Halen (België)

Halen
Stad in België Vlag van België
Halen (België)
Halen
Geografie
Gewest Vlag Vlaanderen Vlaanderen
Provincie Vlag Limburg Limburg
Arrondissement Hasselt
Oppervlakte
– Onbebouwd
– Woongebied
– Andere
36,6 km² (2021)
80,87%
9,42%
9,72%
Coördinaten 50° 57' NB, 5° 7' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners
– Mannen
– Vrouwen
– Bevolkingsdichtheid
9.557 (01/01/2023)
50,07%
49,93%
261,15 inw./km²
Leeftijdsopbouw
0-17 jaar
18-64 jaar
65 jaar en ouder
(01/01/2023)
17,63%
59,59%
22,78%
Buitenlanders 4,98% (01/01/2022)
Politiek en bestuur
Burgemeester Erik Van Roelen (CD&V)
Bestuur CD&V
Zetels
CD&V
N-VA
Open Vld
sp.a
21
13
4
3
1
Economie
Gemiddeld inkomen 21.386 euro/inw. (2020)
Werkloosheidsgraad 5,1% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode
3545
3545
3545
Deelgemeente
Halen
Loksbergen
Zelem
Zonenummer 013
NIS-code 71020
Politiezone Limburg Regio Hoofdstad
Hulpverleningszone Zuid-West Limburg
Website www.halen.be
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Hasselt
in de provincie Limburg
Portaal  Portaalicoon   België

Halen is een stad in de provincie Limburg in België. De stad telt ruim 9000 inwoners en behoort tot het gerechtelijk kanton Hasselt 2 en het kieskanton Herk-de-Stad.

Halen heeft, naast de kern en hoofdplaats Halen, nog twee deelgemeenten: Loksbergen en Zelem. Ook Zelk is een kerkdorp van Halen.

Toponymie

Halen werd voor het eerst vermeld in 741 als Halon. De naam zou komen van Hal, een grote overdekte ruimte. Ook wordt geopperd dat het Germaanse Halhum, bocht in het hoogland, ten grondslag ligt aan de naam.[1] De huidige benaming werd al in het midden van de dertiende eeuw gebruikt. In de zeventiende eeuw werd voor het eerst de schrijfwijze met ae gebruikt naar analogie van de toenmalige spelling van het woord halen. Het gemeentebestuur bleef de oorspronkelijke benaming gebruiken.[2] Vanaf het jaar XIV van de Franse republikeinse kalender, in september 1805, werd de schrijfwijze Haelen ingevoerd. In 1865 werd de officiële benaming terug gewijzigd naar de originele benaming. Vanaf 1 januari 1866 werd opnieuw Halen gebruikt in de officiële stukken.[3]

Geschiedenis

In 741 werd Halen door Robrecht van Haspengouw geschonken aan de Abdij van Sint-Truiden[1] maar vanaf 1189 behoorde Halen tot het hertogdom Brabant. In 1206 werd door hertog Hendrik I van Brabant de stedelijke vrijheid aan Halen geschonken. Het werd wellicht tussen 1206 en 1229 hoofdplaats van een van de drie meierijen van de hoofdmeierij Tienen, dat toen een groot gebied omvatte, en wel onder meer de dorpen Wever, Attenrode, Meensel, Glabbeek, Webbekom, Geetbets, Winge, Kersbeek, Kortenaken en Vissenaken. Deze dorpen liggen tegenwoordig in Vlaams-Brabant.

Op de grens met Geetbets en Kortenaken werd in 1237 een vrouwenklooster gesticht, de Abdij van Mariënrode, die bestaan heeft tot in de Franse tijd (1796), toen de abdij werd opgeheven.

Tijdens de Middeleeuwen was Halen, vanwege de samenvloeiing van vele riviertjes aldaar, een overslagplaats waar de lading van de grotere binnenvaartschepen overgeladen werd op kleinere binnenvaartschepen die als bestemming Zoutleeuw, Tienen of Sint-Truiden hadden. De lakenhandel was vanaf de veertiende eeuw eveneens een belangrijke economische activiteit: Op de locatie van het huidige gemeentehuis stond in de Middeleeuwen de lakenhal. Ook de landbouw was vanwege de vruchtbare grond een belangrijke economische factor.

