Wulfenit

Wulfenit
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

(Pb[MoO4])
molibdenian ołowiu

Twardość w skali Mohsa

3

Przełam

nierówny, muszlowy, półmuszlowy

Łupliwość

wyraźna wg {011}, niewyraźna wg {001} i {013}

Pokrój kryształu

płaski, tabularny[1], dwupiramidalny, grubotabliczkowy, płytkowy, igiełkowy, ostrosłupowy

Układ krystalograficzny

tetragonalny

Topliwość

1065 °C

Właściwości mechaniczne

kruchy

Gęstość

6,7–7,5 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

żółta, pomarańczowa, czerwona; rzadziej bezbarwny, biały, szary, brunatny, oliwkowoszara, brązowa, czarna, niebieskawa, zielonawa

Rysa

biała, białożółta

Połysk

żywiczny, tłusty, woskowy, szklisty do diamentowego

Współczynnik załamania

2,280–2,405 (jednoosiowy)[1]

Inne

dwójłomność: 0,120–0,122[1]

Dodatkowe dane
Klasyfikacja Strunza

7.GA.05

Multimedia w Wikimedia Commons
Kryształy wulfenitu

Wulfenit – minerał z gromady molibdenianów. Jest wtórną rudą molibdenu. Należy do grupy minerałów rzadkich.

W 2017 roku został uznany za oficjalny klejnot Arizony[2].

Historia i odkrycie

Wulfenit został po raz pierwszy oficjalnie opisany w 1845 roku przez austriackiego mineraloga Wilhelma Karla von Haidingera, który badał okazy z Bad Bleiberg w Karyntii w Austrii. Został nazwany na cześć jezuity, Franza Xavera von Wulfena (1728-1805), botanika, mineraloga i alpinisty, autora monografii o złożach ołowiu w tej samej lokalizacji. Wcześniej opisywany pod innymi nazwami przez I. von Borna (1772) oraz J.F.E von Jacquina (1781). Inna dawna nazwa brzmiała melinose od greckiego słowa meli oznaczającego „miód”, nawiązując do jego miodowego koloru[3][4].

Właściwości i charakterystyka

Wykształcenie

Wulfenit tworzy kryształy o zróżnicowanych kształtach: od podwójnie piramidalnych, przez grubotabliczkowe, płytkowe, igiełkowe, aż po ostrosłupowe. Najczęściej kryształy te mają kwadratowy zarys i mogą występować jako cienkie blaszki, tabliczki, formy piramidalne lub krótkosłupkowe. Może tworzyć pojedyncze kryształy lub zbierać się w komórkowe agregaty. Często spotyka się także kryształy piramidalne i słupowe, z zaokrąglonymi krawędziami, czasem wykazujące zbliźniaczenie[3][5][6]. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, ziemistych, siatkowych[7] lub naskorupieniach. Ładnie wykształcone kryształy mają charakter narosły[7].

Osobliwości: Niektóre kryształy mają wykształcony hemimorfizm, czyli odmiennie wykształconą górę i dół (okazy piramidalne oraz pryzmatyczne)[6].

Jest kruchy, przezroczysty, często tworzy pseudomorfozy po galenie i cerusycie. Ma dobrą łupliwość słupową[5]. Rozpuszcza się w mocnych kwasach oraz jest łatwo topliwy[5]. Wykazuje Fluorescencję. Wykazuje rozłam od kruchego po konchoidalny[8]. Wykazuje dwójłomność na poziomie 0,122. Ma słaby pleochroizm; żółty i pomarańczowy. Współczynnik załamania światła wynosi nω = 2,405 nε = 2,283[9]. Towarzyszą mu takie minerały jak: cerusyt, anglezyt, smithsonit, hemimorfit, wanadynit, piromorfit, descloizyt, galena, baryt, dioptaz, malachit, kwarc, hydrocynkit, fluoryt, kalcyt czy mimetezyt[3][5][6][10]. Kolory od żółtego do czerwonego prawdopodobnie pochodzą z zanieczyszczeń chromem, choć niektórzy uważają, że za żółte odcienie odpowiada molibdenian. Niektóre okazy wykazują różne kolory po różnych stronach, np. brązowy po jednej stronie i czerwony po drugiej. Najcenniejsze są zazwyczaj intensywnie czerwone wulfenity[4].

Odmiany: Wulfenit występuje w odmianach, w których wapń może zastępować ołów, a molibden bywa częściowo zastępowany przez wanad, chrom lub wolfram. Odmiana z dodatkiem wanadu, barwiąca się na czerwono, jest nazywana eosytem, natomiast odmiana zawierająca wolfram nosi nazwę chillagit[5]. Jest izostrukturalny z powellitem, a także izomorficzny ze stolzytem i szelitem[7].

