Kartel

Kartel – porozumienie zawarte przez co najmniej dwa przedsiębiorstwa z tego samego sektora[1], mające na celu koordynację ich zachowań konkurencyjnych na rynku lub wpłynięcie na istotne czynniki konkurencji poprzez praktyki takie jak: ustalanie lub koordynacja cen nabycia lub sprzedaży (bądź innych warunków transakcji), podział poziomu produkcji lub sprzedaży, podział rynków i klientów[2] (w tym zmowa przetargowa), ograniczenia związane z przywozem lub wywozem lub działania antykonkurencyjne skierowane przeciwko innym konkurentom[3]. Kartele występują najczęściej na rynkach oligopolistycznych[4].

Polska ustawa z 28 marca 1933 r. zaliczała do karteli umowy, uchwały i postanowienia, mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa, przemysłu i handlu[5].

Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świata.

Kartele w Unii Europejskiej

Kartele w Unii Europejskiej są nielegalne na mocy artykułu 101. Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej[6]. W Polsce zabrania ich art. 6 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów[7].

Statystyki

Według danych z 7 października 2009, w latach 2004-2009 Komisja Europejska nałożyła na uczestników karteli kary w wysokości niemal 10 mld euro łącznie. Największym pod względem nałożonej kary kartelem była zmowa producentów szyb samochodowych, ukarana w 2008 roku grzywną w wysokości niemal 1,4 mld euro. Kolejne znaczące ukarane kartele to zmowa producentów gazu (w 2009 roku, kara ponad 1,1 mld euro) oraz zmowa producentów wind i schodów ruchomych (w 2007 roku, kara niemal 1 mld euro)[8].

Kartel producentów gumy

W listopadzie 2006 roku Unia Europejska ukarała karą grzywny w wysokości 519 mln euro uczestników kartelowej zmowy cenowej na rynku produktów gumowych[9]. Według inspektorów, w 1996-2002 kartel sztucznie kontrolował ceny kauczuku syntetycznego, co wymiernie odbiło się na cenach opon. Obok największych europejskich koncernów – Eni i Shell, karę zapłaci też czeski Unipetrol (należący do PKN Orlen) oraz Trade-Stomil. Od wyroku odwołał się Trade-Stomil, który w 2011 r. został ostatecznie oczyszczony z zarzutów[10][11]. Kary nie zapłaci koncern Bayer, który doniósł o procederze i współpracował z unijną komisją ds. konkurencji (zob. leniency).

Kartele w Stanach Zjednoczonych

Tworzenie karteli w Stanach Zjednoczonych jest nielegalne na podstawie uchwalonej w 1890 roku ustawy Shermana. Na jej podstawie zmowy pomiędzy producentami mogą być traktowane jak przestępstwa kryminalne.

Kartel witamin

Pod koniec lat 90. Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych rozpoczął śledztwo w sprawie utworzenia kartelu producentów witamin. W jego trakcie udowodniono, że uczestnicy kartelu byli w zmowie dotyczącej regulacji podaży oraz cen witamin, dostarczanych do firm, takich jak General Mills, Kellogg, Coca-Cola, Tyson Foods czy Procter & Gamble. Efektem zmowy były zawyżone ceny wielu produktów codziennej konsumpcji. Proces doprowadził do wysokich kar finansowych dla uczestników kartelu oraz kar pozbawienia wolności dla osób organizujących kartel. Tylko w 1999 roku nałożono łączne kary w wysokości 850 milionów USD, w tym rekordową karę w wysokości 500 milionów USD na firmę Hoffmann-La Roche oraz 225 milionów USD na firmę BASF AG[12].

Kartele na świecie

Kartelem międzypaństwowym, jeśli chodzi o rynek ropy naftowej, jest OPEC[13].

Przypisy

  1. ↑ Matthew Bishop: Essential economics: an A−Z guide. New York: Bloomberg Press, 2009, s. 53. ISBN 978-1-57660-351-2.
  2. ↑ Kartel, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-07-30].
  3. ↑ Wniosek Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego. (CELEX: 52013PC0404)
  4. ↑ Matthew Bishop: Essential economics: an A−Z guide. New York: Bloomberg Press, 2009, s. 53−54. ISBN 978-1-57660-351-2.
  5. ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 31, poz. 270 z późń. zm.
  6. ↑ Kartel
  7. ↑ Dz.U. z 2007 r. nr 50, poz. 331 z późń. zm.
  8. ↑ EU cartel Statistics (ang.).
  9. ↑ Konrad Niklewicz, Gumowy kartel rozbity, 30 listopada 2006 Gazeta Wyborcza.
  10. ↑ Kancelaria Baker & McKenzie reprezentowała spółkę Trade-Stomil przed Sądem UE. rp.pl, 14-07-2011. [dostęp 2011-07-25]. (pol.).
  11. ↑ Sukces Trade-Stomil Sp. z o.o. i reprezentującej ją kancelarii Baker & McKenzie w międzynarodowej precedensowej sprawie. prawnik.pl, 2011-07-21. [dostęp 2011-07-25]. (pol.).
  12. ↑ Antitrust Enforcement and the Consumer (ang.) Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych.
  13. ↑ Tadeusz Włudyka: Instrumenty gospodarki rynkowej. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2012, s. 122. ISBN 978-83-264-1684-2.