De verdediging van Halen bestond uit een slotgracht met mogelijk een aarden wel. De stad had drie poorten: de Diesterpoort, de Luikerpoort en de Koepoort. In 1385 werd de stad omwald. Of er toen al een muur was is niet duidelijk.

De ruitvormige ringmuur, opgetrokken in ijzerzandsteen werd waarschijnlijk pas in de vijftiende eeuw voor het eerst gebouwd. Ze had twee poorten: de Diester Poort in het westen en de Luikerpoort in het oosten. Daarnaast was er nog de Koepoort of Kempische Poort. Zowel in 1567 als 1572 vonden verwoestingen plaats, respectievelijk door Hollandse en Spaanse troepen. Het duurde tot 1706 voordat de versterkingen weer werden hersteld, en van 1769-1780 werden ook de twee stadspoorten weer opgebouwd. In 1798 werd Halen toegevoegd aan het departement Nedermaas, de latere provincie Limburg. In 1823 werden de omwallingen gesloopt om met de stenen een school te bouwen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog vond hier in 1914 de Slag der Zilveren Helmen plaats waarbij het Belgische leger een overwinning boekte op de Duitse cavalerie. In de gemeente bevindt zich een museum dat herinnert aan die slag. Ook is er de Belgische Militaire Begraafplaats en het Duits Kruis.

Halen is gelegen aan de doorgaande weg die van Diest naar Hasselt loopt. Dit heeft geleid tot de uitbating van enkele afspanningen. De landbouw was echter vanouds het belangrijkste bestaansmiddel. Tegenwoordig kent Halen ook enkele bedrijventerreinen (Halensbroek en Stadsbeemd) met kleine en middelgrote ondernemingen.

Kernen

Halen bestaat naast het centrum uit het kerkdorp Zelk. Loksbergen sinds 1965 en Zelem sinds de gemeentefusie van 1977 zijn deelgemeenten.

Deelgemeenten

# Naam Opp.
(km²)
Inwoners
(2020)
Inwoners
per km²
NIS-code
1 Halen 22,21 5.173 233 71020A
2 Loksbergen 3,92 1.380 352 71020A1
3 Zelem 10,46 2.932 280 71020B

Aangrenzende gemeenten

Lummen, Herk-de-Stad, Geetbets, Kortenaken, Bekkevoort en Diest

Demografie

Demografische evolutie voor de fusie

  • Bron:NIS - Opm:1831 t/m 1970=volkstellingen op 31 december
  • 1866*: Afsplitsing van Loksbergen in 1866

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

  • Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari
Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari - 1992 tot heden
Jaar Aantal[4]
1992 7.765
1993 7.866
1994 7.933
1995 7.979
1996 8.005
1997 8.001
1998 8.090
1999 8.122
2000 8.216
2001 8.290
2002 8.320
2003 8.397
2004 8.407
2005 8.513
2006 8.624
2007 8.678
2008 8.820
2009 9.015
2010 9.136
2011 9.242
2012 9.352
2013 9.422
2014 9.480
2015 9.546
2016 9.566
2017 9.511
2018 9.461
2019 9.427
2020 9.485
2021 9.360
2022 9.475
2023 9.557
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030

Politiek

Structuur

De gemeente Halen ligt in het kieskanton Herk-de-Stad en het provinciedistrict Sint-Truiden, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg).