Występowanie

Powstaje jako minerał wtórny w strefach utleniania hydrotermalnych złóż ołowiu oraz zawierających molibdenit, przede wszystkim w suchym klimacie, rzadko w żyłach typu alpejskiego[6][3]. Zazwyczaj występuje w paragenezie z galeną i cerusytem[3][5].

Miejsce występowania

Na świecie

Wulfenit został po raz pierwszy odkryty w Austrii, w Bleiberg w Karyntii, gdzie występują pomarańczowe i żółte kryształy. Najlepsze okazy kolekcjonerskie pochodzą z Arizony, przede wszystkim z kopalni Red Cloud (intensywnie czerwone i pomarańczowe kryształy tabliczkowe), Rowley (przejrzyste, płaskie, intensywnie pomarańczowe kryształy na barytach) oraz kopalni 79 (cienkie, żółte kryształy na czarnym matriksie). W USA występuje także w Nowym Meksyku, Utah, Montanie, Kalifornii i Pensylwanii.

Drugim ważnym obszarem jest północno-zachodni Meksyk. W kopalni Erupción znaleziono pomarańczowe kryształy, w San Francisco Mine – pomarańczowe i żółte kryształy z czerwonym mimetytem, a w Ojuela – żółte i pomarańczowe formy z jasnozielonym mimetytem oraz pryzmatyczne pomarańczowe z ciemnozielonym mimetytem.

Cenne okazy występują również w Chinach (przede wszystkim kopalnia Jianshan – czerwone, tabliczkowe kryształy).

Wulfenit został odkryty także w: Australii (pomarańczowe kryształy), Iranie (okazy żółte i pomarańczowe), Maroku (brązowe pomarańczowe kryształy), Demokratycznej Republice Konga (czerwone kryształy). Namibia (Tsumeb) charakteryzuje się największą różnorodnością okazów (żółte, niebieskie, zielononiebieskie i bezbarwne kryształy), Algierii, Kanadzie (Calgary)[7] oraz w wielu krajach Europy, takich jak Hiszpania (brązowe, czerwone, pomarańczowe, żółte, zielone, szare, bezbarwne), Słowenia (żółte), Rumunia (czerwone), Belgia, Czechy, Francja, Niemcy i Włochy[11][5].

W Polsce

Stwierdzono go w nieczynnej kopalni Miedzianka k. Jeleniej Góry, Szklarskiej Porębie-Hucie, Janowicach Wielkich, Paszowicach k. Jawora oraz Lutyni k. Lądka Zdrój[3].

Galeria

  • Wulfenit z Duftytem z Tsumeb w Namibii
    Wulfenit z Duftytem z Tsumeb w Namibii
  • Intensywnie czerwony okaz z Chin
    Intensywnie czerwony okaz z Chin
  • Wulfenit z Kopalni 79 w Arizonie
    Wulfenit z Kopalni 79 w Arizonie
  • żółte kryształy wulfenitu na zielonym mimetycie z kopalni Ojuela
    żółte kryształy wulfenitu na zielonym mimetycie z kopalni Ojuela
  • Wulfenit z czerwonym mimetytem z kopalni San Francisco
    Wulfenit z czerwonym mimetytem z kopalni San Francisco

Zastosowanie

  • stanowi źródło pozyskiwania molibdenu i ołowiu,
  • okazy są poszukiwane i cenione przez kolekcjonerów,
  • pięknie wykształcone kryształy znajdują zastosowanie w jubilerstwie.

Bibliografia

  • G.G. Gormaz, J.J. Casanovas: Atlas mineralogii. Wiedza i życie, 1992.
  • J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Videograf II, 2003.
  • W. Schumann: Minerały świata. Oficyna Wydawnicza „Alma – Press”, 2003.
  • J. Bauer: Przewodnik. Skały i minerały. Multico, 1997.

Przypisy

  1. ↑ a b c Wulfenite.
  2. ↑ https://azlibrary.gov/state-symbols/state-mineral
  3. ↑ a b c d e f Eligiusz Szełęg, MINERAŁY I SKAŁY POLSKI, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 184, ISBN 978-83-7763-668-8.
  4. ↑ a b Wulfenite Gemstone: Properties, Meanings, Value & More [online], www.gemrockauctions.com [dostęp 2024-11-15].
  5. ↑ a b c d e f g Jan Parafiniuk, ATLAS MINERAŁÓW, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 196, ISBN 978-83-7073-845-7.
  6. ↑ a b c d Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 186, ISBN 978-83-7073-816-7.
  7. ↑ a b c d Jerzy Żaba: Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Wydawnictwa Videograf SA, 2024, s. 487. ISBN 978-83-8293-231-7.
  8. ↑ Wulfenite Mineral Data [online], www.webmineral.com [dostęp 2024-11-15].
  9. ↑ https://rruff.geo.arizona.edu/doclib/hom/wulfenite.pdf
  10. ↑ https://www.mindat.org/min-4322.html
  11. ↑ https://www.mindat.org/a/best_wulfenite

Linki zewnętrzne