Język dungański

Хуэйзў йүян
Obszar

Kirgistan, Kazachstan

Liczba mówiących

ok. 108 tys. (2009)[1]

Pismo/alfabet

cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 3 zdecydowanie zagrożony↗
Ethnologue 7 wypierany↗
Kody języka
ISO 639-1 zh
ISO 639-2 chi
ISO 639-3 dng
IETF dng
Glottolog dung1253
Ethnologue dng
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język dungański[2] (Хуэйзў йүян) – język należący do mandaryńskiej grupy języków chińskich, którym posługują się Dunganie zamieszkujący Kirgistan i Kazachstan[3]. Według danych z 2009 r. posługuje się nim nieco ponad 108 tys. osób[1].

Jest bliski północno-zachodnim dialektom mandaryńskim, przy czym jego użytkownicy mają odrębną tożsamość etniczną[4]. Jest zapisywany cyrylicą[1].

System fonologiczny

Ogólna struktura fonetyczna języka dungańskiego nie różni się zbytnio od systemu języka mandaryńskiego, zwłaszcza dialektów z prowincji Gansu i Shaanxi, skąd wywodzą się przodkowie Dunganów. Posiada dwie odmiany, wersja standardowa posiada trzy tony, w drugiej odmianie występują cztery tony, podobnie jak w mandaryńskim.

Spółgłoski

Nieaspirowane Aspirowane
Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA
б в b p п p p pʰ
д d d t т t t tʰ
з z z ts ц c c tsʰ
җ z̧ zh tʂ ч ç ch tʂʰ
j tɕ q tɕʰ
г g g k к k k kʰ
Nosowe Szczelinowe
Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA
м m m m ф f f f
н n n n
с s s s
ш ş sh ʂ
щ x ɕ
ң ņ ng ŋ х x h x
Dźwięczne etc
Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA
в v w w
л l l l
р r – r
ж ƶ r ʐ
й j y j

Samogłoski

Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA Cyrylica Łacińskie Pinyin IPA
ы ƅ i ɨː и i i iː ў w u uː ү y ü, u yː
а a a aː я ja ia (ya) ia(jaː) уа ua ua ua
ә ə e әː е je ie (ye) iә(jәː) уә uә uo uә үә yә üe, ue yә
э e ê, ai ɛː уэ ue ue, uai uɛ
о o o, ao ɔː ё jo iao (yao) iɔː(jiɔː) уэй wj ui uɛi
ый ƅj ei ei уй vi wei uei
у u ou ou ю ju, jy iu (you) iou(jou)
ан an an æ˜ ян jan ian (yan) iæ˜(jæ˜) уан uan uan uæ˜ үан yan üan, uan yæ˜
он on ang aŋ ён jon iang (yang) iaŋ(jaŋ) уон uon uang uaŋ
ын ƅn eng, en әŋ ин in ing, in iŋ ун wn ong ʊŋ үн yn iong, un yŋ
эр әƣ er әɻ

Słownictwo

Dungański zachowuje pewien poziom wzajemnej zrozumiałości z dialektami mandaryńskimi; jego słownictwo ma głównie pochodzenie chińskie, choć nawarstwiły się zapożyczenia z innych języków[3]. Źródłami zapożyczeń są języki arabski i perski, język rosyjski (który użyczył dungańskiemu również pewnych wyrazów międzynarodowych), a w ograniczonym zakresie także języki turkijskie Azji Centralnej[4]. Podstawowy zasób leksykalny języka dungańskiego jest zbliżony do dialektów z prowincji Gansu i Shaanxi; dodatkową grupę słownictwa tworzą archaiczne chińskie słowa z czasów dynastii Qing. Zapożyczenia i kalki z języka rosyjskiego doszły w XX w. Dunganom nie są znane chińskie neologizmy powstałe w XX w.

System pisma

Do końca lat 20. XX w. Dunganie posługiwali się pismem arabskim, po zakazie używania tego pisma przez władze ZSRR – pismem łacińskim, zaś od 1953 roku – cyrylicą.

Współczesny alfabet dungański, IPA i transkrypcja w alfabecie łacińskim
Cyrylica А/а Б/б В/в Г/г Д/д Е/е Ё/ё Ж/ж Җ/җ З/з И/и Й/й К/к Л/л
Nazwa a бэ вэ гэ дэ e ё жэ җe зэ и ий кa эль
IPA a, ɑ p v k d iɛ iɔ ʐ tʂ, tɕ ts i, ei j kʰ l
Łacińskie a b v g d (y)e yo zh, rzh zh z i (y)u, (y)i k l
Cyrylica М/м Н/н Ң/ң Ә/ә О/о П/п Р/р С/с Т/т У/у Ў/ў Ү/ү Ф/ф Х/х
Nazwa эм эн ың ә o пэ эр эc тэ у ў ү эф xa
IPA m n ɳ ɤ ɔ pʰ ɚ, r s tʰ ɤu, u u y f x
Łacińskie m n ng eh o p r s t u wu (y)u f kh
Cyrylica Ц/ц Ч/ч Ш/ш Щ/щ Ъ/ъ Ы/ы Ь/ь Э/э Ю/ю Я/я
Nazwa цэ чэ шa щa нин xo ы ван xo э ю йa
IPA tsʰ tʂʰ, tɕʰ ʂ ɕ * ɪ, ɭɘ * ɛ iɤu ia, iɑ
Łacińskie ts ch sh shch, hs `` `i ` e(i) yu ya
  • Litery Ъ oraz Ь używane są tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego

Spółgłoski:

Pinyin Palladiusz Dungański Pinyin Palladiusz Dungański Pinyin Palladiusz Dungański Pinyin Palladiusz Dungański
b б б p п п m м м f ф ф
d д д t т т n н н / л l л л
g г г k к к h х х
j цз(ь) җ(ь) q ц(ь) ч(ь) x с(ь) щ(ь)
z цз з c ц ц s с с
zh чж җ ch ч ч sh ш ш / с / ф r ж ж

Przypisy

  1. ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Dungan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  2. ↑ Włodzimierz Wysoczański, O sytuacji językowej mniejszości etnicznych w byłym Związku Radzieckim, [w:] Zdzisław Wąsik (red.), Studia Linguistica, t. XVI: Z zagadnień ekologii języka, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993 (Acta Universitatis Wratislaviensis nr 1455), s. 87–100, ISBN 83-229-0868-7, OCLC 32350399 (pol.), patrz s. 93.
  3. ↑ a b Hongyuan Dong, A History of the Chinese Language, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2021, s. 176, DOI: 10.4324/9780429264665, ISBN 978-0-429-26466-5, ISBN 978-0-367-20984-1, ISBN 978-0-367-20985-8 (ang.).
  4. ↑ a b Bernard Comrie, The Languages of the Soviet Union, Cambridge: Cambridge University Press, 1981 (Cambridge language surveys), s. 273, ISBN 0-521-23230-9, ISBN 0-521-29877-6, OCLC 6627395 [dostęp 2023-09-22] (ang.).

Linki zewnętrzne