Cetacea

Cetaceans; Temporal na saklaw: 55–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Early Eocene – Present
	Humpback whale breaching
Klasipikasyong pang-agham
Dominyo:	Eukaryota
Kaharian:	Animalia
Kalapian:	Chordata
Hati:	Mammalia
Orden:	Artiodactyla
Suborden:	Whippomorpha
Infraorden:	Cetacea; Brisson, 1762
Suborders
	Mysticeti; Odontoceti; †Archaeoceti; (see text for families)
Dibersidad
	[[List of cetaceans\|Around 88 species; see list of cetaceans or below.]]

Ang orden na Cetacea ay kinabibilangan ng mga mammal na pandagat na mga balyena, mga dolphin at mga porpoise. Ang cetus ay salitang Latin at nangangahulugang "balyena". Ang orihinal na kahuluga nito ay "malaking hayop ng dagat". Ito ay mula sa salitang Sinaunang Griyego na κῆτος (kētos) na may kahulugang "balyena" o "anumang dambuhalang isda o halimaw ng karagatan). Sa mitolohiyang Griyego, ang halimbawa na tinalo ni Perseus ay si Ceto. Ang cetolohiya ang sangay ng agham pang tubig na nag-aaral ng mga cetacean. Ang ebidensiyang fossil ay nagmumungkahing ang mga cetacean ay nagsasalo ng isang karaniwang ninuno sa mga mammal na nakatira sa lupain na nagsimulang tumira sa mga karagatan noong mga 50 milyong taong nakakaraan. Sa ngayon, ang mga cetacean ang mga mammal na pinakamahusay na umangkop sa buhay pangdagat. Ang katawan ng isang cetacean ay fusiform (hugis spindle). Ang mga harapang hita ay binago tungo sa mga flipper. Ang mga munting mga likurang hita nito ay bestihiyal. Ito ay hindi nakakabit sa likurangbuto at nakatago sa loob ng kanilang katawan. Ang kanilang buntot ay may horisontal na mga fluke. Sila ay halos walang balahibo at insulado mula sa mas malamig na mga katubigang kanilang tinitirhan sa pamamagitan ng isang patong ng blubber. Ang ilang species nito ay kilala para sa kanilang mataas na katalinuhan. Sa isang pagpupulong noong 2012 sa Vancouver, Canada, ang pinakamalaking pagpupulong sa agham na American Association for the Advancement of Science ay nagulit ng kanilang suporta para sa mga karapatan ng mga cetacean na nagtatala sa kanila bilang "mga personang hindi tao".^[2]

Taksonomiya

Ang orden na Cetace ay naglalaman ng mga 90 species. Ang lahat ay pangdagat maliban sa 4 na species ng mga dolphin na tubig-sariwa. Ang orden ay naglalaman ng dalawang suborden: Mysticeti (mga balyenang baleen) at Odontoceti (mga balyenang may ngipin na kinabibilangan ng mga dolphin at mga porpoise). Ang mga cetacea ay kasapi ng klaseng Mammalia. Ang kanilang pinakamalapit na nabubuhay na mga kamag-anak ang mga even-toed ungulate gaya ng mga hippopotamus at mga usa.^[3]^[4]

Ang mga katangiang mammalian ng mga ito ang pagkakaroon ng mainit na dugo, paghinga sa kanilang mga baga, pagsuso ng mga supling sa suso ng kanilang magulang, pagkakaroon ng balahibo ngunit kaunti. Ang isang paraan ng pagtatangi ng isang cetacean mula sa isang isda ang hugis ng kanilang buntot. Ang mga buntot ng mga isda ay bertikal at gumagalaw ng gilid sa gilid kapag lumalangoy. Ang mga buntot ng mga cetacean ay tinatawag na fluke na horisontal at gumagalaw ng taas baba kapag lumalangoy dahil ang mga spine ng mga cetacea ay nakabaluktot sa parehong paraang tulad sa spine ng mga tao.

