Maadâsämikielâ
Maadâsämikielâ lii sämikielâ. Maadâsämmiliih koččoh jieijâs kielâ nomâigijn åarjelsaemien, åarjelsaemien gïele teikâ åarjel. Sääni gïele meerhâš kielâ lasseen meiddei jienâ, já tast lii ennuv kieŋâlub merhâšume.[1]
Sárnoomeeri já sárnumkuávlu
Maadâsämikielâ lii sárnoomeerees tááhust suullân siämmáásullâsâš sämikielâ ko anarâškielâ-uv, adai tast láá suullân 500 sárnod. Kielâ sárnumkuávlu lii kale čuuvtij vijđásub já tot lii val juáhášâm kyevti enâmân: Ruotân já Taažân. Ruotâ peln maadâsämikielâ sárnoo Östersundist (Staare), Ummeest (Ubmeje) já Lyckselest (Liksjoe). Taažâ peln kielâ sárnoo Snåsast (Snåase), Levangerist, Rørosist (Plaassje), Elgåst já Hattfjelldalist (Aarborte). Motomij sojij ääsih eenâb maadâsämikielâ sárnooh já motomij sojij vist tuše muádis.[1]
Maadâsämikielâ pustaveh
Maadâsämikielâ ohtâsii čäällimvyehi tuhhiittui ive 1978.
| A a | B b | D d | E e | F f | G g | H h | I i |
| Ï ï | J j | K k | L l | M m | N n | O o | P p |
| R r | S s | T t | U u | V v | Y y | Æ æ | Ö ö |
| Å å |
Numereh
1 = akte
2 = göökte
3 = golme
4 = njeljie
5 = vijhte
6 = govhte
7 = tjijhtje
8 = gaektsie
9 = uktsie
10 = luhkie
11 = luhkie akte
12 = luhkie göökte
13 = luhkie golme
20 = göökte luhkie
21 = göökte luhkie akte
22 = göökte luhkie göökte
30 = golme luhkie
31 = golme luhkie akte
32 = golme luhkie göökte
40 = njeljie luhkie
50 = vijhte luhkie
60 = govhte luhkie
70 = tjijhtje luhkie
80 = gaektsie luhkie
90 = uktsie luhkie
100 = stoerre luhkie; nimme; tjuetie
200 = geekte stoerre-luhkie; geekte nimmh
300 = golme stoerre-luhkie; golme nimmh
1 000 = stoerre-tjuetie, stoerre-nimme, tåvsene[2]
Kielâoppâ
Hämioppâ
Substantiveh
Parâstaavvâlsiih substantiiveh
| Saje | -ie (ol.) | -a (ol.) | -oe (ol.) | -e (ol.) | -ie (ml.) | -a (ml.) | -oe (ml.) | -e (ml.) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nom | guelie | maana | aaltoe | nïejte | guelieh | maanah | aaltoeh | nïejth |
| Akk | gueliem | maanam | aaltoem | nïejtem | guelide | maanide | aaltojde | nïejth |
| Gen | guelien | maanan | aaltoen | nïejten | gueliej | maanaj | aaltoej | nïejti |
| Ill | gualan | maanese | aaltose | nïejtese | guelide | maanide | aaltojde | nïejtide |
| Ine | guelesne | maanesne | aaltosne | nïejtesne | gueline | maanine | aaltojne | nïejtine |
| Ela | gueleste | maaneste | aaltoste | nïejteste | guelijste | maanijste | aaltojste | nïejtijste |
| Kom | gueline | maanine | aaltojne | nïejtine | gueliejgujmie | maanajgujmie | aaltoejgujmie | nïejtigujmie |
| Ess | gueline | maanine | aaltojne | nïejtine |
Kuulmâstaavvâlsiih substantiiveh
| Saje | e~ie (ol.) | e~a (ol.) | e~e (ol.) | e~oe (ol.) | e-ie (ml.) | e~a (ml.) | e~e (ml.) | e~oe (ml.) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nom | gierehtse | daktere | gaamege | gaallohke | gierehtsh | dakterh | gaamegh | gaallohkh |
| Merhâšume | pulkke | nieidâ | kaamuv | uáiviskálžu | - | - | - | - |
| Akk | gierehtsem | dakterem | gaamegem | gaallohkem | - | - | - | - |
| Gen | gierehtsen | dakteren | gaamegen | gaallohken | gierehtsi | dakteri | gaamegi | gaallohki |
| Ill | gieriehtsasse | daktarasse | gaamegasse | gaalloehkasse | gieriehtsidie | daktaridie | gaamegidie | gaalloehkidie |
| Ine | gieriehtsisnie | daktarisnie | gaamegisnie | gaalloehkisnie | gieriehtsinie | daktarinie | gaameginie | gaalloehkinie |
| Ela | gieriehtsistie | daktaristie | gaamegistie | gaalloehkistie | gieriehtsijstie | daktarijstie | gaamegijstie | gaalloehkijstie |
