Castrum_Romanum

Castrum Romanum (łac.), częściej w lm castra Romana (obóz rzymski) lub castra Romanorum (obóz Rzymian) – warowny obóz rzymski wznoszony przez legionistów według ściśle określonego planu.

Usytuowany przeważnie na wzniesieniu w pobliżu wody i lasu, na terenie umożliwiającym szybkie rozwinięcie szyków^[1]; kwadratowy lub prostokątny, otoczony zawsze fosą i wałem (agger)^[2], często też murem lub palisadą (vallum), z czterema bramami.

Nad budową oraz stanem urządzeń obozowych czuwał prefekt obozu (praefectus castrorum). Wewnątrz budowano plac (forum) oraz główne ulice (cardo i decumanus), wzdłuż których stawiano namioty legionistów. Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz namioty dowódcy i oficerów. Opis budowy znamy dzięki zachowanemu dziełu Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć (De architectura) oraz wiadomościom u Polibiusza (Dzieje, VI, 27-34).

Castra aestiva – obóz marszowy, zakładany na czas każdego noclegu w czasie kampanii letniej, otoczony rowem, wałem ziemnym oraz palisadą budowaną z drewnianych, zaostrzonych z obu końców pali, przynoszonych przez legionistów z poprzedniego obozu jako część ekwipunku, zwanych pilum muralis^[4][5]. Wszystkie konstrukcje były palone lub rozbierane w momencie opuszczania obozu przez legionistów^[6]. Obozy marszowe były wznoszone w 3 do 6 godzin, czasem zamiast bram pozostawiano przerwy w palisadzie^[7].

Castra navalia – obóz budowany nad brzegiem dla osłony okrętów wyciągniętych na ląd.

Castra hiberna – obóz zakładany na okres zimy, otoczony drewnianymi i ziemnymi konstrukcjami obronnymi. Posiadał bramy oraz wieże strażnicze. Namioty zabezpieczano przed zimnem i opadami skórą oraz słomą lub zastępowano drewnianymi barakami^[8].

Castra stativa – stały obóz zakładany w miejscach strategicznych, silnie obwarowany, z murowanymi konstrukcjami obronnymi. W zależności od wielkości posiadał urządzenia typowe dla miast: valetudinaria lub lazarety, magazyny, stajnie, sklepy, a nawet termy.

Na granicach imperium rzymskiego sieć obozów, mniejszych twierdz (castelli) i wież obserwacyjnych połączonych drogami rzymskimi^[9] tworzyła systemy obronne zwane limesami.

Przy tego typu obozach powstawały osiedla canabae, które często przekształcały się stopniowo w miasta^[10]. Pozostałości po castra Romana dały początek Kolonii, Wiedniowi, Paryżowi, Reims. Również nazwy niektórych brytyjskich miast świadczą o tym, że powstały na miejscu rzymskich obozów warownych (Chester, Chichester, Gloucester, Manchester).

• decumanus
• Gerulata
• Carnuntum
• De munitionibus castrorum