Hiddoside (bayoloji)

Bayoloji ahaan, hiddoside (Af Ingiriis : gene, genes) waa (a) unugga aasaasiga ah ee dhaxlidda, iyo (b) molikyuul ahaan, taxanaha ay nukliyotides ee ku jira DNA-ga oo loo qoraa si loo soo saaro RNA shaqaynaya. Waxaa jira laba nooc oo hiddoside molikyuul ah: hiddoside protein-ka ku suntan iyo hiddosidaha-ka aan lahayn.

Gudbinta hiddosidaha ee ku beegan ubadka noolaha, waa saldhigga dhaxalka sifooyinka muuq-sheegidda ee jiilba jiil loo gudbiyo. Hiddosidahan waxay sameeyaan taxane DNA oo kala duwan, kuwaasoo loo wada yaqaan hiddosheeg, taas oo gaar u ah qof walba, gudaha caagga hiddosidaha ee nooc sinji walba ah. Hiddosheegga, oo ay la socdaan arrimaha deegaanka iyo horumarinta, ugu dambeyntii waxay go'aamisaa muuqaalka qofka.^[1]

Badanaa sifooyinka noolaha waxay dhacaan iyadoo la isku dhexgalo polygenes (cutub ka kooban hiddosidaha kala duwan) iyo isdhexgalka gene-deegaanka. Qaarkood sifooyinka hidde-sideed waxay si degdeg ah u muuqdaan, sida midabka indhaha ama tirada xijmooyinka, qaar kalena ma muuqdaan, sida nooca dhiigga, khatarta cudurada gaarka ah, ama kunnooyin ka mid ah hababka kimiko ee aasaasiga ah ee nolosha. Hiddoside waxa uu qaadan karaa isbeddello taxanahiisa, taasoo keeni karta noocyo kala duwan, oo loo yaqaan alleles, bulshada dhexdeeda. Alleles-kan waxay koodh gareeyaan noocyo kala duwan oo hiddoside ah, kuwaasoo sababi kara sifooyin muuqaalka kala duwan. Hiddosidaha waxay unkamaan sababo la xiriira xulashada dabiiciga ah ama Soo Dooge Ku Habboonaha (survival of the fittest) iyo nasiibsashada hiddesidaha ee aliilyo (alleles).

Hiddoside waa qaybo DNA ka mid ah. DNA waa unug ku dhex jira unug xanbaarsan tilmaamaha samaynta borotiinka unuggu u baahan doono. Hiddoside kasta wuxuu ka kooban yahay hal tilmaamo. Tilmaamahani inta badan waxay u codeeyaan borotiin gaar ah. Bini'aadamku waxay leeyihiin ilaa 20,000 oo hidde-sideyaal ah oo koodhka borotiinka iyo qaar kale oo badan oo aan codayn. Nus ka mid ah hiddo-wadaha qofka waxay ka yimaadaan hooyada. Qaybta kale waxay ka timid aabbaha.

Maqaalkan guud waa la bilaabay. Wax ma ka taqaan Hiddoside (bayoloji) sida taariikhdeeda ama xidhiidhka ay la leedahay mawduucyo kale? Waxaa laga yaabaa inaad ku aragto macluumaadka Wikibidhiya Ingiriiska ama luqado kale oo ay tahay in la tarjumo? Markaa waxaad ku caawin kartaa Wikibidhiya leh wax ka bedel oo ku dar xog.

Maqaalkan waa la bilaabay. Hadii aad wax ka taqaanid fadlan ka caawi Wikipedia in aad Wax ku dartid. Qoraalkaagu ha noqdo mid faa'iido leh oo dhexdhexaad ah.