| Kom | gieriehtsinie | daktarinie | gaameginie | gaalloehkinie | gierehtsigujmie | dakterigujmie | gaamegigujmie | gaallohkigujmie |
| Ess | gieriehtsinie | daktarinie | gaameginie | gaalloehkinie |
Persovnpronomineh[3]
| nominativ | oovtâloho | kyevtiloho | maaŋgâloho |
|---|---|---|---|
| 1. persovn | manne | monnah | mijjieh |
| 2. persovn | datne | dotnah | dijjieh |
| 3. persovn | dihte | dah | dah |
| genetiv | oovtâloho | kyevtiloho | maaŋgâloho |
|---|---|---|---|
| 1. persovn | mov | monnen | mijjien; min |
| 2. persovn | dov | dotnen | dijjien |
| 3. persovn | dan; altese | daj; dej | daj; dej |
Veerbah
Parâstaavvâlsiih veerbah
| Parâstaavvâlsiih veerbah - Preesens | ||||||
| I | II | III | IV | V | VI | |
| ie-verbâ | oe-verbâ | a-verb | e1-verbâ | e2-verbâ | e3-verbâ | |
| båetedh | laavkodh | guarkedh | bïejedh | govledh | gihtjedh | |
| Anarâškielân | puáttiđ | lávguđ | iberdiđ | pieijâđ | kuullâđ | koijâdiđ |
| Kieldimhäämi | båetieh | laavkoeh | guarkah | bïejh | govlh | gihtjh |
| Persovn | ||||||
| manne | båatam | laavkoem | guarkam | bïejem | govlem | gihtjem |
| datne | båatah | laavkoeh | guarkah | bïejh | govlh | gihtjh |
| dïhte | båata | lååvke | guarkoe | beaja | govloe | gihtjie |
| månnoeh | båetien | laavkoen | guarkan | biejien | govloen | gihtjien |
| dåtnoeh | båeteden | laavkoden | guarkeden | bïejeden | govleden | gihtjeden |
| dah guaktah | båetiejægan | laavkoejægan | guarkajægan | bïejijægan | govlijægan | gihtjijægan |
| mijjieh | båetebe | laavkobe | guarkebe | bïejebe | govlebe | gihtjebe |
| dijjieh | båetede | laavkode | guarkede | bïejede | govlede | gihtjede |
| dah | båetieh | laavkoeh | guarkoeh | biejieh | govloeh | gihtjieh |
Parâttesstaavvâlsiih veerbah
| Parâttesstaavvâlsiih veerbah - Preesens | ||
| Persovn | saemiestidh | lea |
| manne | saemestem | leam |
| datne | saemesth | leah |
| dïhte | saemeste | lea |
| månnoeh | saemiestien | lean |
| dåtnoeh | saemiestidien | lidien |
| dah guaktah | saemiestægan | lægan |
| mijjieh | saemiestibie | libie |
| dijjieh | saemiestidie | lidie |
| dah | saemiestieh | leah |
Kieldimverbâ
| Preesens | Preteriti | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ol. | kl. | ml. | ol. | kl. | ml. | ||
| 1. | im | ean | ibie | 1. | idtjim | idtjimen | idtjimh |
| 2. | ih | idien | idie | 2. | idtjih | idtjiden | idtjidh |
| 3. | ij | eakan | eah | 3. | idtji | idtjigan | idtjin |
Ceelhâoppâ
Maadâsämikielâ lii SOV-kielâ.
Täsimolsom
Maadâmsämikielâst ij lah täsimolsom.
Liiŋkah
Kirjálâšvuotâ
- Kowalik, Richard 2023: Towards a grammar of spoken South Saami. Stockholm University ; Stockholm: Universitetsservice US-AB.
- Bergsland, Knut 1946: Røros-lappisk grammatikk : et forsøk på strukturell språkbeskrivelse. Instituttet for sammenlignende kulturforskning. Serie B. Skrifter ; 43. Oslo : Aschehoug.
- Bergsland, Knut 1982: Sydsamisk grammatikk. Tromsø: Universitetsforlaget.
- Hasselbrink, Gustav 1981: T1 - Grammatik, Wörterbuch Å - Flytt'edh.
- Lagercrantz, Eliel 1923: Sprachlehre des Südlappischen : nach der Mundart von Wefsen. Bulletin / Kristiania Etnografiske Museum ; 1
Käldeeh
- ↑ a â Olthuis, Marja-Liisa: Richard Kowalik nágáttâlâi maadâsämikielâ kielâoopâst Tukholma ollâopâttuvâst anarasaavis.fi. Čujottum 2.5.2023.
- ↑ Kowalik, Richard: Towards a grammar of spoken South Saami, s. 263. Stockholm University, 2023.
- ↑ Kowalik, Richard: Towards a grammar of spoken South Saami, s. 100-102. Stockholm University, 2023.