Bilzen

Bilzen
Bilze
Stad in België Vlag van België
Bilzen (België)
Bilzen
Geografie
Gewest Vlag Vlaanderen Vlaanderen
Provincie Vlag Limburg Limburg
Arrondissement Tongeren
Oppervlakte
– Onbebouwd
– Woongebied
– Andere 		75,98 km² (2021)
74,35%
12,73%
12,92%
Coördinaten 50° 52' NB, 5° 31' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners
– Mannen
– Vrouwen
– Bevolkingsdichtheid 		32.644 (01/01/2023)
49,37%
50,63%
429,64 inw./km²
Leeftijdsopbouw
0-17 jaar
18-64 jaar
65 jaar en ouder 		(01/01/2023)
18,27%
59,7%
22,03%
Buitenlanders 8,5% (01/01/2022)
Politiek en bestuur
Burgemeester Bruno Steegen (Beter Bilzen)
Bestuur ToB, Beter Bilzen,
Zetels
ToB
Beter Bilzen
Vlaams Belang
N-VA
Bilzen Bruist
Groen
 31
12
10
4
3
1
1
Economie
Gemiddeld inkomen 20.221 euro/inw. (2020)
Werkloosheidsgraad 6,2% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode
3740
3740
3740
3740
3740
3740
3740
3740
3740
3740
3740
3742
3746 		Deelgemeente
Bilzen
Beverst
Eigenbilzen
Grote-Spouwen
Hees
Kleine-Spouwen
Mopertingen
Munsterbilzen
Rijkhoven
Rosmeer
Waltwilder
Martenslinde
Hoelbeek
Zonenummer 089 - 012
NIS-code 73006
Politiezone Bilzen-Hoeselt-Riemst
Hulpverleningszone Oost-Limburg
Website www.bilzen.be
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Tongeren
in de provincie Limburg
Portaal  Portaalicoon   België

Bilzen is een stad en gemeente in Belgisch Limburg gelegen ongeveer halverwege tussen Hasselt en Maastricht. De stad is de hoofdplaats van het kieskanton en het gerechtelijk kanton Bilzen en telt ruim 32.485 (juni 2023) inwoners in 13 deelgemeenten, waarvan ongeveer een derde in Bilzen zelf woont. De stad ligt op de grens van de Limburgse Kempen en Haspengouw. Op 1 januari 2025 gaat Bilzen op in de nieuwe fusiegemeente Bilzen-Hoeselt.

Toponymie

Bilzen werd voor het eerst vermeld in 950 als Beila, in 1096 als Belisia. Dit zou verwijzen naar de Keltische godheid Belenos of afstammen van het Keltische Belisa, dat helder water betekent. Ook werd wel de naam Beukenbilzen gebruikt, zoals Bucholtbilsen in 1239, dit ter onderscheid van Eikenbilzen (Eigenbilzen).

Geschiedenis

In de Romeinse periode bestond Bilzen als een kleine nederzetting langs de heerbaan Tongeren - Nijmegen. Archeologische vondsten uit de prehistorie en de Romeinse tijd bevestigen de vroege bewoning van deze streek.

Vermoedelijk begon de vroegmiddeleeuwse ontwikkeling van de plaats met de stichting van de Abdij van Munsterbilzen begin 8e eeuw. Bilzen zou dan zijn ontstaan uit een villa (Bilisia) van de Pepiniden, die een centrum in Munsterbilzen hadden. Vanaf de vroege middeleeuwen vestigden Frankische kolonisten zich op de steile Borreberg. In de 11de eeuw zou hier een houten vesting gestaan hebben.

Bilzen en omgeving op een Franse kaart uit 1748

De versterkte nederzetting ontwikkelde zich, dankzij de ligging aan de Demer, tot een klein handelscentrum. Dit werd door graaf Lodewijk I van Loon (einde 12e eeuw) ingepalmd in ruil voor privileges en als bruidsschat geschonken aan diens dochter Geertruid, die huwde met Albert II van Moha. Of ook de stadsrechten bij deze privileges behoorden is niet duidelijk. Wel is het zeker dat Bilzen midden 13e eeuw als stad werd erkend.

