Зэс

Зэс,  ₂₉Cu

Байгалийн зэс (~4 cm хэмжээтэй)
Ерөнхий шинж чанарууд
Нэр, тэмдэг	зэс, Cu
Гадаад байдал	улаан-улбар шар металлын гялтгар
Англи дуудлага	/ˈkɒpər/ KOP-ər
Зэс-ийн үелэх систем дэх байрлал
– ↑ Cu ↓ Ag никель ← зэс → цайр
Цэнэгийн тоо (Z)	29
Атом масс (±) (Ar)	63.546(3)[1]
Элементийн ангилал	шилжилтийн металл
Бүлэг, блок	бүлэг 11, d-блок
Үе	үе 4
Электрон бүтэц	[Ar] 3d10 4s1
давхарга бүрт	2, 8, 18, 1
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	1357.77 K ​(1084.62 °C, ​1984.32 °F)
Буцлах температур	2835 K ​(2562 °C, ​4643 °F)
Нягт т.т.	8.96 г/см3
шингэн үед,х.т.	8.02 г/см3
Хайлах энтальп	13.26 Ж/моль
Уурших энтальп	300.4 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	24.440 Ж/(моль·K)
Уурын даралт P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1509 1661 1850 2089 2404 2834
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	−2, +1, +2, +3, +4 ​(сул суурилаг хүчил)
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 1.90
Ионжилтын энерги	1 дэх: 745.5 кЖ/моль 2 дахь: 1957.9 кЖ/моль 3 дахь: 3555 кЖ/моль (илүү үзэх)
Атомын радиус	эмпирик: 128 пм
Ковалент радиус	132±4 pm
Ван дер Ваальсийн радиус	140 pm
Бусад
Талст бүтэц	​тал-төвтэй куб (ттк)
Дууны хурд нарийн савх	(хатаасан) 3810 m/s (т.т.)
Дулааны тэлэлт	16.5 µm/(m·K) ( 25 °C-д)
Дулаан дамжуулалт	401 W/(m·K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	16.78 nΩ·m ( 20 °C-д)
Соронзон чанар	дисоронзон[2]
Юнгийн модуль	110–128 GPa
Хөдөлгөх модуль	48 GPa
Эзлэхүүний модуль	140 GPa
Пуассоны коэффициент	0.34
Моосын хатуулаг	3.0
Викерсийн хатуулаг	343–369 MPa
Бринеллийн хатуулаг	235–878 MPa
CAS дугаар	7440-50-8
Түүх
Нэрийн үүсэл	Кипр, Ром дахь гол олборлож байсан газар (Cyprium)
Нээсэн	Ойрх Дорнод (МЭӨ 9000)
Хамгийн тогвортой изотопууд
изо БДТ ХЗҮ ЗТ ЗЭ (MeV) ЗБ 63Cu 69.15% 63Cu нь 34 нейтронтой үед тогтвортой 64Cu син 12.700 цаг ε – 64Ni β− – 64Zn 65Cu 30.85% 65Cu нь 36 нейтронтой үед тогтвортой 67Cu син 61.83 цаг β− – 67Zn
үзэх · хэлэлцэх · засах· эх сурвалж

Зэс (Cu -гэж химийн шинжлэх ухаанд тэмдэглэдэг химийн элемент — латин. Cuprum) атомын дугаар нь 29, нэгэн төрлийн химийн элемент юм. Цэвэр зэсийн гадарга нь улбар улаан өнгөтэй байдаг.

Зэс нь зөөлөн металл бөгөөд маш сайн цахилгаан дамжуулах чадвартай тул, цахилгаан болон дулаан дамжуулагч, барилгын материал, мөн төрөл бүрийн хайлш гарган авахад хэрэглэнэ. Мөн дээд ургамал, амьтны маш чухал тэжээл боловч, их хэмжээний зэс нь амьтан, ургамлыг хордуулна.

Зэс нь байгаль дээр нэмэлт боловсруулалтгүйгээр шууд ашиглаж болохуйц байдалтай олддог цөөн металлын нэг юм. Хүмүүс зэсийг МЭӨ 8000 он буюу 10,000 жилийн өмнөөс хэрэглэж эхэлсэн байна. Зэс нь хүн төрөлхтний боловсруулж сурсан анхны металл бөгөөд хүмүүс зэсийг анх МЭӨ 5000 онд хүдрээс нь хайлуулан ялгаж, МЭӨ 4000 онд хэвэнд цутган хэлбэр оруулж, МЭӨ 3500 онд цагаан тугалгатай холин анхны металлын хайлш хүрлийг гарган авчээ.

Чили, АНУ, Перу, БНХАУ, Австрали зэрэг орнууд ихээхэн хэмжээний зэсийн нөөцтэй бөгөөд ихэвчлэн ил уурхайгаас олборлож байна.

Гадаад холбоос

• National Pollutant Inventory - Copper and compounds fact sheet
• Copper Resource Page. Includes 12 PDF files detailing the material properties of various kinds of copper, as well as various guides and tools for the copper industry.
• The Copper Development Association has an extensive site of properties and uses of copper; it also maintains a web site dedicated to brass, a copper alloy.

Эшлэл

1. ↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
2. ↑ Lide, D. R., ed. (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.