Halen Supranationaal Nationaal Gemeenschap Gewest Provincie Arrondissement Provinciedistrict Kanton Gemeente
Administratief Niveau Vlag van Europa Europese Unie Vlag van België België Vlag Vlaanderen Vlaanderen Vlag Limburg Limburg Hasselt Halen
Bestuur Europese Commissie Belgische regering Vlaamse regering Deputatie Gemeentebestuur
Raad Europees Parlement Kamer van
volksvertegenwoordigers
Vlaams Parlement Provincieraad Gemeenteraad
Kiesomschrijving Nederlands Kiescollege Kieskring Limburg Hasselt-Tongeren-Maaseik Sint-Truiden Herk-de-Stad Halen
Verkiezing Europese Federale Vlaamse Provincieraads- Gemeenteraads-

(Voormalige) Burgemeesters

Burgemeesters van Halen sinds het begin van de 15e eeuw:[2][5]

Periode Burgemeester
1403 - 1417 Librecht Zanden
1417 - 1420 Hendrik Kuninckx
1420 - 1423 Goswijns Van Selke
1423 - 1431 Jan Van Nederheem
1431 - 1435 Laurens Van Menselen
1435 - 1451 Willem de Cliver
1451 - 1459 Jan Van Halle
1459 - 1491 Jan Van Der Eycken
1461 - 1464 Jan Van Den Hove
1464 - 1466 Jan Van Der Eycken
1466 - 1473 Jan Van Den Hove
1473 - 1476 Niedaas Van den Venne
1477 - 1483 Jan Van Lathem
1483 - 1489 Philips de Zwane
1489 - 1494 Hendrik Van Beringen
1494 - 1533 Zeger Claes
1533 - 1539 Christoffel Duhem
1539 - 1552 Engelbert Van der Vorst
1556 - 1577 Jan Van Craywinkel
1583 Jacob De Hont
1584 - 1624 Joost Van der Vorst
1624 - 1626 Jan Lamberti
1626 - 1644 Cornelius De Bruyn
1644 - 1656 Arnold de Longueville
1656 - 1676 Jan Van Cannart
Periode Burgemeester
1676 - 1686 Jan-Frans Standarts
1686 - 1700 Lambert Van Cannart
1700 - 1740 Hendrik Richard
1740 - 1751 Melchior Frans Debruyn
1751 - 1788 Sulpitius Paulus Severijns
1788 - 1805 Guillaume Aerts
1805 - 1830 Marcel Michiels
1830 - 1849 Petrus Jacobus Jacobs
1850 - 1865 Louis Michiels
1866 - 1867 Dionysus Vaes
1867 - 1872 Carolus Debruyn
1872 - 1914 Firmin Jacobs
1914 - 1921 Eugeen Cleeremans
1921 - 1926 Firmin Jacobs
1926 - 1927 Louis Gijsens
1927 Patrice Decoster
1927 - 1964 Etienne Jacobs (Kath. Unie / CVP)
1965 - 1973 Marcel Vanschoenbeek (Vertrouwen)
1974 - 1981 Eugeen Bastijns (CVB)
1981 - 1982 Walter Somers (CVB)
1983 - 1987 Willy Neven (CVP)
1987 - 1994 Gaston Gemis (CVP)
1995 - 2012 Willy Neven (Inzet)
2013 - heden Erik Van Roelen (CD&V)

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Partij of kartel 10-10-1976[6] 10-10-1982 9-10-1988 9-10-1994 8-10-2000 8-10-2006[7] 14-10-2012[8] 14-10-2018 13-10-2024
Stemmen / Zetels % 19 % 19 % 19 % 19 % 19 % 19 % 21 % 21 % 21
CVP1/ INZETA/ Inzet 2006B/ CD&V2/ CD&V+C 29,911 6 39,251 9 39,071 9 48,33A 10 62,23A 13 58,54B 12 43,882 11 52,02 13 C
PVV1/ INZETA/ Inzet 2006B/ Open Vld2/ CD&V+C - 6,871 0 9,671 1 18,232 3 17,32 3
NIEUW1/ VU2/ INZETA 21,771 4 13,011 2 10,962 1 - - - -
SP1/ D.N.A.D/ sp.a-Groen!3/ sp.a4 15,81 2 20,591 4 21,161 4 25,991 5 27,9D 5 30,193 6 15,684 3 11,14 1
CVB1/ D.N.A.D 32,521 7 20,281 4 19,141 4 22,921 4 - - - -
N-VA1 - - - - - - 20,051 4 19,51 4 1
Vlaams Blok1/ Vlaams Belang2/ HVB3 - - - - 8,871 1 11,282 1 2,163 0 - 2
MBSVP - - - 2,77 0 - - - - -
Totaal stemmen 5411 5799 5870 6033 6312 6321 6524 6905
Opkomst % 99,86 96,62 95,46 95,89 93,73 93,4
Blanco en ongeldig % 2,55 4,67 3,63 5,98 5,56 4,4 5,1 5,6