In 1251 kreeg het de stadstitel van het Graafschap Loon, waar het ook de gele en rode kleuren in het wapenschild aan overhoudt. Langs de Demer werd een Begijnhof gesticht. In 1366 kwam het graafschap onder het bewind van de prins-bisschop van Luik en kreeg Bilzen het statuut van Goede Stad. De naam Bouchoultbilzen (Beukenbilzen, naar de drie beuken die aangeplant waren op het marktplein) onderscheidt de stad van zijn buren Munsterbilzen en Eigenbilzen. Ondertussen was de stad ook volledig omwald. De Zusters Franciscanessen bouwden er in de 15de eeuw een klooster, Onze-Lieve-Vrouw ter Engelen genaamd, hetwelk in 1836 door de Zusters van het Heilig Graf werd betrokken.

Tijdens de Luikse successiestrijd tussen Willem van der Marck en Johan van Horne in 1483 werd de stad nagenoeg helemaal verwoest en ontmanteld door de troepen van Keizer Maximiliaan I. In 1506 werd de stad herbouwd, maar in 1576 werd Bilzen geplunderd door de, uit Maastricht verjaagde, Duitse troepen. Vanaf 1623 heerste een pestepidemie. In 1636 waren het de Kroatische troepen van Jan van Weert die de stad in de as legden. Toen brak ook weer een pestepidemie uit. Dan waren het, in 1654, weer Lotharingse troepen die de stad plunderden, en in 1673 waren het Franse troepen. In 1678 vertrokken de Fransen weer, waarbij een deel van de stad afbrandde. In 1692 volgde plundering door Franse dragonders. Ook de Oostenrijkse Successieoorlog leidde tot plunderingen door troepen van beide partijen, zoals in 1747. Dit alles had te maken met de nabijheid van de vesting Maastricht. De talloze inkwartieringen van vreemde troepen hielden economische heropleving tegen. Na de Franse annexatie van het prinsbisdom Luik in 1795 werd Bilzen kantonhoofdplaats.

In 1839 werd de eerste grote verbindingsweg aangelegd, en wel van Bilzen naar Tongeren, in 1851 gevolgd door de steenweg op Hasselt. In 1856 kwam de spoorlijn van Hasselt naar Maastricht tot stand, en in 1863 ook de lijn van Hasselt naar Luik. Toen kreeg Bilzen een station. In 1876 werd ook een steenweg op Munsterbilzen voltooid, terwijl in 1932 een spoorlijn werd doorgetrokken naar de steenkoolmijn van Winterslag.

In 1880 kwam een hospitaal tot stand, dat door de Zusters van Barmhartigheid uit Ronse werd geleid. Dit werd het Sint-Martinusziekenhuis. Sinds 1991 is dit het Medisch Centrum Bilzen.

In 1870 werd Rijkhoven afgescheiden van Bilzen.

Tweede Wereldoorlog

De gemeente werd op 15 mei 1940 bezet door het Duitse leger en bevrijd op 6 september 1944.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er zeer veel collaboratie in Bilzen, en de stad kreeg de bijnaam "Klein Berlijn".[1][2] Andere burgers namen deel aan het gewapend verzet. Minstens twee weerstanders werden naar het Auffanglager van Breendonk gedeporteerd.[3] In de deelgemeente Hees staat een ereperk op de gemeentelijke begraafplaats.[4]

Fusie

Vanaf 1 januari 2025 zal Bilzen samen met Hoeselt opgaan in de nieuwe fusiegemeente Bilzen-Hoeselt.

