Плазма (физика)
Плазма диэн материя 4-с туруга .
Плазма сорох электроннарга атомнарыттан тахсалларын курдук гааска энергияны эптэххэ үөскүүр. Ону ионизация диэн ааттыыллар . Ол түмүгэр отрицательнай зарядтаах электроннар уонна положительнай зарядтаах ионнар үөскүүллэр. Материя атын туруктарыттан уратыта диэн, плазмаҕа баар электрическэй уонна магнитнай эйгэлэргэ (ол аата электромагнитнай эйгэлэргэ ) зарядттаах частицаларга күүскэ дьайаллар. Плазма сылааһы сүтэрдэҕинэ, ионнар гааска кубулуйаллар, ионизацияны үөскэтэр энергияны таһаараллар.
Плазма үксүгэр олус итии буолар, тоҕо диэтэххэ электроннар уонна атомнар ядроларын ситимнэрин быһарга олус үрдүк температура наада. Сороҕор плазмалар сулустар курдук олус үрдүк баттааһыннаах буолуохтарын сөп. Сулустар (ол иһигэр Күн ) үксүн плазматтан оҥоһуллубуттар. Плазмалар эмиэ олус кыра баттааһыннаах буолуохтарын сөп, холобур, космоска .
Сиргэ чаҕылҕан плазма оҥорор. Плазма искусственнай (киһи оҥорбут) туһаныытыгар люминесцентнай лампочкалар, неон бэлиэлэр уонна тэлэбииһэр эбэтэр көмпүүтэр экраннарыгар туттуллар. Плазменнай лаампалар уонна глобустар ооннььур уонна хоһу киэргэтиигэ туһаныллар.
Учуонайдар плазманан саҥа көрүҥнээх атомнай энергияны оҥорорго эксперименнары ыытталлар, синтез диэн ааттанар, ол судургу атомнай энергияттан быдан ордук уонна куттала суох буолуохтаах, уонна быдан аҕыйах радиоактивнай бөҕү таһаарыахтаах.