Rusini

Rosyjska mapa z 1907 roku wydana w Imperium Rosyjskim przedstawiająca zasięg terytorialny „trójjedynego narodu ruskiego” z Rusinami w znaczeniu Ukraińców (Małorusowie albo Rusini)
Polska mapa etniczna z 1927 r. przedstawiająca zasięg terytorialny Rusinów (w znaczeniu Ukraińców)

Rusini (Rusnacy, Ruśniacy, dawniej też Rusacy) – historyczne narody wschodniosłowiańskie na ziemiach dawnej Rusi Kijowskiej, wchodzące później w skład: Wielkiego Księstwa Litewskiego, Królestwa Polskiego (Ruś Czerwona) i Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, a od drugiej połowy XVI wieku: Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Carstwa Rosyjskiego.

Chłopiec ruski z flagą narodową

Nazwa pochodzi od Rusi i oznaczała pierwotnie jej mieszkańców. W nomenklaturze polskiej i rosyjskiej termin Rusini był używany najczęściej dla nazwania Ukraińców (Małorusinów), a Rusnacy lub Ruśniacy dla określenia Łemków. Podział ten ma charakter zwyczajowy i nie jest ściśle przestrzegany. W niektórych dawnych polskich źródłach Rusinami była nazywana ludność prawosławna bez względu na pochodzenie etniczne, w tym polscy wyznawcy prawosławia.

Narody wschodniosłowiańskie:

Wschodniosłowiańskie grupy etniczne:

  • Rusini karpaccy, Karpatorusini[4][5]:
    • Łemkowie, Wengrinowie, Zamieszańcy i Rusini Szlachtowscy – w literaturze bywają określani jako oddzielna, karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna; w dawnej literaturze polskiej bywali klasyfikowani jako ludność polska[6]
    • Wierchowińcy – w literaturze są określani jako karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna
    • Bojkowie – w literaturze są określani jako karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna, Paul Robert Magocsi i Paul Best zaliczają ją do odrębnego narodu karpatoruskiego[7]
    • Huculi[7] (Hucułowie) – w literaturze są określani jako karpatoruska, ukraińska lub samodzielna grupa etniczna
  • Tutejsi – ludność wschodniosłowiańska Polesia i Podlasia mówiąca gwarami przejściowymi: białoruskimi lub ukraińskimi i nie wykazująca jednoznacznego poczucia przynależności do zwartych miejscowych grup narodowościowych.
    • Poleszucy – w literaturze ukraińskiej bywają określani jako ukraińska grupa etniczna, w białoruskiej są określani jako białoruska grupa etniczna. Wielu spośród Poleszuków nie identyfikuje się ani z Ukraińcami, ani z Białorusinami.
    • Podlaszucy – podobnie jak Poleszuków, klasyfikuje się ich jako białoruską i/lub ukraińską grupę etniczną.
  • Rusini Panońscy

Etymologia

Nazwa Rusini pochodzi od Rusi i oznaczała pierwotnie jej mieszkańców. Samo słowo Ruś pochodzi najprawdopodobniej od ugrofińskiego wyrazu Ruotsi, które znaczy „brzeżanie, mieszkańcy wybrzeża”. Finowie do dzisiaj nazywają tak również Szwedów, od których nazwę tę mogli przejąć, gdyż słowo roslag oznacza w staronordyjskim „wybrzeże”[8].

Inne teorie

  • Nazwa ta pochodzi od nazwy rzeki Roś przepływającej nieopodal Kijowa[9].
  • Nazwa ta pochodzi od nazwy starożytnego plemienia sarmackiego – Roksolanów. Hipoteza ta została spopularyzowane przez Szymona Zimorowica w XVII wieku[10].
  • Nazwa pochodzi od słowiańskiego wyrazu rossieje, co oznacza „po ziemi, daleko”; stąd też miałby pochodzić wyraz Rossija (Rosja). Hipoteza ta była stworzona przez Macieja Stryjkowskiego w XVI wieku[11].

