Perküsyon

Perküsyon veya vurmalı çalgı; bagetle, elle veya benzer başka bir çalgıyla vurma, sürtme veya ovma yoluyla ses çıkaran çalgı türüdür. Vurmalı çalgıların insan sesinden sonra en eski çalgı türü olduğu düşünülmektedir.

Vurmalı çalgılar müzikte ritim yapısı kurulmak için kullanılır. Ritim, eski Yunancada ‘akış’ anlamına gelmektedir. Değişen uzunlukta vuruşların ortaya çıkardığı ses bütünlükleri ve serileri ritimleri oluşturur. Modern müzikte ritim yapıları, genellikle perküsyon aletleriyle icra edilir.

Perküsyon aletleri

Modern müzik aletlerinin karmaşık yapılarına karşın, perküsyon aletleri hâlen basit formlarını korurlar.

Perküsyon sözcüğü Latincedeki ‘percussio’ ve ‘percussus’ terimlerinden gelir. Percussio ‘müzikal anlamda dövmek ve çarpmak’ anlamına gelirken; percussus, ‘vurmak’ demektir. Darbuka sözcüğü de benzer bir şekilde Arapça ‘darp’ (vurmak) kökünden gelir. Günümüzde perküsyon kelimesi müzik dışındaki alanlarda da ‘iki birimin birbirine çarparak ses üretmesi’ anlamında kullanılmaktadır. Fakat en yaygın kullanım alanı müziktir. Vurmalı çalgıların tarihi oldukça ilginç tartışmalar yaratmış bir konudur. Özellikle antropologlar ve tarihçilerin taraf oldukları bu tartışmalarda vurmalıların, tarihin ilk müzik aletleri olabileceği vurgulanmaktadır. Genel bir kronoloji oluşturulmak istenirse, insan sesinin ilk müzik enstrümanı olarak algılanması, perküsyon aletlerinin de bir sonraki basamak olarak anılması uygun olacaktır. Müziğin evrimi içerisinde insan sesinden sonraki basamak olarak yer alan perküsyon, ilk örneklerini eller, ayaklar, sopalar, tahtalar ve taşlarla çıkarılan sesler olarak vermiştir. Tarımın gelişmesiyle birlikte yeni teknikler kullanmayı başaran insanlar zamanla aynı enstrümandan farklı tonlar verebilen perküsyon aletleri üretmeyi başarmışlardır.

Vurmalı çalgılar genel olarak bir müzik parçasında ritmi belirler. Fakat vurmalı çalgılar aynı zamanda melodiyi de icra edebilirler. Vurmalı çalgılar orkestra içinde vazgeçilmez bir role sahiptir. Askerî müziklerde vurmalı çalgılar askerlerin hareketlerinin belirleyicisi olmuşlardır. Klasik müzikte Haydn ve Mozart ile beraber en az bir timpani bölümünü içermeyen bir parça bulunmamaktadır. Caz müzikte de vurmalı çalgıların rolü çok önemlidir. Cazın alt dallarından birçoğu vurmalı çalgıların farklı ritimlerine göre adlandırılır. Popüler müzikte de vurmalı çalgıların önemi artarak devam etmiştir. Tüm bir hip hop fenomeni vurmalı çalgılar üzerine kurulmuştur. Rock müzik icra eden gruplarda davul setleri sahnenin ortasında bulunur. Vurmalı çalgıların ürettiği seslerin çekiciliği ve vazgeçilmezliği, insanlık tarihinin insan sesinden sonra en eskisi olan, bu müzik enstrümanlarını hâlâ göz önünde kılar.

Vurmalı çalgı türlerinin sınıflandırılması

Vurmalı çalgılar birçok farklı kritere göre sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflandırılmalarda perküsyon aletlerinin yapısı, etnik kökenleri veya müzik teorisi ve orkestrasyon içerisindeki işlevleri baz alınmıştır. Bazı durumlarda perküsyon aletlerinin frekanslarının ayarlanabilir olması veya olmaması üzerinden de sınıflandırma yapılmıştır. Fakat bu sınıflandırmanın kapsamı tam anlamıyla yeterli değildir. Bunun yerine aşağıda gösterilen 4 farklı görüşe göre yapılmış olan perküsyon aletlerinin sınıflandırılması daha bilgi verici ve kapsayıcı olacaktır.

