Şenkaya

Şenkaya
İlçe

İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlErzurum
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamAhmet Özkan[1]
 • Belediye başkanıYavuz Bedir (AK Parti)
Rakım1850 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam18,281
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu25360
İl alan kodu442
İl plaka kodu25

Şenkaya, Erzurum ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkezidir.

Tarihçe

Şenkaya'nın eski adı Ortuli / Örtülü olarak bilinir. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Ortuli (اورتولی) olarak geçer.[3] Ancak bu yer adının Osmanlıca yazılışı Ortavuli / Ortauli olarak da okunabilir. Nitekim Erzurum Ansiklopedisi'nde Örtülü Kilisesi'nin adı Ortauli Kilisesi olarak da yazılmıştır.[4] Ortauli (ორთაული) Gürcüce bir yer adı olup "orta" / "ormta" (ორთა / ორმთა: iki tepe) birleşik kelimeden türemiştir ve "iki tepeli yer" anlamına gelir.[5][6] Ayrıca 1902 tarihli Kars haritasında bu yerleşimin adı, Ortauli'ye yakın bir yazılışla "Ortali" olarak geçer.[7]

Bugünkü ilçe ve ilçe merkezi olan Şenkaya, orta çağda Gürcistan'ın bir parçası olan Tao bölgesinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirdi.

Bugünkü Şenkaya kasabasının çekirdeğini oluşturan Ortuli / Ortauli, bir köy olarak 1835 yılında Çıldır Eyaleti’nin Penek sancağına bağlıydı. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla bu tarihte yaptığı nüfus tespitinde köyde 132 hanede 380 Müslüman erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Ortuli köyünün Müslüman nüfusunun yaklaşık 760 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Ortauli'de ayrıca 12 hanede 31 Katolik erkek bulunuyordu. Köydeki toplam Katolik nüfusunun da yaklaşık 62 kişiden oluştuğu söylenebilir.[8]

Ortuli köyü, 93 Harbi'nden sonra 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti tarafından Çarlık Rusya'sına bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitine Ortuli (Ортули) olarak kaydettiği köy, Oltu sancağının (okrug) Oltu kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu tarihte köyün nüfusu 469 kişiden oluşuyordu ve 465 kişi "Türk", 4 kişi de "Karapapak" olarak kaydedilmişti.[9] 1835 tarihli nüfusla kıyaslandığında Ortuli köyünün nüfusunun yaklaşık yarı oranında azaldığı görülmektedir. 1907 yılında köyü görmüş olan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili Ortauli’nin büyük bir köy olduğunu ve nüfusunun Müslümanlaşmış Meshilerden oluştuğunu yazmıştır.[10]

Şenkaya ilçesine bağlı Penek köyündeki Bana Katedrali; 1902. Katedral 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında büyük ölçüde yıkılmıştır.

Ortuli, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Erzurum vilayetinde Oltu kazasının Kosor nahiyesine bağlıydı.[11] 1935 gelen nüfus sayımında köyün adı "Örtülü" olarak kaydedilmiş olan köy aynı idari konuma sahipti. Bu tarihte Örtülü köyünün nüfusu 1.225 kişiden oluşuyordu.[12] 1946 yılında Şenkaya ilçesi kurulunca, Örtülü köyünün de adı değiştirilip Şenkaya adıyla bu içlenin merkezi haline getirdi. 1950 genel nüfus sayımında Şenkaya ilçesi, merkez nahiye, Bardız nahiyesi ve Kosor nahiyesi olmak üzere üç nahiyeden oluşuyordu. Merkez nahiyeye dokuz köy, Bardız nahiyesine 26 köy ve Kosor nahiyesine 25 köy bağlıydı. Şenkaya ilçesinin toplam nüfusu 28.353 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus içinde yer alan 1.784 kişi Şenkaya kasabasında bulunuyordu.[13] 1965 genel nüfus sayımında Şenkaya kasabasının nüfusu 2.416 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 1.301 kişi okuma yazma biliyordu. Nüfusu 36.128 kişiden oluşan Şenkaya ilçesinde ise, 11.173 kişi okuryazardı.[14]

İlk belediye başkanı Hüseyin Köycü'nün katkıları ile 1946 yılında ilçe olmuş ve adı Şenkaya olarak değiştirilmiştir.[15]

Coğrafya

Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin kesiştiği noktadadır. Erzurum il merkezinin 185 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Kuzeyinde Göle, doğusunda Sarıkamış, batısında Oltu ve kuzey batısında Olur ilçeleriyle komşudur. İlçenin belli başlı yükseklikleri; doğusunda Allahuekber Dağları, batısında Kırdağ, güneyinde Çember dağları ve kuzeyinde Ziyaret dağları bulunmaktadır. İlçe merkezi Soğanlı Dağları ve Allahuekber Dağları'nın eteklerinde yer alır. Ormanlık araziler ilçenin kuzey-kuzeydoğu bölümünde daha yoğun olarak görülmektedir. İlçe, oldukça geniş mera ve çayırlık alanlara sahiptir.

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
1950[16] 28.353 1.784 26.569
1955[17] 29.532 2.102 27.430
1960[18] 33.617 2.329 31.288
1965[19] 36.128 2.416 33.712
1970[20] 36.850 3.156 33.694
1975[21] 38.121 3.190 34.931
1980[22] 38.562 2.706 35.856
1985[23] 36.343 2.559 33.784
1990[24] 33.115 3.033 30.082
2000[25] 27.632 3.676 23.956
2007[26] 22.987 2.560 20.427
2008[27] 22.520 2.945 19.575
2009[28] 21.985 2.840 19.145
2010[29] 21.546 2.803 18.743
2011[30] 21.424 2.705 18.719
2012[31] 21.151 2.727 18.424
2013[32] 20.771 20.771 veri yok
2014[33] 19.979 19.979 veri yok
2015[34] 18.895 18.895 veri yok
2016[34] 18.438 18.438 veri yok
2017[34] 18.101 18.101 veri yok
2018[34] 18.281 18.281 veri yok
2019[34] 17.511 17.511 veri yok
2020[34] 17.399 17.399 veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012. 
  3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 266.
  4. ^ ""Şenkaya İlçesi" - Erzurum Ansiklopedisi". 18 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2022. 
  5. ^ A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 978-0-9535878-3
  6. ^ "A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt, ISBN 978-0-9535878-3". 18 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2022. 
  7. ^ ""Kars" haritası - Eastern Turkey in Asia". 5 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2023. 
  8. ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 90, 105. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
  9. ^ ""Oltu kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2020. 
  10. ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 38" (PDF). 27 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Temmuz 2022. 
  11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 226.
  12. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 304.
  13. ^ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954, s. 174.
  14. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 261-262.
  15. ^ Turgut Özakman, Cumhuriyet Mucizesi, s. 470-471
  16. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  17. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  18. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  19. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  32. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  33. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  34. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Şenkaya Nüfusu - Erzurum". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Erzurum Şenkaya Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar