira (гурван лир), bin lira (нэг мянган лир).

Лир (Турк: Türk lirası; тэмдэг: ₺; ISO 4217 код: TRY;[2] товчлол: TL) нь Турк болон Умард Киприйн Бүгд Найрамдах Турк Улсын албан ёсны мөнгөн тэмдэгт бөгөөд тус улсын түр засгийн газрын дор Сирийн сөрөг хүчний ашигладаг гурван мөнгөн тэмдэгтийн нэг юм.[1] Нэг лир нь зуун курушт хуваагддаг.

Түүх

Османы лир (1844–1923)

Гол өгүүлэл: Османы лир

Лир нь Европ, Ойрх Дорнодын холбогдох мөнгөн тэмдэгтүүдийн хамт эртний Ромын жингийн нэгжээс эхтэй. Ромын либраг мөнгөн тэмдэгтээ болгосноор либра нь Европ болон Ойрх Дорнод даяар тархсан бөгөөд дундад зууны үед ч ашиглагдаж байсан. Турк лир, Францын ливр (1794 он хүртэл), Итали лир (2002 он хүртэл), Ливаны фунт, стерлинг дэх фунтийн тооцооны нэгж (Латин либрийн орчуулга; жингийн нэгж болох "фунт" гэдэг үгийг одоо ч "lb." гэж товчилсон хэвээр байна. ) нь эртний мөнгөн тэмдэгтийн орчин үеийн удам юм.

Лирийг 1844 онд гүйлгээний үндсэн нэгж болгон нэвтрүүлсэн бөгөөд хуучин мөнгөн тэмдэгт болох куруш нь 1⁄100 дэд нэгж хэвээр үлджээ. Османы лир 1927 оны эцэс хүртэл гүйлгээнд байсан.[3]

Анхны Турк лир (1923–2005)

Анхны хэвлэгдсэн мөнгөн дэвсгэрт дээр Livre Turque (Франц хэлээр) болон تورك لیراسی (Османы Турк хэлээр) хэллэгийг аль алийг нь ашигласан

Эхний болон хоёрдугаар цувралын мөнгөн дэвсгэртийн нүүрэн талд Мустафа Кемал Ататүркийг дүрсэлсэн байдаг. Энэхүү өөрчлөлтийг албан ёсны сонины 1926 оны 1 сарын 12-ны өдрийн дагуу хийсэн.[4][5] Ататүрк нас барсны дараа түүний хөргийг гурав, дөрөв дэх цувралд Исмет Инёнюгийн хөргөөр сольжээ. Ататүркийн хөргийг буцааж тав дахь дугаар болон дараачийн бүх цувралд дүрсэлсэн.

Лирийн ханшийг стерлинг болон франктай холбосон хугацааны дараа 1946 онд 2.8 TL = 1 ам. доллартой тэнцэх ханшийг баталж, 1960 он хүртэл валютыг 9 TL = 1 ам. доллар болгон ханшийг бууруулсан. 1970 оноос хойш Турк лирийн ханш унаж эхэлснээр ам.долларын хатуу, дараа нь зөөлөн ханшны холбоотой байв.

Дараах үзүүлэлтүүдийг жилийн дундаж дээр үндэслэсэн:[6][7]

  • 1960s: $1 = TL 9
  • 1970: $1 = TL 11.30
  • 1975: $1 = TL 14.40
  • 1980: $1 = TL 80
  • 1985: $1 = TL 500
  • 1990: $1 = TL 2,500
  • 1995: $1 = TL 43,000
  • 2000: $1 = TL 620,000
  • 2001: $1 = TL 1,250,000
  • 2005: $1 = TL 1,350,000

Гиннесийн амжилтын номд Турк лирийг 1995, 1996 онд, мөн 1999-2004 онд дэлхийн хамгийн үнэ цэнгүй мөнгөн тэмдэгтээр шалгаруулсан байна. Лирийн үнэ маш унасан тул 2005 онд дахин үнэлгээ хийхээс өмнө нэг алтан лирийн зоосыг 154 сая 400 мянган лирээр зарах боломжтой байв.

