Gallus gallus

Gallus gallus domesticus

Descripcion d'aqueste imatge, tanben comentat çaiaprèp

Gal Gallés daurat

Classificacion
Règne	Animalia
Embrancament	Chordata
Classa	Aves
Òrdre	Galliformes
Familha	Phasianidae
Genre	Gallus
Espècia	Gallus gallus

Sosespècia

Gallus gallus domesticus
(Linnaeus, 1758)

La galina (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) (var. jalina, garia) es un ausèl domestic (polalha) elevat per sa carn e per sos uòus, e de còps per sas plumas. Los uòus de galina son de luènh los mai consomats demest los divèrses tipes d'uòus meses sul mercat.

Lo mascle de la galina es lo gal. Un polet es un jove de la familha de la galina. Lo capon e la polarda son de polets castrats e elevats per lor carn.

Es l'ausèl mai espandit sus tèrra.

Biologia e ecologia

La galina, maugrat que siá d'origina tropicala, a una reparticion geografica fòrt larga, deguda a l'accion de l'òme. S'adapta a una multitud de mitans, se se fa excepcion de las latituds nautas, al delà del cercle polar, ont los jorns son tròp corts d'ivèrn. Los uèlhs de las galinas lor permeton pas de veire de nuèch (abséncia de bastonets), çò que ne fa un animal diürne exclusivament.

Es omnivòra, son alimentacion naturala se compausant de graminèas, d'invertebrats del sòl e de qualques fuèlhas d'erbacèas.

La galina aparten a l'òrdre dels gallifòrmes, es un animal adaptat a la corsa (tres dets pausats al sòl), mas pauc al vòl. Çaquelà, l'arquetipe salvatge (gal daurat o bankiva), originari d'Asia del Sud-Èst es fòrça mai leugièr que la galina comuna (700 g contra 2,5 kg). Las espècias pròchas - que se pòdon ibridar amb la galina: faisan e catla - son pas de marrits velièrs.

La galina es un animal terrèstre e nidifug. L'edat adulat es atencha en 7-9 meses. Los uòus son ponduts dins de nis grossièrament bastits. Son de colors variadas. Los consomators urbans compran cèrtas colors : uòus ròses en Euròpa, blancs als Estats Units, per exemple; aquò procedís d'un prejutjat fòrtament ancorat.

La galina pond a pauc prèp cada jorn, almens quand es jove. Cada annada, la galina demenís sa ponduda de 20 a 30%, fins a agotament dels ovocits (menopausa, vèrs 7-9 ans).

Dins son airal d'origina, pond tota l'annada, las sasons essent gaire marcadas. Dins las zònas temperadas, acaba de pondre quand los jorns s'acorchisson (d'agost a decembre) e tòrna començar quand los jorns s'alòngan, de còps dès genièr, almens dins los climas jos influéncia oceanica.

Un còp que 8 a 12 uòus son depausats dins lo nis, la galina càmbia de compòrtament, se met a clocar e se despluma al nivèl de la paleta, lo tot es determinat per una aumentacion del taus de progesterona. Los uòus son alara incubats : la galina se lèva un còp per jorn per s'alimentar e prendre un banh de tèrra ; vira regularament los uòus (indispensable al desvolopament armoniós del fètus). Al començament, difusa fòrça calor, mas vèrs la fin, calfa mens los uòus, lo metabolisme dels poletons pren la relèva. La clocada arriba a tèrme de biais perfièchament sincròn, e i a comunicacion entre los poletons prèstes d'espelir (cal 19 a 21 jorns, segon las raças e la talha).

Los poletons son elevats pendent 1,5 a 3 meses segon las raças. Los joves s'empluman progressivament. Quand lo taus de progesterona de la maire baissa, e que va recomençar a pondre, rejeta los joves, que vivon alara en tribú fins a l'edat adulta.

Sa longevitat poiriá aténher 18 ans, mas plan sovent la galina vielhís mal e presenta una santat marrida que li fa rarament despassar 12 ans. La menopausa subreven vèrs 7-9 ans, quand los ovocits de l'ovari unic (lo d'esquèrra) son agotats. Una galina menopausada pòt prendre, a causa dels desreglaments ormonals, lo plumatge d'un gal !

Istòria

La primièra domesticacion de la galina aguèt probablament luòc en Nòva Guinèa, se l'òm se basa sul fach que lo mot per designar lo polet domestic — *manuk — aparten a la lenga reconstituida protoaustronesiana. Las galinas, amb los cans e los pòrcs, fasián partida dels animals domestics de la cultura Lapita, la primièra cultura neolitica d'Oceania.

Lo **poleton** ( o *cotin*, *cotinon*... ) es lo pichon de la galina

Gràcias al comèrci maritim, arribèron sul continent asiatic, e d'ailà s'espandiguèron vèrs l'oèst, en Euròpa e en Asia Occidentala.

Las primièras representacions de galinas en Euròpa se tròban sus las ceramicas corintianas del sègle VII abans J.C.

Dins la Grècia anciana, las galinas èran raras e constituissián una noiridura de luxe. Sembla que Delos foguèsse estat un centre d'elevatge del polet.

Sus l'Illa de Pascas, las galinas foguèron introduchas pels navigadors polinesians pas que vèrs lo sègle XII, e i èran lo sol animal domestic, a l'excepcion probabla del rat polinesian (Rattus exulans). Èran lotjadas dins de galinièrs de pèira particularament solids.

Biais de parlar

La galina cascareleja (o cascalha, o cascaleja) quand convèrsa amb sos congenères, cloca quand parla a sos poletons dins l'uòu. Li arriba quitament, rarament, de cantar coma un gal.

L'elevatge de las galinas pondeiras

Tradicionalament, se fasiá en polassariá. L'elevatge industrial se fa lo pus sovent en gàbias dispausadas en batariás, mas tanben al sòl dins de galinièrs. Lo legislator a degut intervenir per reglamentar l'espaci vital de las galinas en batariá. En Euròpa, la directiva 1999/74/CE del Conselh impausa que las gàbias amainatjadas ofriscan una superfícia minimala de 750 cm² per animal. Per estimular la ponduda, se jòga sus l'esclairatge, que sa durada quotidiana es progressivament aumentada per aténher 16 oras en periòde de ponduda.

Genetica

Lo 9 de decembre de 2004, la revista scientifica Nature anoncièt qu'una equipa internacionala de 170 cercaires èra pervenguda a establir lo sequenciatge del genòma de la galina. Es lo primièr ausèl dins aqueste cas.