Żagwica listkowata

Żagwica listkowata
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

żagwiowce

Rodzina

Grifolaceae

Rodzaj

żagwica

Gatunek

żagwica listkowata

Nazwa systematyczna
Grifola frondosa (Dicks.) Gray
Nat. Arr. Brit. Pl. (London) 1: 643 (1821)
Multimedia w Wikimedia Commons

Żagwica listkowata (Grifola frondosa (Dicks.) Gray) – gatunek grzybów z rzędu żagwiowców (Polyporales)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Grifola, Grifolaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1785 r. James Dickson nadając mu nazwę Boletus frondosus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1821 r. Samuel Frederick Gray, przenosząc go do rodzaju Grifola[1].

Synonimów naukowych posiada ponad 30[2].

Nazwa polska pojawiła się w pracy Stanisława Domańskiego i in. w 1967 r.[3] W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba siedź, huba gałęzista, żagiew gałęzista, żagiew krzaczasta, żagiew cykoriokształtna, wielogłówka listkowata[4]. W chińskiej medycynie znany jest pod nazwą maitake[5].

Morfologia

Owocniki

Jednoroczne, duże do bardzo dużych, o średnicy od 20 do 60 cm, krzaczkowato rozgałęzione, złożone z wielu łopatkowatych kapeluszy wyrastających ze wspólnego pnia. Pojedyncze kapelusze językowate lub półokrągłe, płaskie, 4–10 cm średnicy, cienkie, kruche, o orzechowej, żółtooliwkowej barwie. Brzegi kapeluszy nierówne, powycinane, promieniście pomarszczone[6].

Rurki

2–3 mm długie, białawe, zbiegające po trzonie. Pory drobne, około 0,5 mm średnicy[6].

Miąższ

Cienki, do 0,5 cm gruby, biały, mięsisty. Zapach przyjemny, grzybowy, smak łagodny[6].

Zarodniki

Bezbarwne, szeroko owalne, z jednej strony nieco spłaszczone[6].

Gatunki podobne
  • Żagiew wielogłowa (Polyporus umbellatus), której owocniki są osadzone na trzonkach centralnie, a ich barwa jest jaśniejsza, biaława do jasnoochrowej.
  • Wachlarzowiec olbrzymi (Meripilus giganteus), którego owocniki są dużo większe i szersze, złożone z większych kapeluszy. Poza tym pojawia się on na wielu gatunkach drzew, podczas gdy żagwica listkowata niemal wyłącznie na dębach.
  • Jodłownica górska (Bondarzewia mesenterica), która rośnie u podstawy jodeł i odznacza się dużymi, kanciastymi i nierównymi porami, a jej owocniki podobnie jak u wachlarzowca, zbudowane są z większych i bardziej rozłożystych kapeluszy.

Występowanie i siedlisko

W Polsce żagwica listkowata jest rzadka. Do 2020 r. podano około 130 jej stanowisk[7]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status V – zagrożony wymarciem[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Austrii, Belgii, Czechach, Niemczech, Danii, Estonii, Litwie, Norwegii, Holandii, Szwecji, Finlandii[4]. W latach 1983–2014 objęta była ochroną ścisłą, a od 2014 roku ochroną częściową. Dopuszczone jest pozyskiwanie owocników w celach gospodarczych po uzyskaniu stosownych zezwoleń[7].

Grzyb nadrzewny, pasożyt. Rośnie na korzeniach i u podstawy pni i martwych drzew, głównie dębów. Owocniki pojawiają się w sierpniu i wrześniu. Podobnie jak wachlarzowiec olbrzymi występuje na siedliskach antropogenicznych[6].

Zastosowanie

  • Grzyb jadalny, młode owocniki są bardzo smaczne i aromatyczne, jednakże ze względu na ochronę częściową, w Polsce jej zbieranie jest niezgodne z prawem. Starsze owocniki robią się łykowate i niestrawne[9].
  • Grzyb leczniczy o działaniu przeciwgrzybiczym, przeciwnowotworowym, przeciwwirusowym, przeciwbakteryjnym, regulującym ciśnienie krwi, przeciwcukrzycowym, immunomodulacyjnym, hepatoprotekcyjnym i antyastmatycznym. Z grzybni i owocników wytwarza się lek o handlowej nazwie Grifolan (GRN). Zawiera polisacharydy wzmacniające układ odpornościowy i działające przeciwnowotworowo. Ekstrakty z żagwicy listkowatej są skuteczne także w leczeniu: zakażeń bakteryjnych i wirusowych, AIDS (HIV), cukrzyca typu I, nadciśnienia, hipercholesterolemii i infekcjach dróg moczowych[10].
  • Grzyb uprawny – jest uprawiany dla potrzeb przemysłu farmakologicznego[11].

Przypisy

  1. ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-19] (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  3. ↑ Stanisław Domański, Żagwiowate I (''Polyporaceae pileateae''), szczecinkowcowate i (''Mucronosporaceae pileateae''). Grzyby (Fungi) 2. Podstawczaki (Basidiomyces), bezblaszkowe (Aphyllophorales), LXIII (in Polish), Warszawa: PWN, 1965.
  4. ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 276, 277, ISBN 83-89648-09-1.
  5. ↑ Tero Isokauppila, Grzyby lecznicze, wyd. 2, Białystok: Grupa Wydawnictwo Kobiece, 2024, s. 107–111, ISBN 978-83-7073-776-4.
  6. ↑ a b c d e Czesław Narkiewicz, Grzyby chronione Dolnego Śląska, Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005, ISBN 83-89863-20-0.
  7. ↑ a b Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 64, ISBN 83-89648-38-5.
  9. ↑ Ladislav Hagara, Ottova encyklopedie hub, wyd. 1. české vyd, Praha: Ottovo nakladatelství, 2015, s. 299, ISBN 978-80-7451-407-4, OCLC 903090511 [dostęp 2019-10-30].
  10. ↑ Jadwiga Turlo, Grzyby wielkoowocnikowe – niedoceniane źródło substancji leczniczych, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R.17”, 44 (3), 2015, s. 138–151.
  11. ↑ Katsuji Yamanaka, I. Production of cultivated edible mushrooms, „Food Reviews International”, 13 (3), 1997, s. 327–333, DOI: 10.1080/87559129709541113, ISSN 8755-9129 [dostęp 2019-06-03].