Panthay isyanı

Çinliler tarafından Du Wenxiu İsyanı (Tu Wen-hsiu İsyanı) olarak bilinen Panthay isyanı (1856-1873), Müslüman Hui halkının ve diğer (Müslüman ve gayrimüslim) etnik grupların zalim Mançu yöneticilerine karşı bir isyanıydı. Bu isyanda 1 milyon Hui vahşice katledilmiştir. "Panthay" adı, Shan kelimesi Pang hse ile özdeş olduğu söylenen Birmanca bir kelimedir. Burmalıların, Çin'in Yunnan eyaletinden Burma'ya kervanlarla gelen Çinli Müslümanları çağırdığı addı. İsim Yünnan'da kullanılmadı veya bilinmiyordu.^[1]

Nedenleri

Çin imparatorluk yönetiminin Huilere karşı yaptığı ayrımcılık isyanlara neden oldu. Bazı kaynaklar Panthay isyanı'nın yalnızca 1853'te Han ve Hui madencileri arasındaki bir çatışmadan kaynaklandığını öne sürse de, Han-Hui gerilimleri olaydan on yıllar önce Han ve Qing yetkilileri tarafından üç günlük bir katliam da dahil olmak üzere onlarca yıldır mevcuttu. Hui ve Han Qing tarafından iki farklı etnik grup olarak kabul edildi ve sınıflandırıldı, Hui yalnızca dini bir sınıflandırma olarak görülmedi.

1856'da, eyalet başkenti Kunming'deki isyanı bastırmaktan sorumlu Qing Mançu yetkilisi tarafından düzenlenen bir Müslüman katliamı, eyalet çapında çok etnikli bir isyanı ateşledi. Yunnan'ın batısındaki Dali Şehrinde, Yongchang'da doğan ve İslam'a geçmiş Han Çinli bir ailenin çocuğu olan Du Wenxiu (1823-1872) tarafından bağımsız bir krallık kuruldu. Müslüman karşıtı katliamı başlatan Mançu yetkilisi, birkaç Müslüman isyancının yavaşça dilimlenerek öldürülmesini emretti. Tarık Ali, romanlarından birinde gerçek olayı yazdı ve Shuxing'a neredeyse linç eden Müslümanların Hui Müslümanları olmadıklarını, ancak başka bir etnik kökene ait olduklarını iddia etti, ancak yine de Mançu yetkilisi olaydan tüm Müslümanları sorumlu tuttu.

İsyanın Amacı

İsyan, Müslüman olmayan Shan ve Kakhyen ile diğer dağ kabilelerinin de Müslümanlara katılması nedeniyle dini nitelikte değildi. Du Wenxiu Han isyanını hedeflemiyordu, ancak Qing karşıtıydı ve Mançu hükûmetini yok etmek istiyordu. İsyan sırasında, Sichuan ve Zhejiang gibi isyan etmeyen eyaletlerden gelen Hui, isyancı Hui ve Qing hükûmeti arasında müzakereci olarak görev yaptı. Du Wenxiu'nun pankartlarından biri "Mançu Çing'i Yönetme Yetkisinden Yoksun Bırak" (革命 滿 淸) yazıyordu ve Han'ı Hui'ye Mançu rejimini devirmesi ve Çin'den sürmesi için yardım etmeye çağırdı. Du'nun güçleri, Han Çinlileri, Li, Bai ve Hani dahil olmak üzere birçok gayrimüslim kuvveti yönetti. Du Wenxiu ayrıca Müslüman Hui ve Han arasında birlik çağrısında bulundu. "Ordumuzun üç görevi var: Mançuları kovmak, Çinlilerle birleşmek ve hainleri kovmak." Du Wenxiu, Hui'nin katliamlarından Han'ı suçlamadı, ancak Çin'e yabancı olduklarını ve Çinlileri ve diğer azınlıkları yabancılaştırdıklarını söyleyerek gerilimi Mançu rejimine yükledi. Du Wenxiu ayrıca, Çin'in bir kez daha Çin egemenliğine girmesi için Mançuların tüm Çin'den tamamen sürülmesi çağrısında bulundu. Mançu yönetimine karşı topyekün savaş yapıldı. Du Wenxiu, diğer isyancı Müslüman komutan Ma Rulong'un aksine teslim olmayı reddetti. İsyan, Mançu yetkilileri tarafından gerçekleştirilen Hui katliamlarından sonra başladı. Du, Qing'e karşı isyanında Mançu karşıtı retoriği kullandı ve Han'ı yönettikleri 200 yıldan sonra Mançu Çing'i devirmek için Hui'ye katılmaya çağırdı. Du, Hui Müslüman lideri Ma Rulong'u, Mançu Çing'i dışarı atmaya ve "Çin'i kurtarmaya" katılmaya davet etti. Mançu zulmüne karşı savaşı için Du Müslüman bir kahraman oldu, Ma Rulong ise Qing'e sığındı. Kunming birçok kez saldırıya uğradı ve Du Wenxiu'nun güçleri tarafından yağmalandı. Başkenti Dali idi. İsyan 1873'te sona erdi. Du Wenxiu, günümüz Çin hükûmeti tarafından bir kahraman olarak kabul edilmektedir. Du Wenxiu Çin kıyafetleri giydi ve rejiminde Arap dilinin kullanılmasını teşvik etti. Du ayrıca domuz etini yasakladı. Ma Rulong, teslim olduktan ve Qing kuvvetlerine katıldıktan sonra kontrolü altındaki bölgelerde domuz etini de yasakladı. Kunming'de, 1856'da Mançu olan adli komiserin kışkırtmasıyla 3.000 Müslüman vahşice katledildi. Kabile pagan animizmi, Konfüçyüsçülük ve İslam, Du Wenxiu'nun Sultanlığı'nda "Çin tarzı bürokrasi" ile yasallaştırıldı ve "onurlandırıldı". Saltanatın askeri görevlerinin üçte biri, sivil görevlerin çoğunu da dolduran Han Çinlileriyle doluydu.