Хоёр дахь Турк лир (2005-одоо)

Гол өгүүлэл: Турк лирийн дахин үнэлгээ
Турк лирийн ханш евротой харьцуулахад үнэ цэнээ хурдацтай алдаж байсан түүхтэй

2004 оны 1 сарын 28-нд Туркийн Үндэсний Их Хурал Туркийн лирээс зургаан тэгийг хасаж, шинэ мөнгөн тэмдэгт бий болгох замаар дахин үнэлэхийг зөвшөөрсөн хуулийг баталсан. Энэ нь 2005 оны 1 сарын 1-нд хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд өмнөх Турк лирийг (2005 оны эцэс хүртэл гүйлгээнд байсан) 1 YTL (ISO 4217 код "TRY") = хуучин лирээр TL 1,000,000 ханшаар (ISO 4217 код " TRL") орлосон. Турк лирийн ханшийг дахин үнэлснээр Румын лей (мөн 2005 оны 7 сард дахин үнэлэгдсэн) дэлхийн хамгийн бага үнэлэгдсэн мөнгөн тэмдэгт болсон. Үүний зэрэгцээ Засгийн газар ₺50 болон ₺100-ын үнэтэй хоёр шинэ дэвсгэртийг зах зээлд нэвтрүүлсэн.

2005 оны 1 сараас 2008 оны 12 сар хүртэлх шилжилтийн үед Туркийн хоёр дахь лирийг албан ёсоор Yeni Türk lirası ("Шинэ Турк лир") гэж нэрлэжээ.[8] Валютын кодын "Y" үсгийг шинэ гэсэн утгатай Турк хэлний yeni үгнээс авсан. Лирийг албан ёсоор "YTL" гэж товчилсон бөгөөд 100 шинэ kuruş (yeni kuruş) болгон хуваасан. 2009 оны 1 сараас эхлэн "шинэ" тэмдэглэгээг Туркийн хоёр дахь лирээс хасаж, албан ёсны нэр нь дахин "Турк лир" болж, товчлол нь "TL" болжээ. Одоогийн бүх мөнгөн дэвсгэртийн нүүрэн талд Мустафа Кемал Ататүркийн хөрөг зураг байдаг. Бүх зоосны ар талд (1₺-ийн дурсгалын зоосноос бусад) Мустафа Кемал Ататүркийн хөрөг зураг байдаг. 2012 оноос хойш 9 өөр ₺1 дурсгалын зоос эргэлдэж эхэлсэн.

Зоос

Гол өгүүлэл: Туркийн зооснууд


2009 оны 1 сарын 1-ний өдрөөс эхлэн "шинэ" гэсэн угтварыг Туркийн хоёр дахь лирээс хасаж, Турк дахь албан ёсны нэр нь дахин "Турк лира" болсон;[9] "yeni" гэсэн үггүй шинэ зоосыг 1kr., 5kr., 10kr., 25kr., 50kr. болон ₺1 утгатай нэвтрүүлсэн. Мөн 50kr. болон ₺1 зоосны гол болон цагираг хайлшийг урвуу болгосон.

Одоогийн Турк лирийн зоос [2]
Зураг Үнэ
(kuruş)		 Техникийн параметр Тодорхойлолт огноо
Нүүрэн тал Ар тал Диаметр
(мм)		 Зузаан
(мм)		 Жин
(г)		 Найрлага Ирмэг Нүүрэн тал Ар тал Анх үйлдвэрлэсэн Гаргасан
1kr. 16.5 1.35 2.2 70% Cu, 30% Zn Гөлгөр Үнэ, Хавирган сар-од, цутгасан жил Яргуй "TÜRKİYE CUMHURİYETİ",
Мустафа Кемал Ататүрк 		2008 2009 оны 1 сарын 1
5kr. 17.5 1.65 2.9 65% Cu, 18% Ni, 17% Zn Амьдралын мод
10kr. 18.5 3.15 Румийн хээ
25kr. 20.5 4 Барзгар Куфийн уран бичлэг
50kr. 23.85 1.9 6.8 Бөгж: 65% Cu, 18% Ni, 17% Zn
Төв: 79% Cu, 17% Zn, 4% Ni 		Том барзгар Босфорын гүүр болон Стамбулын сүүдэр хөрөг
₺1 26.15 8.2 Бөгж: 79% Cu, 17% Zn, 4% Ni
Төв: 65% Cu, 18% Ni, 17% Zn 		бичээстэй, T.C. гэсэн үсэг болон алтанзулын хэлбэр Румийн хээ
₺5 28.15 8.25 Бөгж: 64% Cu, 32% Zn, 4% Ni
Төв: 64% Cu, 27% Ni, 9% Zn 		Том барзгар Селжүкийн од, Туркийн зуун жилийн лого 2023 2023 оны 10 сарын 29

Гүйлгээнд байгаа дурсгалын зоос

2012 оноос хойш Туркийн Төрийн зоосны газар дурсгалын есөн зоосыг гүйлгээнд гаргажээ.