Geografie

Geografische ligging

Bilzen ligt net op de grens van de Kempen met Haspengouw. Het stadscentrum, Beverst en delen van Rijkhoven zijn gelegen in de Demervallei. Ten zuidoosten van de Demer heeft het landschap een typisch Haspengouws glooiend uitzicht. Bilzen grenst in het westen aan Hoeselt, in het noordwesten aan Diepenbeek, in het noorden aan Genk en Zutendaal, in het oosten aan Lanaken, in het zuiden aan Riemst en in het zuidwesten aan Tongeren.

Kernen

Tijdens de fusie van Belgische gemeenten in 1977 fuseerde Bilzen met de gemeenten Beverst, Munsterbilzen, Eigenbilzen, Spouwen (een fusie van Grote-Spouwen, Kleine-Spouwen en Rijkhoven), Hees, Hoelbeek, Rosmeer, Waltwilder, Martenslinde en Mopertingen die allen deelgemeenten werden.

Deelgemeenten

# Naam Opp.
(km²)		 Inwoners
(2020)		 Inwoners
per km²		 NIS code
1 Bilzen 14,81 10.655 719 73006A
2 Beverst 12,16 5.460 449 73006B
3 Munsterbilzen 6,03 4.585 760 73006C
4 Waltwilder 5,51 1.248 226 73006D
5 Hoelbeek 4,00 544 136 73006E
6 Eigenbilzen 8,23 2.290 278 73006F
7 Mopertingen 1,78 1.243 699 73006G
8 Hees 3,72 788 212 73006H
9 Rosmeer 5,03 918 183 73006J
10 Kleine-Spouwen 2,63 1.035 393 73006K
11 Grote-Spouwen 5,26 1.391 265 73006L
12 Rijkhoven 4,71 1.357 288 73006M
13 Martenslinde 2,10 951 453 73006N

Andere kernen

Op het grondgebied van Beverst ligt nog het gehucht Schoonbeek, gescheiden van het centrum van Beverst door de Demer.

Nabijgelegen kernen

Hoeselt

Demografie

Demografische evolutie voor de fusie

  • Bron:NIS - Opm:1831 t/m 1970=volkstellingen op 31 december; 1976= inwonertal per 31 december
  • 1880*: Afsplitsing van Rijkhoven in 1870

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

  • Bronnen:NIS, Opm:1831 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari
Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari - 1992 tot heden
Jaar Aantal[5]
1992 27.650
1993 27.949
1994 28.293
1995 28.446
1996 28.639
1997 28.885
1998 29.035
1999 29.125
2000 29.335
2001 29.433
2002 29.475
2003 29.528
2004 29.646
2005 29.858
2006 30.057
2007 30.173
2008 30.384
2009 30.642
2010 30.882
2011 31.226
2012 31.358
2013 31.435
2014 31.460
2015 31.710
2016 31.829
2017 32.151
2018 32.318
2019 32.328
2020 32.477
2021 32.536
2022 32.455
2023 32.644
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030

Politiek

Structuur

De gemeente Bilzen ligt in het kieskanton Bilzen en het provinciedistrict Tongeren, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg).

Bilzen Supranationaal Nationaal Gemeenschap Gewest Provincie Arrondissement Provinciedistrict Kanton Gemeente
Administratief Niveau Vlag van Europa Europese Unie Vlag van België België Vlag Vlaanderen Vlaanderen Vlag Limburg Limburg Tongeren Bilzen
Bestuur Europese Commissie Belgische regering Vlaamse regering Deputatie Gemeentebestuur
Raad Europees Parlement Kamer van
volksvertegenwoordigers		 Vlaams Parlement Provincieraad Gemeenteraad
Kiesomschrijving Nederlands Kiescollege Kieskring Limburg Hasselt-Tongeren-Maaseik Tongeren Bilzen Bilzen
Verkiezing Europese Federale Vlaamse Provincieraads- Gemeenteraads-