Savaşın Seyri

İsyan, vilayetin hemen hemen her bölgesinde yaygın yerel ayaklanmalar olarak başladı. Du Wenxiu'nun önderliğindeki batı Yunnan'daki isyancılar, 1856'da Dali'nin kontrolünü ele geçirerek (1872'deki düşüşüne kadar ellerinde tuttular) Qing hükûmetine karşı en büyük askeri ve siyasi muhalefet merkezi haline geldi..Pekin'deki merkezi hükûmete meydan okudular. İmparatorluk hükûmeti, yayılan imparatorluğun çeşitli yerlerinde çok sayıda sorunla engellendi, Taiping İsyanı bunlardan biriydi. Çin'in, Nanking Antlaşması gibi ilk eşitsiz antlaşmalar dizisinin neden olduğu şoklardan hala muzdarip olduğu bir dönemdi. Bu koşullar, Yunnan'daki Müslümanların üstünlüğünü destekledi.İsyancılar, operasyonlarının üssü haline gelen Dali şehrini ele geçirdiler ve kendilerini Çin'den ayrı bir siyasi varlık ilan ettiler. İsyancılar uluslarını Pingnan Guo olarak tanımladılar (Ping-nan Kuo; Çince: lit 南国; lit. 'Pasifleştirilmiş Güney Eyaleti'); Du Wenxiu [aslen Yang Xiu (杨秀)] (1873'te öldü) olarak bilinen liderleri Süleyman ibn 'Abd ar-Rahman, Qa'id Jami al-Muslimin ('Müslüman Cemaatinin Lideri') olarak adlandırıldı, ancak genellikle yabancı kaynaklarda Sultan olarak anılır) ve 1856 - 26 Aralık 1872'de hüküm sürdü. 1855'ten itibaren Yunnan Huileri maruz kaldıkları zulme karşı ayaklandı. Hariç tutuldukları bu resmi sınıf tarafından evrensel olarak uygulanan zorbalığa ve gaspa karşı ayaklandılar. Mandarinler gizlice kalabalıkları zengin Panthay'lara götürmüş, Hui karşıtı isyanları kışkırtmış ve camilerinin yıkımını kışkırtmıştı. İsyan, yerel bir ayaklanma olarak başladı. Qing'e karşı ayaklanan Yunnan'daki Lin'an köyündeki gümüş madenlerinin Panthay emekçileri tarafından ateşlendi. Çin Yunnan Valisi, Pekin'deki merkezi hükûmete acil bir çağrı gönderdi. İmparatorluk Hükûmeti, genişleyen imparatorluğun çeşitli yerlerinde bol miktarda ortaya çıkan sorunlar nedeniyle engellendi. İmparatorluk birliklerinin yıkıcı saldırılarını püskürttüler. İmparatorluğun elinden önemli bir şehirleri birbiri ardına aldılar. Dali şehri 1857'de düştü ve Panthaylar şehri ele geçirdi. Du Wenxiu Qing karşıtıydı ve Mançu hükûmetini yok etmek istiyordu. İsyan sırasında Sichuan ve Zhejiang gibi isyan etmeyen eyaletlerden gelen bazı Huiler, isyancı Hui ve Qing hükûmeti arasında müzakereci olarak görev yaptı. Du Wenxiu'nun pankartlarından biri "Mançu Çing'i Yönetme Yetkisinden Yoksun Bırakın" (革命 滿清) yazıyordu ve Han'ı Hui'ye Mançu rejimini devirmesi ve Çin'den sürmesi için yardım etmeye çağırdı. Du'nun güçleri, Han-Çinlileri, Li, Bai ve Hani dahil olmak üzere çok sayıda Müslüman olmayan gücü yönetti. Du Wenxiu ayrıca Müslüman Hui ve Han arasında birlik çağrısında bulundu. "Ordumuzun üç görevi var: Mançuları kovmak, Çinlilerle birleşmek ve hainleri kovmak. Yunnan İslam Sultanlığı, Tali-fu'nun (Dali Şehri) düşüşünden sonra ilan edildi. Panthayların lideri Du Wenxiu, Sultan Süleyman olarak kraliyet unvanını üstlendi ve Tali-fu'yu başkenti yaptı. Bu şekilde, Sultanlık, Yunnan'da ilan edildi. Panthay valilikleri, Burma sınır kasabası Bhamo'dan birkaç aşama olan Momein (Tengyueh) gibi birkaç önemli şehirde de kuruldu. Panthaylar, 1860'ta güçlerinin ve ihtişamlarının doruk noktasına ulaştı.

Kaynaklar