Sesin üretilme şekline göre vurmalı çalgılar

Perküsyon aletleri ile ilgili birçok metinde, sesin nasıl üretildiği, perküsyon aletlerinin sınıflandırılmasında belirleyici olarak kullanılmıştır. Diğer sınıflandırmaların daha çok toplumsal ve tarihi koşulları göz önünde bulundurulduğu düşünülürse, bu sınıflandırma daha bilimseldir. Hazırlayanlara atıfla Hornbostel-Sachs sınıflanması adı verilen bu sistem 1914'te ortaya atılmıştır.^[1] Deneyerek ve gözlemleyerek herhangi bir kişi aşağıdaki 5 farklı kategoriye göre bir müzik aletinin nasıl ses ürettiğini anlayabilir;

I. İdiofon

İdiofonlar tüm yapılarının titreşmesi sonucu ses üretirler.

• Büyük ziller
• El zilleri
• Çalpara
• Celesta
• Çanlar
• Marimba
• Gong
• Üçgen (çalgı)
• Kastanyet
• Halile

II. Membranofon

Membranofonlar üzerlerinde bulunan zarın titreşmesi sonucunda ses üretirler.

• Her tür davul : Tom-tom, yer davulu, kirişli davul, bass davulu, timpani, bongo, konga. Ayrıca: darbuka, kös, bendir, zarbık, çember…] …)

III. Kordofon

Telli çalgılar genellikle kordofon olarak biliniriler. Fakat bunların bazıları aynı zamanda perküsyon aletidir.

• Piyano
• Kanun
• Santur

IV. Aerofon

Üflemeli çalgılar aerofonların genelini oluştururlar. Fakat bu çalgıların bazıları aynı zamanda perküsyon aletidir.

• Siren
• Borazan
• Tabanca
• Düdük

V. Elektrofon

Elektrik sayesinde ses üreten her çalgı bir hoparlöre gereksinim duyar. Hoparlörler titreşimleriyle müzik üreten idiofonlara benzetilebilir. Bu nedenden ötürü elektrofonlar perküsyon ailesinin üyesi konumuna gelirler.

• Bilgisayarlar
• MIDI cihazları
• Teremin

Müzikal işlevine göre vurmalı çalgılar

İşlevlerine göre sınıflandırılan perküsyon aletlerinde önemli olan nokta, enstrümanların frekanslarının belirlenebilir veya belirlenemez olmasıdır.

I. Belirlenebilir frekanslılar

• Timpani
• Marimba
• Ksilofon
• Vibrafon
• Arp
• Mızıkalar

II. Belirlenebilir Frekanslı Olmayanlar

• Ziller
• Bass davul
• Tenor davul
• Düdükler
• Yer davul
• Kirişli davul

Gündelik bilgiye göre vurmalı çalgılar

Gündelik bilgi tarif edilmesi zor bir terimdir. Fakat günümüzde birçok perküsyon aleti izleyicinin verdiği isimlerle anılmaktadır. Ayrıca çekiç veya bidon gibi objeler günümüzde müzik bestecileri tarafından kullanılmaktadırlar; bu tip objeleri gündelik bilgimizin algıladığı perküsyon aletleri olarak anmak daha uygun olacaktır.

• Davul seti (Bateri)
• Tef
• Ayrıca sonradan perküsyon aleti olarak kullanılmaya başlanmış aletler (metal borular, bir bisiklet tekerindeki teller, süpürgeler, konserve kutuları, bakır kaplar, tencereler, vs.)

Farklı kültürlere ve geleneklere göre vurmalı çalgılar

Perküsyon aletlerini kültürel kökenlerine göre adlandırmak ve sınıflandırmak zaman zaman karşılaşılan bir tutumdur. Perküsyon aletleri bu anlamda genel-yaygın ve folklorik olarak ikiye ayrılabilir.

I. Folklorik Vurmalı Çalgılar

• Berimbau
• Cajon
• Djembe
• Tabla
• Latin perküsyon aletleri
• Timbal

II. Modern-yaygın vurmalı çalgılar

• Orkestrada kullanılan perküsyon aletleri
• Davul seti (Bateri)

Kaynakça