Ebolusyon

Ang mga cetacean na mga balyena, mga dolphin at mga porpoise ay mga inapo ng pamilyang artiodactyle na Raoellidae na mga mammal na panglupain na inilalarawan ng bungo ng even-toed ungulate, balingkitang mgahita at tengang katulad sa mga sinaunang balyena.^[5] Ang pinagmulang panglupain ng mga cetacean ay pinapakita ng kanilang paghinga mula sa ibabaw ng katubigan, ang mga buto ng kanilang mga palikpik na tulad sa mga hita ng mga mammal na panglupain at ang kanilang mga bestihiyal na likurang hita na namana sa kanilang mga ninunong panglupain na may apat na hita.

Nagpapakitang representasyon ng ebolusyon ng mga cetacean: (Pakicetus » Ambulocetus » Kutchicetus » Protocetus » Janjucetus / Squalodon).

Ang larawan sa itaas ay hindi bumibihag ng tunay na ebolusyong pilohenetiko ng isang partikular na species ngunit nagpapakitang representasyon ng ebolusyon ng mga cetacean mula sa pagiging may apat na hitang mga mammal na panglupain mula sa kanilang ninuno hanggang sa mga iba't ibang yugto ng pag-aangkop sa buhay pantubig hanggang sa kasalukuyang mga anyo nito, ang hydronamikong hugis ng katawan, ang buong umunlad na caudal na palikpik at mga bestihiyal na likurang hita. Ang paghihiwalay ng mga cetacean sa suborden na mga balyenang baleen at suborden na mga balyenang may ngipin ay nangyari noong panahong Oligoseno. Ang Janjucetus at Squalodon ay kumakatawan sa mga maagang anyo ng kanilang mga suborden.

Klasipikasyon

Paghahambing ng sukat ng halos lahat ng umiiral na species ng Cetacea.

Ang klasipikasyong ito ay malapit na sumusunod sa Marine Mammals of the World: Systematics and Distribution (1998) ni Dale W. Rice na naging pamantayang sangguniang taksonomiya sa larangan. Ito ay napakalapit na umaayon sa pagitan ng klasipikasyong ito at ng Mammal Species of the World: 3rd Edition (Wilson and Reeder eds., 2005).

ORDER CETACEA
- Suborder Mysticeti: Baleen whales
  - Family Balaenidae: Right whales and bowhead whale
    - Genus Balaena
      - Bowhead whale, Balaena mysticetus
    - Genus Eubalaena – tinuturing ito ni Rice ang tatlong tamang mga balyena bilang subspecies ng Balaena glacialis
      - North Atlantic right whale, Eubalaena glacialis
      - North Pacific right whale, Eubalaena japonica
      - Southern right whale, Eubalaena australis
  - Family Balaenopteridae: Rorquals
    - Subfamily Balaenopterinae
      - Genus Balaenoptera
        Common minke whale, Balaenoptera acutorostrata
        
        Antarctic minke whale, Balaenoptera bonaerensis
        
        Sei whale, Balaenoptera borealis
        
        Bryde's whale, Balaenoptera brydei
        
        Eden's whale Balaenoptera edeni – Tinatala ni Rice ang isang hiwalay na species, ang MSW3 ay hindi
        
        Omura's whale – tinatala ng MSW3 ito bilang kasingkahulugan ng balyena ni Bryde ngunit minumungkahi na ito'y maaring pansamantala lamang.
        
