Gut frå Hooper Bay i Alaska (Foto: Edward S. Curtis, 1930)
Kvinne og jente av hopifolket frå Arizona (Foto: Henry Peabody rundt 1900)
Xavantefolk frå Brasil utfører ein tradisjonell dans. (Foto: Gervásio Baptista/ABr 2004)
Amerikanske urfolk er alle dei ulike folkeslaga som heldt til i Amerika før Columbus innleia koloniseringa av verdsdelen. Tidlegare, nokså upresise nemningar for desse folka er indianarar og eskimoar .
Historie
Antropologisk og genetisk forsking tyder på at dei amerikanske urfolka vandra inn i verdsdelen frå Sibir over ei landbru i Beringsundet for 17 000 til 11 000 år sidan. Dette kan ha skjedd i fleire bølger og førte til slutt til at verdsdelen blei busett av folkegrupper med ulike kulturar og levevis.
Medan mange grupper, særleg i Nord-Amerika , levde som nomadar av jakt og sanking, skapa andre jordbrukssamfunn med landsbyar og byar, som i Aztekar- eller Inkariket . Dei fleste levemåtane blei likevel sterkt endra etter at dei kom i kontakt med europearar, som innførte religion og samfunnsordningar frå sin verdsdel, i tillegg til nye dyr , sjukdommar , materiale og våpen .
Talet på dei innfødde amerikanarane sokk kraftig etter koloniseringa som følgje av erobringskrigar, tvangsflytting og sjukdommar dei ikkje hadde resistens mot. Dei har enda opp som minoritetar i mange av dei moderne amerikanske statane, og har òg mangla makt i dei statane der dei er i fleirtal.
Inndeling
Amerikanske urfolkgrupper er ofte blitt delte inn i stammar eller i breiare grupper, ut frå kva språk dei snakka.
Arktis
Subarktis
Ahtna (Ahtena, Nabesna)
Atikamekw
Babine
Bearlake
Chipewyan
Chilcotin
Cree
Dakelh
Deg Hit'an (Deg Xinag, Degexit'an, Ingalik)
Dogrib
Han
Hare
Holikachuk
Innu
Kaska (Nahane)
Kolchan (Upper Kuskokwim)
Koyukon
Kutchin
Mountain
Naskapi
Nishka
Ojibwa
Sekani
Slavey Fort Nelson)
Tagish
Tahltan
Lower Tanana
Middle Tanana
Upper Tanana
Tanacross
Tanaina
Tasttine
Inland Tlingit
Tsetsaut
Tsimishian
Northern Tutchone
Southern Tutchone
Wet'suwet'en
Yellowknife
California
Achomawi (Pit River Indians)
Antoniaño
Atsugewi
Bear River
Cahuilla
Campo
Chemehuevi
Chukchansi
Chumash
Chilula
Chimariko
Costanoan
Cupeño
Diegueño
Esselen
Fernandeño - sjå Tataviam
Gabrieliño - sjå Tongva
Giamina
Huchnom
Hupa
Ipai
Jamul
Juaneño
Kamia
Karok
Kato
Kiliwa
Kitanemuk
Klamath
Konomihu
Konkow
Kumeyaay (Diegueño)
Lassik
Luiseño
Maidu
Mattole
Mesa Grande
Migueleño
Mission Indians
Miwok (Me-wuk)
Modoc
Mohave
Monache
Nakipa
Nisenan
Nomlaki
Nongatl
Ohlone
Paipai (Akwa'ala)
Paiute
Patwin
Pit River - sjå Achomawi
Pomo
Quechan
Rumsen
Salinan
San Clemente
San Nicolas
Santa Catalina
Serrano
Shastafolk
Sinkyone
Tache
Tachifolk
Tataviam (Fernandeño)
Tipai
Tolowa
Tongva (Gabrieliño)
Tsnungwe
Tubatulabal
Wailaki
Wappo
Washoe
Whilkut
Wintu
Wintun
Wiyot
Yahi
Yana
Yocha Dehe
Yokuts
Yuki
Coast Yuki
Yurok
Eastern Woodlands
Abenaki
Abitibi, sjå algonkinar
Accohannock, Maryland
Algonkinar frå nedre Saint Lawrence River
Algonkinar (outaouais og abitibi), Quebec
