นางสนองพระโอษฐ์

นางสนองพระโอษฐ์ (อังกฤษ: lady-in-waiting) หมายถึงสตรีผู้ช่วยส่วนพระองค์ในราชสำนัก ซึ่งถวายการรับใช้แด่สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี เจ้าฟ้าหญิง หรือสตรีสูงศักดิ์ นางสนองพระโอษฐ์มักจะมีพื้นหลังมากจากครอบครัวที่มีฐานะทางสังคมสูงแต่มีฐานันดรต่ำกว่าสตรีที่ตนรับใช้ ซึ่งแม้ว่านางสนองพระโอษฐ์คนใดจะรับค่าตอบแทนหรือไม่ก็ตาม มักจะไม่ถูกพิจารณาว่าเป็นคนรับใช้หรือข้าราชบริพาร

นางสนองพระโอษฐ์ ยังหมายถึงกลุ่มของสตรีผู้มีฐานะครอบครัว บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่ทางการที่หลากหลาย ซึ่งความแตกต่างกันในฐานะ บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่เหล่านี้มักจะมีเกียรติศักดิ์สูง พระบรมวงศานุวงศ์หญิงหรือสตรีผู้สูงศักดิ์อาจทรงสามารถเลือกนางสนองพระโอษฐ์ได้ด้วยพระองค์เองหรือไม่ก็ได้ แต่แม้ว่าจะทรงมีสิทธิในการเลือกนางสนองพระโอษฐ์ได้อย่างเสรี หากตามประวัติศาสตร์แล้ว การตัดสินใจดังกล่าวมักจะได้รับอิทธิพลจากองค์พระมหากษัตริย์ พระราชบิดา-พระราชมารดา พระราชสวามี หรือเหล่าเสนาบดีของพระมหากษัตริย์

ภาระหน้าที่

ภาระหน้าที่ของนางสนองพระโอษฐ์มีความหลากหลาย แต่ภาระหน้าที่ตามประวัติศาสตร์ของนางสนองพระโอษฐ์มักถูกมอบหมายตามความชำนาญส่วนตัว เช่น ความชำนาญในการวางตนเหมาะสมกับมารยาท ภาษา การเต้นรำซึ่งเป็นที่นิยมในราชสำนักขณะนั้น การรับผิดชอบงานด้านเลขานุการ การมอบหมายงานตามกระแสรับสั่งแก่ข้าราชบริพารคนอื่นๆ และการร่างกระแสพระราชเสาว์นีย์ การเย็บปักถักร้อย การวาดภาพ การขี่ม้า การเล่นดนตรี การดูแลงานด้านฉลองพระองค์ (เสื้อผ้า) การควบคุมเหล่าข้าราชบริพารผู้มีตำแหน่งต่ำกว่า การดูแลพระชายาหรือพระสนมพระองค์อื่น เป็นต้น

ประเทศไทย

นางสนองพระโอษฐ์เป็นตำแหน่งของสุภาพสตรีสูงศักดิ์ที่เกี่ยวข้องกับราชสำนัก จากความหมายของพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ระบุว่า คุณพนักงานหญิงที่แต่งงานแล้ว มีหน้าที่รับพระราชเสาวนีย์ ไปปฏิบัติหรือเชิญพระราชเสาวนีย์ไปติดต่อข้อราชการตามพระราชประสงค์ของพระราชินี^[1] นางพระกำนัล คือสตรีที่ยังไม่ได้แต่งงาน มีหน้าที่เช่นเดียวกับนางสนองพระโอษฐ์ ทั้งนางสนองพระโอษฐ์และนางพระกำนัลได้รับการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งโดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา ส่วนข้าราชบริพารสตรีอื่นที่มิได้ดำรงตำแหน่งพิเศษทั้งสองอย่างนี้อาจเรียกว่า "ข้าหลวง" ทั้งนี้ สตรีเหล่านี้ไม่อยู่ในฐานะเจ้าจอมหรือบาทบริจาริกา

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร นางสนองพระโอษฐ์โดยมากจะเป็นราชสกุล เป็นบุคคลที่มีทรัพย์สินและความรู้อยู่พอสมควร แต่เดิมมีความผาสุกและมีผู้รับใช้ช่วยเหลือให้สะดวกสบาย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงจะทรงนำบุคคลเหล่านี้มาทรงอบรมและให้มารู้จักความยากลำบาก ทรงนำนางสนองพระโอษฐ์ตามการเสด็จพระราชดำเนินไปยังพื้นที่ห่างไกลความเจริญ เพื่อให้ได้พบเห็นชีวิตประจำวันที่แท้จริงของประชาชนทั่วไป^[2]

