Хүчил

Хүчил — устөрөгчийн атом ба хүчлийн үлдэгдэлээс тогтдог, устөрөгчийн атом нь металлын атомаар солигдох чадвартай нийлмэл бодис. Хүчлүүдийн усан уусмал нь хүчиллэг амттай, цочроох үйлчилгээтэй, индикаторуудын өнгийг өөрчилдөг, химийн ижил төстэй шинж чанаруудтай.

Ангилал

• Хүчилтөрөгчийн агуулгаар нь
  • хүчилтөрөгчгүй (HCl, H2S);
  • хүчилтөрөгчтэй (HNO₃,H₂SO₄).
• Суурьлаг чанараар нь — устөрөгчийн хүчиллэг атомын тоо
  • Нэг (дан) суурьт (HNO₃);
  • Хоёр (давхар) суурьт (H2SeO4, давхар суурьт ханасан карбон хүчлүүд);
  • Гурван суурьт (H3PO4, H3BO3).
  • Олон суурьт (Амьдралд бараг таардаггүй).
• Чадлаар нь
  • Хүчтэй — бүрэн дисоциацилагддаг, диссоциацийн тогтмол 1X10⁻³-с их (HNO₃);
  • Сул — диссоциацийн тогтмол 1X10⁻³-с бага (цууны хүчил K_д= 1,7X10⁻⁵).
• Тогтвортой байдлаар нь
  • Тогтвортой (H₂SO₄);
  • Тогтворгүй (H2CO3).
• Ангилалаар нь (Химийн нэгдлийн ангилал)
  • Органик бус (HBr);
  • Органик (HCOOH,CH3COOH);
• Дэгдэмхий чанараар нь
  • Дэгдэмхий (H₂S, HCl);
  • Дэгдэмхий бус (H₂SO₄) ;
• Усанд уусах чанараар нь
  • Уусдаг (H₂SO₄);
  • Уусдаггүй (H2SiO3);

Хүчлүүдийн химийн шинж чанар

• Суурь ислүүдтэй урвалд орж давс ба усыг үүсгэнэ:

${\displaystyle {\mathsf {CaO+2HCl\longrightarrow CaCl_{2}+H_{2}O}$

• Амфотер ислүүдтэй урвалд орж давс ба усыг үүсгэнэ:

${\displaystyle {\mathsf {ZnO+2HNO_{3}\longrightarrow Zn(NO_{3})_{2}+H_{2}O}$

• Шүлтүүдтэй харицан үйлчлэлцэж давс ба усыг үүсгэх урвал (саармагжуулах урвал):

${\displaystyle {\mathsf {NaOH+HCl\longrightarrow NaCl+H_{2}O}$

• Уусдаггүй сууриудтай харилцан үйлчлэлцэж давс ба усыг үүсгэх урвал:

${\displaystyle {\mathsf {Cu(OH)_{2}\downarrow +H_{2}SO_{4}\longrightarrow CuSO_{4}+2H_{2}O}$

• Давсуудтай харилцан үйлчлэлцэх (тунадас эсвэл хий ялгарч байдал):

${\displaystyle {\mathsf {BaCl_{2}+H_{2}SO_{4}\longrightarrow BaSO_{4}\downarrow +2HCl\uparrow }$

• Хүчтэй хүчлүүд өөрөөсөө сулыг тэдгээрийн давсаас шахан гаргадаг:

${\displaystyle {\mathsf {K_{3}PO_{4}+3HCl\longrightarrow 3KCl+H_{3}PO_{4}$

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}CO_{3}+2HCl\longrightarrow 2NaCl+H_{2}O+CO_{2}\uparrow }$

(энэ тохиолдолд тогтворгүй нүүрсний хүчил ${\displaystyle ~H_{2}CO_{3}$ үүсэж, тэр нь шууд ус ба нүүрсхүчлийн хийг үүсгэн задрана)

• Металлуудын идэвхийн жагсаалтанд, устөрөгчөөс өмнө орох металлууд нь хүчлээс устөрөгчийг шахан гаргадаг. Жич: дурын агууламжтай азотын хүчил ${\displaystyle ~HNO_{3}$ ба концентрацижиулсан хүхрийн хүчил ${\displaystyle ~H_{2}SO_{4}$ энд хамаарахгүй:

${\displaystyle {\mathsf {Mg+2HCl\longrightarrow MgCl_{2}+H_{2}\uparrow }$

• Азотын ба хүхрийн хүчилтэй уурвал өөрөөр явагддаг:

${\displaystyle {\mathsf {Mg+2H_{2}SO_{4}\longrightarrow MgSO_{4}+SO_{2}\uparrow +2H_{2}O}$

• Органик хүчлүүд спирттэй харилцан үйлчлэлцэж нийлмэл эфир ба усыг үүсгэнэ (этерфикацийн урвал):

${\displaystyle {\mathsf {R_{1}-COOH+R_{2}-OH\longrightarrow R_{1}-COO-R_{2}+H_{2}O}$

Жишээ нь:

${\displaystyle {\mathsf {CH_{3}COOH+C_{2}H_{5}OH\longrightarrow CH_{3}COOC_{2}H_{5}+H_{2}O}$

Эх сурвалж

• Хүхрийн хүчлийн технологи, В.П.Салтанова. Орос хэлнээс хөрвүүлсэн, Даянбүүвэй Б.Б. 2001 он.