  • Шүүхийн 150 жилийн ой (2012)
    Шүүхийн 150 жилийн ой (2012)
  • 10-р Турк хэлний олон улсын олимпиад[10] (2012)
    10-р Турк хэлний олон улсын олимпиад[10] (2012)
  • 7 сарын 15-нд амь үрэгдэгсэд, ахмад дайчдад зориулсан дурсгалын зоос (2016)
    7 сарын 15-нд амь үрэгдэгсэд, ахмад дайчдад зориулсан дурсгалын зоос (2016)
  • Айя-Софияг буцаан лалын сүм болгон хувиргасныг дурсах (2020)
    Айя-Софияг буцаан лалын сүм болгон хувиргасныг дурсах (2020)
  • Антеп мужид гази цол хүртсэний 100 жилийн ой[11] (2021)
    Антеп мужид гази цол хүртсэний 100 жилийн ой[11] (2021)

Мөнгөн дэвсгэрт

Гол өгүүлэл: Туркийн мөнгөн дэвсгэртүүд

2009 оны 12 сарын 31-ний өдрөөс хойш E-8 бүлэг хүчингүй болсон (хэдийгээр 2019 оны 12 сарын 31 хүртэл Төв банкны салбаруудаар эргүүлэн авах боломжтой байсан) "E-9 Emission Group" хэмээх шинэ цуврал мөнгөн дэвсгэртийг 2009 оны 1 сарын 1-нд гүйлгээнд оруулсан. E-9 мөнгөн тэмдэгт нь "шинэ турк лира" биш "Турк лира" гэж нэрлэсэн мөнгөн тэмдэгт бөгөөд 200₺-ийн шинэ дэвсгэртийг багтаасан байна.[12] Хуурамч дэвсгэртээс сэргийлж шинэ мөнгөн дэвсгэртүүд өөр өөр хэмжээтэй.[13] Энэхүү шинэ цувралын гол онцлог нь дэвсгэрт бүр Туркийн газарзүйн байршил, архитектурын онцлогоос илүүтэй Туркийн алдартай хүмүүсийг дүрсэлсэнд оршино.[14] 5 турк лирийн мөнгөн дэвсгэртийн давамгайлсан өнгө нь одоогийн мөнгөн дэвсгэртийн хоёр дахь цуврал дээр "ягаан" гэж тодорхойлогдсон.[15]

Одоогийн Турк лирийн мөнгөн дэвсгэрт 9. гаргалтын бүлэг
Зураг Үнэ
(₺)		 Хэмжээ
(мм)		 Гол өнгө Тодорхойлолт Гаргасан огноо
Нүүрэн тал Ар тал Нүүрэн тал Ар тал Усан тэмдэг
₺5 130 × 64 Бор Мустафа Кемал Ататүрк Айдын Сайылы:
нарны систем, атом, зүүн гарт Z-ДНХ спираль. 		Мустафа Кемал Ататүрк, үнэ 2009 оны 1 сарын 1
Нил ягаан 2013 оны 4 сарын 8
₺10 136 × 64 Улаан Жахит Арф:
Арфын инвариант, арифметик цуврал, сампин, хоёртын дараалал 		2009 оны 1 сарын 1
₺20 142 × 68 Ногоон Мимар Кемаледдин:
Гази их сургуулийн гол барилга, усан суваг, архитектурыг бэлэгдсэн дугуй хээ, шоо-бөмбөрцөг цилиндр
₺50 148 × 68 Улбар шар Фатьма Алие Топуз:
цэцэг, уран зохиолын дүрс
₺100 154 × 72 Цэнхэр Бухуризаде Ытри:
хөгжмийн нот, зэмсэг болон Мевлеви дүрс
₺200 160 × 72 Ягаан Юнус Эмре:
Юнусын бунхан, сарнай, тагтаа болон "Sevelim, sevilelim" (Хайрлаж, хайрлагдцгаая) мөр