Geschiedenis

Burgemeesters

Tijdspanne Burgemeester
1628 - 1629 Laurentius Honinx
...
1657 - 1658 Henricus Honinx
...
1947 - 1979 Leon Haffmans
1979 - 1982 Frans Wijnen (CVP)
1983 - 1989 Johan Sauwens (VU)
1989 - 1994 Pierre Stroeken (PVV)
1994 - 2001 Johan Sauwens (VU)
2001 - 2012 Johan Sauwens (CD&V)
2013 - 2018 Frieda Brepoels (N-VA)
2019 Bruno Steegen (Beter Bilzen)
2019 Frieda Brepoels (N-VA)
2019 - 2022 Johan Sauwens (CD&V)
2022 - heden Bruno Steegen (Beter Bilzen)

Legislatuur 2001-2006

Na de breuk binnen de Volksunie, ging een deel van de partij verder onder de naam 'NIEUW', de groep rond Johan Sauwens. De overige ex-Volksunie'ers hergroepeerden zich onder de naam DEMO. Na de verkiezingen werd er een bestuursmeerderheid gesloten tussen NIEUW en de SP. In oktober 2001 verlieten Vijf NIEUW-mandatarissen de partij en trokken naar VLD, waaronder schepen Bruno Steegen.[6] Na het Sint-Maartensfondsschandaal rond burgemeester Johan Sauwens, wou SP echter niet langer met Sauwens als burgemeester besturen.[7] De coalitie werd opengebroken en de socialisten werden vervangen door de christendemocraten van de CD&V.[8] Na de overstap van Sauwens naar de CD&V, voltrok er zich bij de etnisch-nationalisten een nieuwe breuk en ging een deel over naar de N-VA.[9]

Legislatuur 2007-2012

Bij de verkiezingen van 2006 besloten sp.a, Groen! en DEMO13 de krachten te bundelen met de kartellijst PRO-Bilzen.[10] Ook CD&V en NiEUW (de partij van Johan Sauwens) trokken als kartel naar de kiezer.[11] Burgemeester was Johan Sauwens. Hij leidde een coalitie van CD&V-NIEUW en PRO-Bilzen.[12]

Legislatuur 2013-2018

Lijsttrekkers waren Guy Swennen (PRO-Bilzen)[10], Frieda Brepoels (N-VA), Johan Sauwens (CD&V-NIEUW), Bruno Steegen (Open Vld) en Annick Ponthier (Vlaams Belang).[13] Opvallend daarbij is dat drie lijsttrekkers (met name Brepoels, Steegen en Sauwens) Volksunie-roots hebben.[14] Burgemeester is Frieda Brepoels (N-VA). Zij leidt een coalitie bestaande uit N-VA, Pro Bilzen en Open Vld. Samen vormen ze de meerderheid met 20 op 31 zetels.[15]

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen 1976-2019

Partij of kartel 10-10-1976[16] 10-10-1982 9-10-1988 9-10-1994 8-10-2000 8-10-2006[17] 14-10-2012[18] 14-10-2018 16-06-2019[19][20]
Stemmen / Zetels % 27 % 29 % 29 % 29 % 29 % 31 % 31 % 31 % 31
CVP1 / CD&V-NieuwA / Trots op BilzenB 48,131 15 39,571 12 27,871 8 21,791 7 17,881 5 32,4A 11 30,0A 10 33,6B 12 33,8B 12
NIEUW1 / VU2 / CD&V-NieuwA / Trots op BilzenB 17,561 4 29,281 9 36,312 12 41,22 14 29,541 10
PVV1 / VLD2 / Vldplus3 / Open Vld4 / Beter Bilzen5 13,951 3 18,011 5 16,981 5 13,792 4 18,072 6 24,23 8 17,24 5 21,85 7 27,55 10
SP1 / PRO-BilzenC / Bilzen Bruist2 20,361 5 13,141 3 15,551 4 15,171 4 15,891 5 22,9C 7 17,9C 5 10,02 3 7,42 1
AGALEV1 / PRO-BilzenC / Groen2 - - - - 3,281 0 7,52 1 5,52 1
DEMO1 / PRO-BilzenC - - - - 7,321 1 - -
Vlaams Blok1 / Vlaams Belang2 - - - 4,071 0 8,021 2 14,82 4 6,82 1 9,02 2 13,82 4
N-VA - - - - - 5,7 1 28,1 10 18,1 6 12,0 3
BOK - - - 3,1 0 - - - - -
W.O.W. - - - 0,6 0 - - - - -
PVDA - - - 0,28 0 - - - - -
D88 - - 3,3 0 - - - - - -
Totaal stemmen 16224 17916 18965 20225 21316 22246 22835 23412
Opkomst % 97,04 96,14 95,45 96,28 94,85 94,9
Blanco en ongeldig % 2,49 4,25 3,99 3,46 3,87 3,81 4,40 4,2

