Fuþark starszy

Fuþark starszy uszeregowany w trzy ośmioznakowe grupy

Fuþark (Futhark) starszy – najstarsza forma alfabetu runicznego, o charakterze ogólnogermańskim, używana od II do VIII wieku. Zachowało się około 350 inskrypcji pisanych tą odmianą alfabetu, pochodzących głównie z terenu Półwyspu Jutlandzkiego i Skanii, ale również w Europie Środkowej m.in. na Morawach[1]. W wyniku procesów fonetycznych zachodzących w językach germańskich został wyparty w Skandynawii przez zredukowany tzw. fuþark młodszy, a na Wyspach Brytyjskich przez 28-znakowy, a później 31-znakowy, fuþork.

Inskrypcja w fuþarku starszym na kamieniu runicznym z Kylver w Szwecji

Fuþark starszy składał się z 24 liter, podzielonych na trzy ośmioznakowe grupy. Każda z liter miała swoją nazwę, będącą zarazem określeniem pewnej wartości o najprawdopodobniej magicznym charakterze:

Runa Wartość fonetyczna Nazwa Znaczenie
f *fehu(inne języki) bogactwo
u *ūruz(inne języki) tur, wół
þ *þurisaz(inne języki) olbrzym, zła moc
a *ansuz(inne języki) bóg
r *raidō(inne języki) wyprawa
k *kaunan(inne języki) choroba, rana, wrzód
g *gebō(inne języki) dar
w *wunjō(inne języki) powodzenie
h *haglaz(inne języki) grad
n *naudiz(inne języki) los
i *īsaz(inne języki) lód, śmierć
j *jēran(inne języki) rok, plon
ï *īwaz(inne języki) cis
p *perþo(inne języki) drzewo owocowe
z *algiz(inne języki) łoś
s *sōwilō(inne języki) słońce
t *tiwaz(inne języki) Tyr
b *berkanan(inne języki) brzoza
e *ehwaz(inne języki) koń
m *mannaz(inne języki) człowiek
l *laguz(inne języki) woda
ŋ *ingwaz(inne języki) fallus, płodność
d *dagaz(inne języki) dzień
o *ōþilan/*ōþalan(inne języki) dziedzictwo

Przypisy

  1. ↑ Radosław Biel, Germańskie runy odkryte na terenie słowiańskiej osady z VI w. [online], Archeologia Żywa, 12 lutego 2021 [dostęp 2022-12-29] (pol.).

Bibliografia

  • Paulina Horbowicz, Gert Kreutzer, Witold Maciejewski, Dominika Skrzypek: Runy. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2011. ISBN 978-83-7436-259-7.