De zetels van de gevormde coalitie zijn vet weergegeven. De grootste partij staat in kleur.

Legislatuur 1995 - 2000

CVP, VLD en Volksunie trokken in kartel naar de kiezer onder de naam 'INZET'.[9]

Legislatuur 2001 - 2006

De SP en Christelijke Volksbelangen (CVB) trokken in kartel naar de kiezer onder de naam 'De Nieuwe Aanpak' (DNA).[10] Ook het kartel van CVP, VLD en Volksunie onder de naam INZET werd verder gezet.[9]

Legislatuur 2007 - 2012

De sp.a en Groen! trokken in kartel naar de kiezer.[10] Ook het kartel INZET (CD&V-VLD) werd verder gezet.[11]

Legislatuur 2013 - 2018

Het kartel INZET viel uit elkaar. CD&V en Open VLD kwamen apart naar de kiezer. N-VA kwam voor het eerst op.[12] CD&V behaalde de absolute meerderheid, maar besloot een coalitie te sluiten met de sp.a.

Legislatuur 2019 - 2024

CD&V versterkte zijn absolute meerderheid met twee extra zetels ten koste van de sp.a.

Bezienswaardigheden

De Sint-Pietersbandenkerk van Halen
Zie Lijst van onroerend erfgoed in Halen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Galerij

Natuur en landschap

Halen ligt op de grens van Haspengouw en Hageland. De gemeente ligt aan de Velpe en de samenvloeiing van de Demer en de Gete. De Velpe mondt in Zelk in de Demer. Iets voor de monding van de Gete komt de Herk uit in de Gete. Ook de (gekanaliseerde) Melsterbeek komt op de grens met Donk ter hoogte van Halen in de Gete.

Noordoostelijk en zuidwestelijk gericht loopt een reeks getuigenheuvels, waaronder Blokkenberg, Kluisberg, Mettenberg, Molenberg, Bokkenberg. Deze bereiken hoogten tot 80 meter en bevatten ijzerzandsteen, dat als bouwmateriaal werd gewonnen.

Sport

Volleybalclub Schuvoc Halen ontstond in 2002 uit een fusie tussen Schuvoc Herk-de-Stad en Halen VC. Het speelde van 2002-03 tot 2012-13 in de ereklasse of later Liga A van het volleybal. De club speelde ook enkele keren Europees in de CEV Cup. Daarvoor moest het wel uitwijken naar de sporthal van Lummen. In 2007 veranderde de club haar naam in Aquacare Halen. In 2012 veranderde de clubnaam in Soleco Herk-de-Stad en vanaf het seizoen 2012-13 speelde de club in de nieuwe sporthal van Herk-de-Stad. Na dit seizoen hield de club in 2013 op te bestaan.

Zaalvoetbalclub SD Halen promoveerde in 2011 naar de hoogste klasse van de BZVB. In het seizoen 2011-2012 haalde de club de play-offs en won het de Beker van België. In het volgende seizoen 2012-13 verhuisde de club naar Hasselt, waar het actief werd onder de naam SD Gelko Hasselt.

Voetbalclub KFC Moedige Duivels Halen is aangesloten bij de KBVB en speelde in haar bestaan vijf seizoenen in de nationale reeksen.

Bekende inwoners

Bekende personen die geboren of woonachtig zijn of waren in Halen of een andere significante band met de gemeente hebben:

Partnersteden

Externe links

Zie de categorie Halen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.