Beothuk (newfoundlandfolk)
Caniba
Conoy
Erie
Etchemin Quebec (malisjåt)
Fox
Ho-Chunk Wisconsin
Honniasont Pennsylvania, Ohio, West Virginia
Huron/Wyandot Ontario sør for Georgian Bay, no Oklahoma og Wendake, Quebec
Illinois (illini), Illinois
Iroquois, New York
Cayuga
Mohawk Kahnawake, Quebec
Oneida
Onondaga
Seneca
Tuscarora
Kickapoo Illinois, Missouri, Kansas, Oklahoma, Texas
Laurentian
Lenni-Lenape Pennsylvania, Delaware, New Jersey, now Oklahoma
Loup A
Loup B
Maliseet Maine, Quebec, and New Brunswick, Canada
Mascouten
Massachusett Massachusetts
Menominee
Miami Indiana, now Oklahoma
Mingo Pennsylvania, Ohio
Mahican
Micmac
Mohegan
Montauk New York
Munsee
Nanticoke
Narragansett Rhode Island
Natick
Neutral
Nipissing
Nipmuck Massachusetts
Ojibwa (Chippewa, Anishaabe) Michigan, Minnesota, Wisconsin, North Dakota, Montana)
Oji-Cree
Ottawa
Outaouais, sjå Algonquin
Paugusset Connecticut
Passamaquoddy Maine
Penobscot Maine
Peoria Illinois, no Oklahoma
Pequot
Petun
Pocumtuk
Poospatuck New York
Potawatomi Michigan
Powhatan Virginia
Quiripi
Ramapough Mountain Indians New Jersey
Hopewell Ohio
Saponi Virginia
Sauk
Saulteaux
Schaghticoke Western Connecticut
Secotan
Shawnee Ohio, Pennsylvania
Shinnecock New York
Souriquoian
Susquahannock
Tarrantine (Tarranteen), sjå Abenaki, Micmac
Unalachtigo
Unami
Unquachog
Wampanoag Massachusetts
Wappinger
Wawenoc
Wea
Wenrohronon Pennsylvania og New York
Winnebago Wisconsin rundt Green Bay, no Nebraska
Wyandot /Huron Ontario sør for Georgian Bay, no Oklahoma og Wendake, Quebec
Bannock
Chemehuevi
Gosiute Utah
Kawaiisu
Koso
Monofolk
Owen's Valley-folk
Northern Paiute California, Nevada, Oregon [Burns-Paiute], Arizona
Southern Paiute (Kaibab)
Panamint
Paviotso
Shoshone (Shoshoni) Nevada, Wyoming, California
Timbisha
Ute Utah, Colorado
Washo Nevada, California
Plateau
Cayuse Oregon
Celilo (Wayampam)
Upper Chinookan
Columbian
Coeur d'Alene Idaho
Colville Washington
Upper Cowlitz
Flatbow
Flathead
Fountain
John Day
Kalispel Washington
Kittitas
Klamath
Klikitat Washington
Kootenai Idaho
Lakes
St'at'imc (Lillooet)
Lower Snake (Chamnapam, Wauyukma, Naxiyampam)
Modoc
Molala (Molale) Oregon
Nez Perce Idaho
Nicola
Nlaka'pamux
Okanagan
Palus (Palouse)
Pend'Oreilles
Rock Creek
Sahaptin
Sanpoil
Wecwepemc (Shuswap)
Spokane, Washington
Tenino
Tsilhqot'in (Chilcotin)
Tygh
Tygh Valley
Umatilla Oregon
Upper Nisqually (Mishalpan)
Walla Walla Oregon
Wanapum
Wasco Oregon
Yakima Washington
Northwest Coast
Plains
Arapaho Wyoming, Oklahoma
Arikara (aka Arikaree eller Ree) Nord-Dakota
Assiniboine (Assiniboin) Montana
Atsina
Besawunena
Blackfoot
Brulé
Cheyenne Montana, South Dakota; Oklahoma
Chickasaw Oklahoma
Comanche Oklahoma
Crow (Absaroka eller Apsáalooke) Montana, Sør-Dakota
Chippewa Cree, Montana
Plains Cree Montana
Dakota
Gros Ventre
Hasinai
Hidatsa, Nord-Dakota
Iowa (Ioway) Kansas, Nebraska, Oklahoma
Kaw (Kansa) Oklahoma
Kiowa Oklahoma
Kitsai
Lakota (sioux) Sør-Dakota, Nord-Dakota, Nebraska
Lipan Apache
Mandan North Dakota
