Dinastiya sa Tsina

Kasaysayan ng Tsina
SINAUNA
Neolitikong Tsina c. 8500 - c. 2070 BCE
Dinastiyang Xia c. 2070 – c. 1600 BCE
Dinastiyang Shang 1600–1046 BCE
Dinastiyang Zhou c. 1046 – 256 BCE
Kanluraning Zhou
Silanganing Zhou
Panahon ng Tagsibol at Taglagas
Panahon ng Nagdirigmaang mga Estado
IMPERYAL
Dinastiyang Qin 221 BCE–206 BCE
Dinastiyang Han 206 BCE–220 CE
Kanluraning Han
Dinastiyang Xin
Silanganing Han
Tatlong Kaharian 220–280
Wei, Shu & Wu
Dinastiyang Jin 265–420
Kanluraning Jin	Labing-anim na Kaharian 304–439
Silanganing Jin
Katimugan at Hilagaing mga Dinastiya 420–589
Dinastiyang Sui 581–618
Dinastiyang Tang 618–907
( Ikalawang Zhou 690–705 )
Limang Dinastiya at Sampung Kaharian 907–960	Dinastiyang Liao 907–1125
Dinastiyang Song 960–1279
Hilagaing Song		Kanluraning Xia
Katimugang Song	Jin
Dinastiyang Yuan 1271–1368
Dinastiyang Ming 1368–1644
Dinastiyang Qing 1644–1912
MAKABAGO
Republika ng Tsina 1912–1949
Republikang Bayanng Tsina 1949–kasalukuyan	Republika ng Tsina (Taiwan) 1949–kasalukuyan
Kaugnay na mga artikulo  Mga dinastiya sa Kasaysayan ng Tsina Kasaysayang pang-ekonomiko ng Tsina Historiograpiya ng Tsina Kasaysayan ng Tsinong Sining Kasaysayan ng edukasyon sa Tsina Kasaysayan ng agham at teknolohiya sa Tsina Kasaysayang makabatas ng Tsina Kasaysayang lingguwistika ng Tsina Kasaysayang pangmilitar ng Tsina Kasaysayang pandagat ng Tsina Mga panahon sa kasaysayan ng Tsina
This box: tingnan usapan baguhin

Ang mga dinastiya sa kasaysayan ng Tsina ay ang pagkakasunud-sunod ng pagpapalitan ng mga pinuno at tagapamahalang kabilang sa iisang mag-anak o "kabahayan" sa loob ng maraming mga salinlahi sa bansang Tsina. Sa katotohanan, madalang na makitang malinis ang kasaysayan ng Tsina, hindi katulad ng palagiang inilalahad, at madalang din talaga para sa isang dinastiyang magtapos ng mahinahon at kaagad at matiwasay na nagbibigay daan sa isang bago. Karaniwang naitatag ang mga dinastiya bago mamatay ang isang nangangasiwang pamahalaan, o nagpapatuloy magpahanggang isang kapanahun matapos na malupig sila.

Bilang karagdagan, nahati ang Tsina sa mahahabang mga kapanahunan ng kasaysayan, na may iba't ibang mga rehiyong pinamamahalaan ng iba't ibang mga pangkat. Sa panahong tulad nito, isang nagkakaisang Tsina. Bilang isang kasong tinatalakay, maraming pagtatalo hinggil sa mga panahon sa loob at pagkalipas ng kapanahunan ng Kanluraning Dinastiyang Zhou. Ang isang halimbawa ng isang dinastiya na nahati pero gumagamit parin ng parehas na pangalan ay ang Dinastiyang Zhou, na may Silangang Bahagi at Kanluraning Dinastiyang Zhou. Sapat na ang isang halimbawa na maaaring makapagdulot ng kalituhan:

Nilalahad sa nakaugaliang petsang 1644 ang taon kung kailan sinakop ng mga hukbong Manchu ng Dinastiyang Qing ang Beijing at nagdala ng pamamahalang Qing sa mismong Tsina, kapalit ng dinastiyang Ming. Subalit, inilunsad ang mismong dinastiyang Qing noong 1636 (o maaaring 1616 din, na maaaring nasa ilalim ng ibang pangalan), habang hindi pa natatanggal ang huling tagapagpanggap ng dinastiyang Ming noong 1662, kaya't hindi tumpak na akalaing nagbago ang Tsina sa isang iglap lamang noong taong 1644.