        Blue whale, Balaenoptera musculus
        
        Fin whale, Balaenoptera physalus
    - Subfamily Megapterinae
      - Genus Megaptera
        Humpback whale, Megaptera novaeangliae
  - Family Eschrichtiidae
    - Genus Eschrichtius
      - Gray whale, Eschrichtius robustus
  - Family Cetotheriidae
    - Genus Caperea
      - Pygmy right whale, Caperea marginata
- Suborder Odontoceti: mga balyenang may ngipin
  - Family Delphinidae: Dolphin
    - Genus Cephalorhynchus
      - Commerson's dolphin, Cephalorhyncus commersonii
      - Chilean dolphin, Cephalorhyncus eutropia
      - Heaviside's dolphin, Cephalorhyncus heavisidii
      - Hector's dolphin, Cephalorhyncus hectori
    - Genus Delphinus
      - Long-beaked common dolphin, Delphinus capensis
      - Short-beaked common dolphin, Delphinus delphis
      - Arabian common dolphin, Delphinus tropicalis. Kinikilala ito ni Rice bilang hiwalay na species. Ang MSW3 ay hindi.
    - Genus Feresa
      - Pygmy killer whale, Feresa attenuata
    - Genus Globicephala
      - Short-finned pilot whale, Globicephala macrorhyncus
      - Long-finned pilot whale, Globicephala melas
    - Genus Grampus
      - Risso's dolphin, Grampus griseus
    - Genus Lagenodelphis
      - Fraser's dolphin, Lagenodelphis hosei
    - Genus Lagenorhynchus
      - Atlantic white-sided dolphin, Lagenorhynchus acutus
      - White-beaked dolphin, Lagenorhynchus albirostris
      - Peale's dolphin, Lagenorhynchus australis
      - Hourglass dolphin, Lagenorhynchus cruciger
      - Pacific white-sided dolphin, Lagenorhynchus obliquidens
      - Dusky dolphin, Lagenorhynchus obscurus
    - Genus Lissodelphis
      - Northern right whale dolphin, Lissodelphis borealis
      - Southern right whale dolphin, Lissodelphis peronii
    - Genus Orcaella
      - Irrawaddy dolphin, Orcaella brevirostris
        Australian snubfin dolphin, Orcaella heinsohni Isang natuklasan noong 2005. Sa gayon, hindi ito kinikilala ni Rice o ng MSW3 at maaring mabago.
    - Genus Orcinus
      - Killer whale, Orcinus orca
    - Genus Peponocephala
      - Melon-headed whale, Peponocephala electra
    - Genus Pseudorca
      - False killer whale, Pseudorca crassidens
    - Genus Sotalia
      - Tucuxi, Sotalia fluviatilis
      - Costero, Sotalia guianensis
    - Genus Sousa
      - Pacific humpback dolphin, Sousa chinensis
      - Indian humpback dolphin, Sousa plumbea
      - Atlantic humpback dolphin, Sousa teuszii
    - Genus Stenella
      - Pantropical spotted dolphin, Stenella attenuata
      - Clymene dolphin, Stenella clymene
      - Striped dolphin, Stenella coeruleoalba
      - Atlantic spotted dolphin, Stenella frontalis
      - Spinner dolphin, Stenella longirostris
    - Genus Steno
      - Rough-toothed dolphin, Steno bredanensis
    - Genus Tursiops – Pansamantalang sumang-ayon si Rice at ang MSW3 ukol sa pag-uuring ito.
      - Indian Ocean bottlenose dolphin, Tursiops aduncus
      - Burrunan dolphin, Tursiops australis
      - Common bottlenose dolphin, Tursiops truncatus
  - Family Monodontidae
    - Genus Delphinapterus
      - Beluga, Delphinapterus leucas
    - Genus Monodon
      - Narwhal, Monodon monoceros
  - Family Phocoenidae: Porpoises
    - Genus Neophocaena
      - Finless porpoise, Neophocaena phocaenoides
    - Genus Phocoena
      - Spectacled porpoise, Phocoena dioptrica
      - Harbour porpoise, Phocoena phocaena
      - Vaquita, Phocoena sinus
      - Burmeister's porpoise, Phocoena spinipinnis
    - Genus Phocoenoides
      - Dall's porpoise, Phocoenoides dalli
  - Family Physeteridae: Sperm whale family
    - Genus Physeter
      - Sperm whale, Physeter catodon (syn. P. macrocephalus)
  - Family Kogiidae – MSW3 treats Kogia as a member of Physeteridae
    - Genus Kogia
      - Pygmy sperm whale, Kogia breviceps
      - Dwarf sperm whale, Kogia sima
  - Superfamily Platanistoidea: mga lumba-lumbang taga-ilog
    - Family Iniidae
      - Genus Inia
        Amazon river dolphin, Inia geoffrensis
        
        Bolivian river dolphin, Inia boliviensis
    - † Family Lipotidae – tinuturing MSW3 ang Lipotes bilang kasapi ng Iniidae
      - † Genus Lipotes
        † Baiji, Lipotes vexillifer
    - Family Pontoporiidae – tinuturing MSW3 ang Pontoporia bilang kasapi ng Iniidae
      - Genus Pontoporia
        La Plata dolphin, Pontoporia blainvillei
    - Family Platanistidae
      - Genus Platanista
        Ganges and Indus River dolphin, Platanista gangetica. Tinuturing ng MSW3 ang Platanista minor bilang hiwalay na species, na may karaniwang pangalan na Ganges River dolphin at Indus River dolphin/
- Superfamily Ziphioidea: mga balyenang may tuka
  - Family Ziphidae,
    - Genus Berardius
      - Arnoux's beaked whale, Berardius arnuxii
      - Baird's beaked whale (North Pacific bottlenose whale), Berardius bairdii
    - Subfamily Hyperoodontidae
      - Genus Hyperoodon
        Northern bottlenose whale, Hyperoodon ampullatus
        
        Southern bottlenose whale, Hyperoodon planifrons
      - Genus Indopacetus
        Indo-Pacific beaked whale (Longman's beaked whale), Indopacetus pacificus
      - Genus Mesoplodon, Mesoplodont whale
        Sowerby's beaked whale, Mesoplodon bidens
        
        Andrews' beaked whale, Mesoplodon bowdoini
        
        Hubbs' beaked whale, Mesoplodon carlhubbsi
        
        Blainville's beaked whale, Mesoplodon densirostris
        
        Gervais' beaked whale, Mesoplodon europaeus
        
        Ginkgo-toothed beaked whale, Mesoplodon ginkgodens
        
        Gray's beaked whale, Mesoplodon grayi
        
        Hector's beaked whale, Mesoplodon hectori
        
        Strap-toothed whale, Mesoplodon layardii
        
        True's beaked whale, Mesoplodon mirus
        
        Perrin's beaked whale, Mesoplodon perrini. Kinikilala ang species na ito noongn 2002 at nilista ng MSW3 ngunit hindi si Rice.
        
        Pygmy beaked whale, Mesoplodon peruvianus
        
        Stejneger's beaked whale, Mesoplodon stejnegeri
        
        Spade-toothed whale, Mesoplodon traversii
    - Genus Tasmacetus
      - Shepherd's beaked whale, Tasmacetus shepherdi
    - Genus Ziphius
      - Cuvier's beaked whale, Ziphius cavirostris

†Kamakailang naging ekstinto

Mga sanggunian

Mayroong kaugnay na impormasyon sa Wikispecies ang Cetacea

↑ Padron:MSW3 Cetacea
↑ "Dolphins deserve same rights as humans, say scientists". BBC News Online. 21 Peb 2012. Nakuha noong 22 Mayo 2012.{cite web}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ University Of Michigan (2001, September 20). "New Fossils Suggest Whales And Hippos Are Close Kin". ScienceDaily. Nakuha noong 2007-12-21.{cite web}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Northeastern Ohio Universities Colleges of Medicine and Pharmacy (2007, December 21). "Whales Descended From Tiny Deer-like Ancestors". ScienceDaily. Nakuha noong 2007-12-21.{cite web}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Thewissen, J.G.M., Cooper, L.N., Clementz, M.T., Bajpai, S, & Tiwari, B.N. 2007. Whales originated from aquatic artiodactyls in the Eocene epoch of India. Nature 450: 1190–1195.

[msw3-1] Padron:MSW3 Cetacea

[BBC_News_Online_Feb_2012-2] "Dolphins deserve same rights as humans, say scientists". BBC News Online. 21 Peb 2012. Nakuha noong 22 Mayo 2012.{cite web}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[science_news_1-3] University Of Michigan (2001, September 20). "New Fossils Suggest Whales And Hippos Are Close Kin". ScienceDaily. Nakuha noong 2007-12-21.{cite web}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[science_news_2-4] Northeastern Ohio Universities Colleges of Medicine and Pharmacy (2007, December 21). "Whales Descended From Tiny Deer-like Ancestors". ScienceDaily. Nakuha noong 2007-12-21.{cite web}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[5] Thewissen, J.G.M., Cooper, L.N., Clementz, M.T., Bajpai, S, & Tiwari, B.N. 2007. Whales originated from aquatic artiodactyls in the Eocene epoch of India. Nature 450: 1190–1195.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]