Одоогийн ханш

Одоогийн ханш
Google Finance: AUD CAD CHF CNY EUR GBP HKD JPY USD AZN NZD RUB
Yahoo! Finance: AUD CAD CHF CNY EUR GBP HKD JPY USD AZN NZD RUB
XE.com: AUD CAD CHF CNY EUR GBP HKD JPY USD AZN NZD RUB
OANDA: AUD CAD CHF CNY EUR GBP HKD JPY USD AZN NZD RUB

Мөн үзэх

  • Туркийн мөнгөн дэвсгэртүүд
  • Туркийн зооснууд
  • Туркийн эдийн засаг
  • Умард Киприйн эдийн засаг
  • Османы лир

Эшлэл

  1. ↑ 1.0 1.1 "Сирийн хойд хэсэгт Туркийн лир сонгох мөнгөн тэмдэгт юм". www.aa.com.tr.
  2. ↑ Олон Улсын Стандартжуулалтын Байгууллага. "Валютын кодууд - ISO 4217". ISO. Татаж авсан: 2013-02-08.
  3. ↑ "Цаасан мөнгөний түүх". Бүгд Найрамдах Турк Улсын Төв банк. Эх хувилбараас архивласан: 29 Есдүгээр сар 2013. Татаж авсан: 8 Хоёрдугаар сар 2013.
  4. ↑ "701 Mevcûd Evrâk-ı Nakdiyyenin Yenileriyle İstibdâline Dâir Kânun" (PDF). Ерөнхий сайд. Татаж авсан: 2013-02-08.
  5. ↑ "Elyevm mevkii tedavülde bulunan evrakı nakdiye yerine, aynı evsafı kanuniyeyi haiz olmak ve aynı miktarda bulunmak üzere yeni evrakı nakdiye ihracı hakkında (1/750) numaralı kanun lâyihası ve Kavanin ve Muvazenei Maliye Encümenleri mazbataları" (PDF). Туркийн Үндэсний Их Хурал. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2012-11-09. Татаж авсан: 2013-02-08.
  6. ↑ "График болон графикийн хамт 1953 оноос хойшхи түүхэн ханш". fxtop.com.
  7. ↑ "Түүхэн ханшны график". fxtop.com.
  8. ↑ Бүгд Найрамдах Турк Улсын албан ёсны сонин. "Бүгд Найрамдах Турк Улсын мөнгөн тэмдэгтийн тухай хууль".
  9. ↑ "Туркийн шинэ лирээс "Шинэ" гэсэн угтварыг хассан тухай олон нийтэд зарлав". Эх хувилбараас архивласан: 25 Гуравдугаар сар 2008.
  10. ↑ "Darphane açıkladı: Piyasada 1 milyon adet 'Türkçe Olimpiyatları' parası var". Diken (америк-англи хэлээр). 2017-12-21. Эх хувилбараас архивласан: 2017-12-24. Татаж авсан: 2021-01-01.
  11. ↑ "100. yıl hatırası ölümsüzleştirildi!". Sabah (турк хэлээр). Архивласан огноо 2021-04-03. Татаж авсан: 2021-03-27.
  12. ↑ Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi (Бүгд Найрамдах Турк Улсын Төв банк) (8 Тавдугаар сар 2007). "Туркийн шинэ лирээс "Шинэ" гэсэн угтварыг хассан тухай олон нийтэд зарлав". Official Gazette. TCMB. p. 103. Эх хувилбараас архивласан: 25 Гуравдугаар сар 2008. Татаж авсан: 5 Нэгдүгээр сар 2008.
  13. ↑ "2009 онд гүйлгээнд гарах TL мөнгөн дэвсгэрт". Turkish Daily News. 2006-09-15. Эх хувилбараас архивласан: 2007-09-30. Татаж авсан: 2006-09-28.
  14. ↑ "Türk Lirası'nda yeni yüzler". NTV-MSNBC (турк хэлээр). Анадолу Агентлаг. 2008-10-03. Татаж авсан: 2012-03-22.
  15. ↑ Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi (Бүгд Найрамдах Турк Улсын Төв банк) (2 Дөрөвдүгээр сар 2013). "E-9 үнэт цаас гаргалтын II бүлгийн асуудлаарх хэвлэлийн мэдээ. Турк лирийн мөнгөн тэмдэгтийн цуврал". TCMB. Эх хувилбараас архивласан: 29 Есдүгээр сар 2013. Татаж авсан: 4 Есдүгээр сар 2013.

Гадаад холбоос

 Commons: Турк лир – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан