Arjantin'in eyaletleri

Ateş TopraklarıSanta CruzChubutRio NegroNeuquenLa PampaBuenos AiresBuenos Aires ŞehriSanta FeCordobaSan LuisMendozaSan JuanLa RiojaCatamarcaSaltaJujuyTucumanSantiago del EsteroChacoFormosaCorrientesMisionesEntre RiosAteş TopraklarıAteş Toprakları
Arjantin'in eyaletleri ve üzerinde hak iddia ettiği topraklar

Arjantin'in eyaletleri (İspanyolca: provincia), Arjantin'in birinci düzey idari bölümleridir. Arjantin, 23 eyalete ve bir özerk şehir olan başkent Buenos Aires'e ayrılmaktadır.[1] Tüm eyaletler ve özerk şehrin kendi anayasaları bulunur ancak hepsi federal bir sistem altında birleşmiştir.

Tarihçe

Arjantin'in kuzeyi İspanyol sömürgeciler tarafından ülkenin keşfedilen ilk bölümüdür. Bu kaşifler, Peru'da çıkarılan altın ve gümüşü Buenos Aires limanına getirmek için uygun yolları araştırıyorlardı. 1553 yılında Santiago del Estero bu yolun üzerinde dinlenme noktası olarak kurulan ilk şehirdir. Ancak daha sonraları kurulan Tucumán ve Salta şehirlerinin yerel halkların saldırılarından korunarak ekonomik güçlerini artırması üzerine önemini kaybetmiştir.

Ülkenin orta kesimi de kısa sürede keşfedilmiş ve yerleşime açılmıştır. İlk kurulan şehirler arasında bulunan Córdoba şehri yalnızca siyasal merkez olmamış 1622 yılında Arjantin'in ilk üniversitesi olan Universidad Nacional de Córdoba ile birlikte aynı zamanda kültürel merkez hâline de gelmiştir. Orta ve kuzey Arjantin eyaletlerinin başkentlerinin tamamına yakını (La Pampa eyaleti başkenti Santa Rosa ve Chaco eyaleti başkenti Resistencia dışında) 1600 yılından önce kurulmuştur.

Arjantin Bağımsızlık Savaşı sırasında ana şehirler ve onları çevreleyen kırsal alanlar, cabildolarının müdahalesiyle eyalet haline geldi. 20. Yılın Anarşisi bu süreci tamamlayarak orijinal 13 eyaleti şekillendirdi. Jujuy, 1834'te Salta'dan ayrıldı ve eyalet sayısı 14 oldu. On yıl boyunca ayrıldıktan sonra, Buenos Aires eyaleti 1861'de 1853 Arjantin Anayasası'nı kabul etti ve başkenti 1880'de özerk şehir haline getirildi.[2]

Colorado Nehri'nin güneyinde olan Patagonya yerel halkın kontrolü altında kaldı. Nehir doğal bir sınır görevi görüyordu. 1879 yılında Julio Argentino Roca tarafından başlatılan Çöl Fethi ile Patagonya toprakları Arjantin'e katıldı.

1862'de çıkarılan bir yasa, federal kontrol altında olan ancak eyaletlerin sınırları dışında kalan bölgeleri ulusal bölgeler olarak belirledi. 1884'te Misiones, Formosa, Chaco, La Pampa, Neuquén, Río Negro, Chubut, Santa Cruz ve Ateş Toprakları valiliklerinin kurulması için üs görevi gördüler.[3] Şili ile 1900'de yapılan sınır anlaşması ile Los Andes Ulusal Toprakları kuruldu, daha sonra toprakları 1943'te Jujuy, Salta ve Catamarca'ya dahil edildi.[2] 1944 ile 1955 yılları arasında Chubut eyaletinin güneyi ile Santa Cruz eyaleti'nin kuzeyindeki bir bölümün Comodoro Rivadavia Askerî Bölgesi olarak adlandırılmasının dışında idarî yapısını günümüze kadar korudu.

Ulusal Topraklar, 20. yüzyıla kadar eyalet statüsüne sahip değildi. La Pampa ve Chaco 1951'de eyalet oldu. Misiones 1953'te, Formosa, Neuquén, Río Negro, Chubut ve Santa Cruz ise 1955'te eyalet oldu. Son ulusal bölge olan Ateş Toprakları, 1990'da Ateş Toprakları, Antarktika ve Güney Atlantik Adaları adıyla eyalet oldu.[2] Bu eyalet, nominal olarak Arjantin'in Falkland Adaları, Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları'na ve bu kıtadaki Britanya ve Şili iddialarıyla örtüşen bir Antarktika parçasına ilişkin iddialarını içerir.

Güneyin geç dönemde fethedilmesi ve soğuk iklim nedeniyle nüfusun çoğu orta ve kuzey eyaletlerde yaşar. Özellikle Buenos Aires'ten güneye doğru olan göç bu farkı azaltma yönündedir.

Eyalet yönetimi

Arjantin, 23 eyalet ve bir özerk şehir (ciudad autónoma, gayriresmî olarak Capital Federal) olan başkent Buenos Aires'ten oluşan bir federasyondur. Eyaletler, Buenos Aires eyaleti hariç, idari amaçlar için departmanlara (departamento) ve belediyelere (municipios) ayrılır. Buenos Aires eyaleti ise tek bir belediyeden oluşan bölümlere (partido) ve yerleşimlere (localidades) ayrılmaktadır. Başkent Buenos Aires Şehri ise semtlere (comuna) ve resmi olmayan mahallelere (barrios) bölünmüştür.

Eyaletler, federal hükûmete devretmeyi seçmedikleri tüm gücü elinde tutar.[4] Her eyaletin kendi eyalet yasaları ve adalet sistemi, bir yüksek mahkemesi, bir valisi, polis teşkilatı ve bir kongresi bulunmaktadır. Arjantin eyaletleri seçimle iş başına gelen valiler tarafından yönetilir. Dört yıllığına seçilen valiler bazı eyaletlerde arka arkaya sınırsız sayıda seçilebildiği gibi bazı eyaletlerde seçilemez. Buenos Aires, Catamarca, Corrientes, Entre Ríos, Mendoza, Neuquén, San Luis, Santa Fe ve Salta olmak üzere sekiz eyalette, yasama organı iki meclisli olup bir üst meclis (Senato) ve bir alt meclis (Temsilciler Meclisi) içerirken, kalan 15 eyalette ve Buenos Aires Şehri'nde tek meclislidir.[5][6]

İsyan, ayaklanma, işgal veya herhangi bir eyalette veya federal başkentte ulusal yasalara karşı ortaya çıkan başka bir tehdit durumunda, Kongre, etkilenen tarafça resmi bir talep olmasa bile, tehlikeye atılan bölgeye federal müdahale ilan etme yetkisine sahiptir.[7][8] Kongre tatildeyken ve dolayısıyla müdahale edemediğinde, cumhurbaşkanı böyle bir müdahaleyi kararlaştırma hakkına sahiptir, ancak bu yürütme emri meclislerin derhal yeniden toplanması üzerine Kongre tarafından geçersiz kılınabilir.[9] Müdahale ilan edildikten sonra, tehlikeye atılan bölgenin hükümeti derhal feshedilir ve Kongre kararına bağlı olarak tamamen veya kısmen ve cumhurbaşkanı, acil durum çözülene kadar kısa bir süre görev yapacak bir temsilci veya müdahil atar. 1983'ten bu yana Catamarca, Corrientes (iki kez), Santiago del Estero (iki kez) ve Tucumán olmak üzere dört eyalete müdahale edildi.[10]

Liste

Adı[11] Kısaltma Başkent Yüzölçümü¹ Nüfus² Yoğunluk³
 Ateş Toprakları[a] TF Ushuaia 21.263 190.641 8,96
 Buenos Aires BA La Plata 307.571 17.569.053 57,12
Buenos Aires Buenos Aires Şehri[b] DF ― 203 3.120.612 15.372,47
 Catamarca CT SFV de Catamarca 102.602 429.556 4,18
 Chaco CC Resistencia 99.633 1.142.963 11,47
 Chubut CH Rawson 224.686 603.120 2,68
 Córdoba CB Córdoba 165.321 3.978.984 24,06
 Corrientes CN Corrientes 88.199 1.197.553 13,57
 Entre Ríos ER Paraná 78.781 1.426.426 18,10
 Formosa FM Formosa 72.066 606.941 8,42
 Jujuy JY San Salvador de Jujuy 53.219 797.955 14,99
 La Pampa LP Santa Rosa 143.440 366.022 2,55
 La Rioja LR La Rioja 89.680 384.607 4,28
 Mendoza MZ Mendoza 148.827 2.014.533 13,53
 Misiones MN Posadas 29.801 1.280.960 42,98
 Neuquén NQ Neuquén 94.078 726.590 7,72
 Río Negro RN Viedma 203.013 762.067 3,75
 Salta SA Salta 155.488 1.440.672 9,26
 San Juan SJ San Juan 818.234 89.651 9,12
 San Luis SL San Luis 76.748 540.905 7,04
 Santa Cruz SC Río Gallegos 243.943 333.473 1,36
 Santa Fe SF Santa Fe 133.007 3.556.522 26,73
 Santiago del Estero SE Santiago del Estero 136.351 1.054.028 7,73
 Tucumán TM San Miguel de Tucumán 22.524 1.703.186 75,61

Notlar: ¹ km²; ² 2022 yılı itibarıyla;[12] ³ /km²

^a Arjantin tarafından hak iddia edilen Antarktika toprakları ve Güney Atlantik Adaları'nı da kapsamaktadır.
^b Özerk şehir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Arjantin Anayasası, 3. maddesi.
  2. ^ a b c Rey Balmaceda 1995, s. 19.
  3. ^ Rock 1987, s. 155.
  4. ^ Arjantin Anayasası, 121. madde.
  5. ^ Arjantin Anayasası, 129. maddesi.
  6. ^ "Legislaturas de la Ciudad de Buenos Aires y provinciales – República Argentina" (İspanyolca). Universidad del Salvador. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2025. 
  7. ^ Arjantin Anayasası, 6. maddesi.
  8. ^ Arjantin Anayasası, 75. maddesi 31. fıkrası.
  9. ^ Arjantin Anayasası, art. 99 inc. 20.
  10. ^ "Intervenciones en la historia". La Nación (İspanyolca). 11 Nisan 2004. 11 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Gwillim Law (30 Mayıs 2015). "Provinces of Argentina". Statoids. 30 Aralık 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015. 
  12. ^ "Nuevos datos provisorios del Censo 2022: Argentina tiene 46.044.703 habitantes" (İspanyolca). Infobae. 31 Ocak 2023. 7 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 

Bibliyografi

Hukuki dokümanlar
Kitaplar

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Arjantin'in eyaletleri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.