Język albański

gjuha shqipe
Obszar

Albania, Kosowo, Macedonia Północna, Czarnogóra, Włochy, Grecja, Serbia i inne

Liczba mówiących

6,2 mln

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy  Albania
 Kosowo
 Macedonia Północna
Organ regulujący Akademia e Shkencave e Shqipërisë
Kody języka
ISO 639-1 sq
ISO 639-2 alb/sqi
ISO 639-3 sqi
ISO 639-5 sqj
IETF sq
Glottolog alba1267
Ethnologue sqi
GOST 7.75–97 алб 030
WALS alb
SIL sqi
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku albańskim
Słownik języka albańskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Mapa dialektów albańskich

Język albański (alb. gjuha shqipe)[1] – język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię Północną (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii, Kosowie i Macedonii Północnej jest objęty statusem języka urzędowego.

Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. gegë) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii Północnej (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. toskë) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41 równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Standard języka, nauczany w albańskich szkołach, opiera się głównie na dialekcie toskijskim.

Artykuł 1 Deklaracji Praw Człowieka w języku albańskim[2]:

„Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi.”

Historia

Początki języka sięgają VII–VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Morzem Adriatyckim lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (ok. 50 słów[3]), który według jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim.

Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku. Jest on przechowywany w Bibliotece Laurenziana we Florencji[4].

Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego[5][6][7].

Wymowa

 Osobny artykuł: Alfabet albański.

Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll, m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z, zh.

Litera IPA Opis Przykład
c [ʦ] jak c w car cigare (papieros)
ç [ʧ] jak cz w czeski çast (chwila)
dh [ð] jak th w ang. this dźwięczne dhomë (pokój)
ë [œ]/[ə] akcentowane: jak ö w niem. möchte; nieakcentowane: (ə) (szwa),
w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne 		hënë (księżyc)
gj [ɟ] podobne jak dj w Nadia bądź krótkie dź gjithë (wszystko)
ll [ɫ] jak ł sceniczne (kresowe) w łatwo fillim (początek)
nj [ɲ] jak ń w sanie njoh (znam)
q [c] palatalne (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç)
podobnie jak t w pl. sympatia
wymowa alternatywna: ć lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii Północnej) 		qime (włos)
r [ɾ] słabe r wymówione końcówką języka tre (trzy)
rr [r] wibrujące r wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w barrakuda rrugë (ulica)
sh [ʃ] jak sz shkollë (szkoła)
th [θ] jak th bezdźwięczne w ang. think thikë (nóż)
x [ʣ] dz, lexoj (czytam)
xh [ʤ] jak dż w pl. dżungla xhep (kieszeń)
y [y] jak ü jak w niem. grün pyll (las)
zh [ʒ] ż, jak żurnal zhurmë (hałas)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Mukades Mançe, Lidja Dhimitri, Xhemile Zykaj, Ludmilla Myrto, Natasha Malo: Fjalor rusisht-shqip/Русско-албанский словарь. Tirana: EDFA, 2005, s. 8. (ros.).
  2. ↑ Deklarata e Pergjithshme mbi te Drejtat e Njeriut. ohchr.org. [dostęp 2015-07-18]. (alb.).
  3. ↑ Alexandru Cihac: Słownik Etymologiczny z połowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił, że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie.
  4. ↑ Robert Elsie: Albanian Literature: A Short History. London: I.B. Tauris, 2005, s. 6. ISBN 1-84511-031-5. (ang.).
  5. ↑ Languages across Europe – Albanian. bbc.co.uk. [dostęp 2016-01-01]. (ang.).
  6. ↑ Alphabet conflict in the Balkans: Albanian and the Congress of Monastir. „International Journal of the Sociology of Language”. 128, s. 1–24, 2009-07. DOI: 10.1515/ijsl.1997.128.1. ISSN 0165-2516. (ang.). 
  7. ↑ Kongresi i Manastirit për njësimin e alfabetit te gjuhës shqipe (14-22 nëntor 1908). shqiperia.com, 2002-01-01. [dostęp 2016-01-01]. (alb.).

Bibliografia

  • Marek Jeziorski, Jerzy Wiśniewski, Słownik minimum albańsko-polski i polsko-albański, Warszawa 1992.
  • Jolanta Mindak, Irena Sawicka, Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993.
  • Mazllum Saneja, Alina Wójcik, Mini rozmówki albańskie, Warszawa 1992.
  • Irena Sawicka, Charakterystyka fonetyki albańskiej; [w:] Albanistyka polska, red. I. Sawicka, Toruń 2007, s. 183–195.