Missouri Missouri
Nawathinehena
Naskapi
Oglala Sioux
Omaha Nebraska
Mississaugas
Osagefolk Oklahoma
Otoe Oklahoma
Ottawa Michigan; Oklahoma
Pawnee Oklahoma
Powhatans
Piegan
Plains Apache (Kiowa-Apache) Oklahoma
Ponca Nebraska, Oklahoma
Quapaw (Arkansas ) Arkansas, Oklahoma
Santee
Sauk (opphavleg Great Lakes, no Kansas, Oklahoma, Iowa
Saulteaux (Plains Ojibwe)
Siksika
Sioux (Lakota, Dakota, Nakota) Minnesota, Nebraska, North Dakota, South Dakota)
Stoney
Teton
Tonkawa Oklahoma
Tsuu T’ina (Sarcee, Sarsi, Tsuut’ina)
Wichita Oklahoma [Affiliatedfolks - Wichita, Waco, Tawakoni, Keechi]
Wyandot Ontario, Michigan
Yankton
Yanktonai
Zuni
Søraust
Adaes - sjå Adai
Adahi - sjå Adai
Adai (Adaizan, Adaizi, Adaise, Adahi, Adaes, Adees, Atayos) Louisiana
Adaise - sjå Adai
Adaizan - sjå Adai
Adaizi - sjå Adai
Adees - sjå Adai
Ais Florida
Akokisa
Alabama Alabama
Apalachee Florida
Apalachicola Georgia, Florida
Atakapa (Attacapa)
Atayos - sjå Adai
Attacapa - sjå Atakapa
Avoyel
Bidai
Biloxi Mississippi
Caddo Arkansas, Louisiana, Oklahoma, Texas
Calusa Florida
Catawba South Carolina
Chacato Florida
Chatot
Chawasha
Cherokee North Carolina; seinare Oklahoma
Chiaha
Chickahominy Virginia
Chickamauga
Chickasaw Mississippi, South Carolina, North Carolina, seinare Oklahoma
Chisca Florida
Chitimacha Louisiana
Choctaw Mississippi, Alabama, delar av Louisiana; seinare Oklahoma
Creek Alabama; Oklahoma, Georgia
Coushatta Louisiana
Coharie North Carolina
Cusabo coastal Florida
Eyeish
Garza Texas, northern Mexico
Grigra
Guacata Florida
Guale coastal Florida
Hitchiti Georgia, Alabama, Florida
Houma Louisiana
Iswa
Jaega Florida
Jobe Florida
Koasati
Koroa
Lumbee North Carolina
Mattaponi Virginia
Mayaimi Florida
Meherrin North Carolina
Mikasuki (Miccosukee) Florida
Mobile
Mocama
Mococo Florida
Monacan Virginia
Movila western Florida
Nansemond Virginia
Natchez Mississippi, Louisiana
Nottoway
Ofo
Oconee Georgia, Florida
Opelousa
Pamlico (Carolina)
Pamunkey Virginia
Pascagoula
Pee Dee South Carolina, North Carolina
Pensacola
Pohoy Florida
Rappahannock Virginia
Saluda South Carolina
Saponi
Seminole Florida; Oklahoma
Taensa
Tawasa
Tequesta Florida
Terocodame
Codam
Hieroquodame
Oodame
Perocodame
Teroodame
Timucua (Utina) Florida
Tiou
Tocobaga Florida
Topachula Florida
Tuscarora North Carolina, Virginia (seinare Niagara Falls, NY)
Tuskegee
Tutelo
Tunica Mississippi
Waccamaw North Carolina, South Carolina
Winyaw South Carolina
Woccon
Yamasjå Florida
Yazoo
Yuchi
Karibia
Aztekarar
Alaguilac
Huastec
Lenca
Maya
Mazatec
Mixtec
Olmec
Pancho Indians
Pipil
Seri
Tarahumara
Tarascan (Purépechas)
Toltec
Totonac
Xochiapulcos
Yaqui
Zacapoaxtlas
Zapotec
Atacameño
Aymara
Conchucos
Diaguita
Inka
Kogi
Saraguro
Wanka
Sub-Andes
Panoan
Shuar (Jívaro, Jibaro)
Amahuaca
Candoshi
Flecheiro
Huaorani
Kanamari
Korubu
Kugapakori-Nahua
Kulina
Marubo
Mashco-Piro
Matis
Mayoruna
Sharpas
Tsohom Djapá
Tukanoan
Witoto
Yaminahua
Yora
Austre og sørlege Amazonas
Sørspissen av Amerika
Kjelder
Bakgrunnsstoff