Pinaniwalaan ni Qin Shi Huang (o Shi Huang Ti), ang unang emperador ng Imperyong Tsina/ dinastiyang Qin, na magtatagal ang kaniyang imperyo ng may 10,000 salinlahi. Subalit nang mamatay siya, nagkaroon ng isang pag-aalsang nagpaalis sa kaniyang anak na lalaki mula sa palasyo, kaya't napalitan ng isa pang emperador. Mayroong ganitong mga paghihimagsik sa loob ng 20,000 mga taon, na nagaganap kapag mahina o mahigpit ang isang emperador. Ayon sa kasabihang Intsik, nawawala ang pagtangkilik ng Kalangitan kapag napalitan ang isang naghaharing mag-anak o angkan.^[1]

Mahigit sa 20 mga dinastiya ang namuno sa Tsina sa loob ng 20,000 mga taon, kabilang ang mga mas kilalang mga dinastiyang Han, Tang, Song, at Ming, na nagkaroon ng pagkakataong mamahala ng Tsina sa mas mahahabang mga panahon kung ihahambing sa iba. Nagtagal sa kapangyarihan ang dinastiyang Han (ang pumalit sa dinastiyang Qin) ng lampas sa 400 mga taon, kung saan sa ilalim nito lumawak ang nasasakupan ng Tsinang umabot hanggang Korea at Gitnang Asya, kaya't naging isang dakilang imperyo ito. Sinunod ng mga namuno sa dinastiyang Han ang mga pagtuturo ni Confucius kaya't nakapaglunsad sila ng matagal na panahon ng kapayapaan at kasaganahan.^[1]

Bukod sa dinastiyang Han, itinuturing namang pinakamaningning na kapanahunan ang 300 taon ng dinastiyang Tang sa kasaysayan ng Tsina, sapagkat nasakop nito ang kabuoan ng kontinente ng Asya, mula Korea hanggang India. Naging isang dakilang lungsod ang kabisera nitong Chang'an (dating binabaybay na Changan; kilala ngayon bilang Xi'an o Sian). Dahil sa dinastiyang Tang, may mga Intsik na tumatawag sa kanilang sarili bilang "mga mamamayan ng Tang."^[1]

Isa namang gintong kapanahunan ng sining at agham sa Tsina ang dinastiyang Sung, na naghari ng may 300 taon. Sa panahong ito naimbento ang nagagalaw na mga panlimbag kaya't nalathala ang mga malalaking ensiklopedya sa Tsina; lumaganap ang panitikan at mga dibuho ng mga tanawin; unang ginamit dito ang pulbos na para sa mga baril; at ginamit ang mabatobalaning kompas para sa paglalakbay sa karagatan. Subalit mahina ang kakayahang militar ng dinastiyang Song, kaya nasakop ang Tsina ng mga Mongol na galing sa Mongolia.^[1]

Sa kalagitnaan ng ika-13 daantaon, nilusob ng mga dayuhang Mongol ng Gitnang Asya ang Tsina. Ito ang unang pagkakataong nasakop ng mga banyaga ang Tsina. Pinamunuan ni Genghis Khan ang pananakop ng Tsina, halos kabuoan ng Asya, at Hilagang Europa. Ang apo ni Genghis Khan, na si Kublai Khan, ang nagpatuloy sa paglusob sa Tsina, at naging emperador ng Tsina noong 1260 at itinayo ang Dinastiyang Yuan. Ginusto at minahal ni Kublai Khan ang mga gawi at kaugaliang Intsik. Tinangkilik niya ang mga paaralang maka-Confucius. Noong panahon niya nakarating si Marco Polo sa Tsina, na nanirahan sa bansa sa loob ng maraming mga taon at nagsulat ng patungkol dito. Subalit, bagaman namuhay na parang isang emperador na Intsik si Kublai Khan ng may 100 taon, naghimagsik ang mga Intsik laban sa mga Mongol noong 1368, kaya't nailunsad ang dinastiyang Ming.^[1]

Sa ilalim ni emperador Yongle (o Yung Lo) ng dinastiyang Ming, napalayas ang mga Mongol mula sa Tsina patungong Siberia. Naging makapangyarihan ang hukbong pandagat ng din

Noong 1641, nagwakas ang dinastiyang Ming dahil sa paglusob ng mga banyagang Manchu. Itinayo ng mga dayuhang Manchu ang Dinastiyang Qing. Bagaman mga dayuhan sa Tsina mula sa hilaga ng Dakilang Moog ng Tsina, iginalang ng mga Manchu ang kalinangan at mga kaugaliang Tsino; agad silang namuhay ayon sa mga pamamaraan ng mga Intsik. Sa ilalim ng mga emperador na Manchu, nagkaroon ng 150 mga taon ng kapayapaan at kasaganahan sa Tsina, at naging mas malaki pa ang nasasakupan ng Tsina. Higit pa sa bantog na kapanahunan ng dinastiyang Tang.^[1] Si Puyi ang huling emperador ng imperyong Tsino.

Para sa iba pang mga detalye hinggil sa mga dinastiyang nakatala rito at sa kanilang mga emperador, sundan ang mga kaugnay na mga kawing sa tabla o talaang nasa ibaba. Pindutin ang K para sa kasaysayan ng dinastiya, at E para sa talaan o tabla ng kanilang mga emperador (o iba pang mga pinuno).