Stroje ruskie – galeria

  • Polska – Rusini z okolic Chełma. Litogr. z 1861 r.
    Polska – Rusini z okolic Chełma. Litogr. z 1861 r.
  • Rusini galicyjscy, karpaccy i podolscy. Litog. z 1836 r.
    Rusini galicyjscy, karpaccy i podolscy. Litog. z 1836 r.
  • Poleszucy i Huculi. Ilustracja z 1908 r.
    Poleszucy i Huculi. Ilustracja z 1908 r.
  • Typy wielkoruskie I. Ilustracja z 1862 r.
    Typy wielkoruskie I. Ilustracja z 1862 r.
  • Typy wielkoruskie II. Ilustracja z 1862 r.
    Typy wielkoruskie II. Ilustracja z 1862 r.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Nazwa Ukraińców jako narodu pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku.
  2. ↑ Określenia „Małorusini” i „Mała Ruś” występują już w źródłach średniowiecznych (po raz pierwszy w 1335 roku), a także w nowoczesnej polskiej literaturze, m.in. patrz: Jerzy Hawryluk, „Pisali jak chcieli” – spisy ludności w II Rzeczypospolitej, Ukraińskie Pismo Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”, nr 2 (60), 2002 r., dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12; Grzegorz Rąkowski, Polska egzotyczna – przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 1994, str. 352-356, dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12; Aleksander Wysocki, Zarys problemu świadomości narodowej rdzennych mieszkańców województwa poleskiego w świetle dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 27, 2005 r., dostęp 2008-03-03, 18:12
  3. ↑ Nazwa „Małorosjanie” pojawia się w starszych źródłach. Występuje także w Encyklopedii Powszechnej PWN z 1976 roku. Termin wprowadzony w Cesarstwie Rosyjskim i Niemczech jako synonim nazwy „Ukraińcy”, która na mocy ukazu emskiego była w latach 1876–1905 zakazana. Stąd też pochodzi niemieckie Kleinrussen.
  4. ↑ Obecnie na Ukrainie toczy się dyskusja, czy mieszkających w obwodzie zakarpackim Rusinów należy uznać do narodowości ukraińskiej czy rusińskiej. W referendum z 1 grudnia 1991 roku 78% mieszkańców tego obwodu opowiedziało się za większą autonomią wobec Ukrainy. Wyniki tego referendum nie zostały jednak uznane przez władze ukraińskie. Utworzony w maju 1993 rząd tymczasowy Rusinów z premierem prof. Iwanem Turjanicą w Użhorodzie został następnie zdelegalizowany w roku 1994. Nowa ukraińska ustawa o partiach i stowarzyszeniach obowiązująca na Ukrainie od roku 1995 utrudnia obecnie wpisywanie do statutów takich postulatów politycznych, które kontestują integralność terytorialną Ukrainy. Ustawa nakłada również obowiązek rejestracji list wyborczych we wszystkich obwodach.
  5. ↑ W marcu 2008 rada obwodu zakarpackiego uznała istnienie narodowości rusińskiej. Zgodnie z postanowieniem władz obwodowych Rusini będą oficjalnie uznawani za mniejszością narodową. Poza obwodem zakarpackim Rusini jako mniejszość narodowa uznawani są w 22 krajach świata. (w:) Judyta Jewchak, Piotr Kościński, Tatiana Serwetnyk – Rzeczpospolita 13 marca 2008. W Stanach Zjednoczonych, działa m.in. Rusińska Bizantyjska Metropolia Katolicka. Ruś Zakarpacka była częścią składową Austro-Węgier do końca I wojny światowej, od 1918 należała do Czechosłowacji. W marcu 1939 przy pomocy Niemiec Ruś Zakarpacka ogłosiła niepodległość jako Karpato-Ukraina, następnie po kilku dniach została zaanektowana przez Węgry. Po II wojnie została zajęta przez Związek Radziecki i włączona do Ukraińskiej SRR.
  6. ↑ Porównaj z: Krystyna Pieradzka, Na szlakach Łemkowszczyzny, 1939.
  7. ↑ a b W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Według nich na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka licząca około 1 mln 200 tys. osób społeczność o proweniencji karpatoruskiej, do której zaliczyli Łemków, Bojków i Hucułów. Jak uważają, wobec tej społeczności nie powiodły się próby ukrainizacji, a ludność ta ma nadal poczucie swojej karpatorusińskiej odrębności narodowej z aspiracjami do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok Ukraińców, Rosjan i Białorusinów. Porównaj z: "Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?". J. Lewandowski [w:] Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s. 42-43.
  8. ↑ Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego, hasło "Ruś" (Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1927).
  9. ↑ С. Н. Сыров. Страницы истории. Moskwa, «Русский язык», 1979, s. 14.
  10. ↑ Zimorowic, Szymon: Roxolanki, to jest ruskie panny, na wesele B. Z. z K. D. ... R. P. 1629 dnia 28 lutego we Lwowie wprowadzone, a teraz światu świeżo pokazane, Kraków 1654, drukarnia F. Cezarego. Porównaj z: Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego, hasła "Rosja" i "Ruś" (Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1927).
  11. ↑ Stryjkowski, Maciej: Kronika Polska Litewska, Żmodzka, y wszystkiey Rusi Kijowskiey, Moskiewskiey, światu świeżo pokazane. Rozdział 3. Królewiec 1582, du Gerzego Ostenbergera. Porównaj z: Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego, hasła "Rosja" i "Ruś" (Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1927).

Linki zewnętrzne