De zetels van de gevormde coalitie staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.

Bezienswaardigheden

  • Het stadhuis
    Het stadhuis
  • De Sint-Mauritiuskerk
    De Sint-Mauritiuskerk
  • Kerkhofhuis aan de stedelijke begraafplaats te Bilzen, Belgisch-Limburg
    Kerkhofhuis aan de stedelijke begraafplaats te Bilzen, Belgisch-Limburg
  • Landcommanderij Alden Biesen
    Landcommanderij Alden Biesen

Natuur en landschap

Bilzen is gelegen in vochtig-Haspengouw in de vallei van de bovenloop van de Demer op een hoogte van ongeveer 50 meter, naar het westen aflopend tot 40 meter. De oostelijke oever is vrij steil (Borreberg, Katteberg) en loopt op tot 88 meter hoogte. De belangrijkste natuur- en recreatiegebieden zijn Park Haffmans en daarop aansluitend de Katteberg. In de stad zijn nog de parken Goed Petry en Goed Claes te vinden.

Cultuur

Evenementen en uitgaansleven

Bilzen stond vroeger bekend voor zijn muziekfestival Jazz Bilzen, het belangrijkste rockfestival van België in de jaren 60 en 70 voor de opkomst van Torhout-Werchter (het huidige Rock Werchter).

Bilzen heeft een levendig uitgaansleven. Rondom de markt bevinden zich tal van cafés, maar de jeugd is vooral te vinden in de nabijgelegen Brugstraat. De vele cafés daar sluiten pas in de vroege uurtjes hun deuren. Sinds 2004 is er een sluitingsuur van kracht: om 6u 's morgens moeten de klanten buiten en de deuren op slot.

Jaarlijks terugkerende evenementen zijn o.a.:

  • Het nieuwjaarsconcert
  • Carnavalsstoet, de zondag na Aswoensdag
  • Emotions Festival, Multidisciplinair jongeren festival in CC De Kimpel
  • Bilzen by Night, Hemelvaartsdag : liveoptredens in alle Bilzerse horecazaken
  • Bilzen Run, in juni: loopwedstrijd
  • Marktrock Bilzen (voorheen Terras Bilzen), in augustus: gratis liveoptredens en festiviteiten in het stadscentrum.

Het hele jaar door vinden er ook diverse activiteiten en evenementen plaats in CC De Kimpel en in de landcommanderij Alden Biesen.

Media

Media in de gemeente Bilzen zijn onder andere Weekblad de Demer en het magazine 13, vernoemd naar het aantal deelgemeenten van Bilzen.

Bilzen heeft ook een eigen radio: BOO

Mobiliteit

Bilzen is goed bereikbaar door haar ligging langs de autosnelweg E313, het Albertkanaal, en de spoorlijn tussen Hasselt en Luik.

Economie

Bilzen maakt deel uit van het Economisch Netwerk Albertkanaal.

Bekende Bilzenaren

Geboren in Bilzen

Wonende in Bilzen

Partnersteden

Bord aan de ingang van de zustergemeente Bilsen in Sleswig-Holstein
  • Bilzen is sedert 1977 verbroederd met de Duitse gemeente Bilsen in Sleeswijk-Holstein.

Externe links

Zie de categorie Bilzen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.