รายชื่อนางสนองพระโอษฐ์

นางสนองพระโอษฐ์ ในสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ 7

• คุณหญิงเนื่อง บุรีนวราษฐ์^[3][4][5]ตั้งแต่วันที่ 7 มิถุนายน พ.ศ. 2470 เป็นต้นไป
• หม่อมหลวงคลอง ไชยันต์^[6][7][8][9]17 มีนาคม พ.ศ. 2470 เป็นต้นไป
• คุณหญิงนิตย์ มโนปกรณ์นิติธาดา^[10]27 มีนาคม พ.ศ. 2472 เป็นต้นไป
• คุณหญิงรื่น อภิบาลราชไมตรี^[11]28 พฤษภาคม พ.ศ. 2475 เป็นต้นไป

นางสนองพระโอษฐ์ ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

• ท่านผู้หญิงพัว อนุรักษ์ราชมณเฑียร^[12] ตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2494 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค^[13] ตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2494 เป็นต้นไป
• คุณหญิงสทนา โสณกุล ณ อยุธยา^[14] ตั้งแต่วันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2514 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงเกนหลง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา^[15] ตั้งแต่วันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงนราวดี ชัยเฉนียน^[16] ตั้งแต่วันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงกุณฑี ไกรฤกษ์^[17] ตั้งแต่วันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• คุณหญิงทองทิพย์ รัตนะรัต^[18] ตั้งแต่วันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2516 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงสมสุข ศรีวิสารวาจา^[19] ตั้งแต่วันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2516 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงสุวรี เทพาคำ^[20] ตั้งแต่วันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2517 เป็นต้นไป
• หม่อมราชวงศ์ดัชรีรัชนา รัชนี^[21] ตั้งแต่วันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2518 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงพรรณวดี จุฑารัตนกุล^[22] ตั้งแต่วันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2519 เป็นต้นไป
• คุณหญิงเปรมจิตต์ จามรจันทร์^[23] ตั้งแต่วันที่ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2521 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงอินทิรา พลธร^[24] ตั้งแต่วันที่ 15 มิถุนายน พ.ศ. 2522 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงเพ็ญศรี วัชโรทัย^[25] ตั้งแต่วันที่ 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2522 เป็นต้นไป
• จีรนันทน์ ลัดพลี^[26] ตั้งแต่วันที่ 22 มกราคม พ.ศ. 2523 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงจรุงจิตต์ ทีขะระ^[27] ตั้งแต่วันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2523 เป็นต้นไป
• คุณหญิงบุษยา ไกรฤกษ์^[28] ตั้งแต่วันที่ 28 สิงหาคม พ.ศ. 2523 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงฉัตรสุดา วงศ์ทองศรี^[29] ตั้งแต่วันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2524 เป็นต้นไป
• คุณหญิงสุชาดา ขำเกษม^[30] ตั้งแต่วันที่ 5 มิถุนายน พ.ศ. 2524 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงลดาวัลย์ สมันตรัฐ^[31] ตั้งแต่วันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2524 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงสุภรภ์เพ็ญ หลวงเทพนิมิต^[32] ตั้งแต่วันที่ 11 มกราคม พ.ศ. 2525 เป็นต้นไป
• คุณหญิงผะอบทิพย์ ศาตะมาน^[33] ตั้งแต่วันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2525 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงมณฑินี มงคลนาวิน^[34] ตั้งแต่วันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2525 เป็นต้นไป
• หม่อมหลวงถนอมจิต นวรัตน^[35] ตั้งแต่วันที่ 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2526 เป็นต้นไป
• คุณหญิงสุนิดา บุนนาค^[36] ตั้งแต่วันที่ 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2526 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงอรนุช อิศรางกูร ณ อยุธยา^[37] ตั้งแต่วันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2545 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงรวิจิตร์ สุวรรณบุบผา^[38] ตั้งแต่วันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2559 เป็นต้นไป
• หม่อมหลวงอรจิตรา สนิทวงศ์^[39] ตั้งแต่วันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2559 เป็นต้นไป

อ้างอิง

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิพจนานุกรม มีความหมายของคำว่า นางสนองพระโอษฐ์