Ayollar xatnasi

Ayollarni sunnat(xatna) qilish[1] — tibbiyotga aloqasi boʻlmagan holda ayol va qizlarning jinsiy aʼzosining qisman yoki butunlay olib tashlanishidir.[2] Urf-odat shaklida saqlangan bu marosim Afrika, Osiyo, Avstraliya aborigenlari va baʼzida Lotin Amerikasida oʻtkazilib kelinadi. UNİCEFning 2016-yilgi taxminlariga koʻra, Afrika qitʼasi, Indoneziya, Iroq Kurdistoni va Yaman kabi 30 dan ortiq mamlakatlarda jinsiy aʼzosi kesishga mahkum etilgan 200 millionga yaqin ayol yashamoqda.[3]

Afrikada ayollar sunnati boʻyicha tahminiy statistika

Tibbiy va gigenik tomoni

Statistika yuritilgan mamlakatlarda keltirilgan maʼlumotlardan maʼlum boʻlishicha, ayollar xatnasi koʻpincha 5 yoshgacha boʻlgan qizaloqlik davrida amalga oshiriladi. Xatna odatda mahalliy „sunnatchi“lar tarafidan ogʻriq bosuvchi qoʻllanilib, koʻp hollarda esa qoʻllanilmasdan amalga oshiriladi. Kesish ishlari pichoq, lezviya, qaychi, oʻtkirlangan tosh va shisha kabi sterilizatsiya qilinmagan buyumlar orqali amalga oshiriladi. „The Lancet“ jurnalining 2007-yilgi chiqqan maqolasida, ugandalik hamshiraning bitta pichoqni 30 ga yaqin qizda ishlatganini yoritgan edi.

Avstraliyalik aborigenlar tomonidan vaginani kesish uchun ishlatiladigan asboblar

Salomatlik va gigiyenik jihatdan hech qanday foydali tomoni tibbiyot tarafidan isbotlanmagani uchun BMT, Jahon Sogʻliqni Saqlash Tashkiloti va boshqa xalqaro tashkilotlar tomonidan ayollarni xatna qilish — „Jinsiy nogironga aylantirish“ sifatida tan olingan. Ayolning jinsiy aʼzosi, sogʻligi va farzand koʻrishida yuzaga keltirayotgan xavf nuqtai nazaridan kelib chiqib, ayollar xatnasining oʻtkazilishiga qarshi xalqaro tashkilotlar tomonidan kurashilmoqda. Hatto 6-fevral kuni „Xalqoro ayollarni xatna qilinishiga qarshi kurashish kuni“ sifatida tan olingan.

Sunnat qilingan ayollarning fikrlari

Xatna qilinganlardan biri misrlik bloger va kinorejissyor Omniya Ibrohim bunga duchor boʻlgan qiz va ayollar tilidan shunday deydi: „Muz parchasiga aylanasan. Hech narsani his qilmas, hech kimni sevmas va orzu qilmas holga tushasan…“ Omniya Ibrohim oʻz tajribasidan kelib chiqib, ayollar xatnasining psixologik yomon taʼsirlari qolishini taʼkidlaydi. U oʻzi yashayotgan jamiyat mafkurasiga xos „Inson taʼnasi jinsiy aloqaga moyil va bu gunoh“ kabi qarashlar bilan ulgʻaygani uchun tanasini uzoq vaqt „laʼnatlab kelgan“ini aytadi.

Keniyaning Isiolo oʻlkasida yashagan Bishara Hamo oʻz boshidan oʻtkazganlarni shunday taʼriflaydi:

„11 yoshimda xatna qilindim. Buvim sof va pokiza boʻlishi uchun barcha qizning buni qilishi lozimligini uqtirib kelardi“. Faqat butun hayoti davomida yoʻldoshiga aylangan hojatga chiqishdagi muammolar, takrorlanib turuvchi infeksiyon kasalliklar va tugʻruq vaqtida bolani kesib olishga majbur boʻlinishi kabi holatlardan uni hech kim xabardor qilmagan edi".

Sunnat qilishning jarayonlari

diagram
JSSTga koʻra ayol jinsiy aʼzosining shakllari

BMT tomonidan olib borilgan soʻrovnomaga koʻra (1997-yilgi) ayollarning xatna qilinishi quyidagi toʻrt kategoriyadagi uslubda amalga oshiriladi:[4]

a)Kesilib, eti olinmaydi (ramziy xatna)

b)Kesilib, biroz et olinadi;

c)Tikish orqali jinsiy aʼzoni yopish;

d)Uslubi maʼlum boʻlmagan, turli xil;

Soʻrovnomada qatnashganlar uni qanday amalga oshirishlarini bilmasliklarini aytishgan. Bu uslubda vaginaga tamgʻa bosiladi, vagina kesib kattalashtiriladi yoki maxsus dorilar orqali kichraytiriladi.[5]

Jahon Sogʻliqni Saqlash Tashkiloti bergan bayonotga koʻra xatnaning 85 % a va b uslubida, 15 % esa c uslubida amalga oshiriladi. C uslubi odatda Sharqiy Afrikada amalga oshirilishi taʼkidlansa, Somali, Jibuti, Eritriya kabi davlatlarda a va b uslublarningi keng qoʻllanilishi aytiladi.[6]

Afrikadan tashqari Gʻarbiy Osiyodagi Suriya, Iroq va Eron kabi davlatlarda kam boʻlsa ham qizlarning xatna qilinshi uchrab turadi. Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari: Hindiston, Indoneziya, Malayziya kabi davlatlarda xatnaning ramziy maʼnoda oʻtkazilishi, yaʼni faqatgina kesib qon oqitish shaklida amalga oshirilishi kuzatilgan.

Xatna qilish jarayonida shiddatli ogʻriq, koʻp qon ketishi, shokka tushish, vaginaning shishishi, infeksiya tushishi va OITS orttirib olish kabi holatlar uchrab turadi. Bundan tashqari psixologik travma, jinsiy aloqa vaqtida ogʻriq, jinsiy aloqaga istakning kamayishi, orgazmga erishishning kamayishi yoki yoʻqolishi (anorgazm), tugʻruqdan keyin qon ketishi kabi holatlar kuzatiladi.

Ayollar sunnatiga qarshi xalqaro tashkilotlar va jamoatchilikning kurashi

1993-yilgacha UNICEF ayollar xatnasiga qarshi kurashish maqsadida yiliga 100 ming dollar ajratardi. U vaqtlarda xatna qilinayotgan qiz va ayollar soni 100 million atrofida boʻlgani uchun ham bu mablagʻ ozlik qilardi, albatta. Taniqli advokatlar, xalqaro faollar va qoʻllab-quvvatlovchilardan tashkil topgan harakat „Equality Now“ (Hozirdan tenglik) ayol va qizlarni xatna qilishga qarshi kurashish uchun mablagʻ toʻpladilar. Tez orada bu harakat oʻz natijasini koʻrsatib, qariyb 91 million dollarlik yillik byudjet ajratmasiga erishiladi.

2014-yilda 17 yoshli Bristol oʻquvchisi Fahma Muhammad Change.org sayti bilan hamkorlikda qizlarni xatna qilishga qarshi kurashish uchun insonlarni birlashishga chaqiradi. U vaqtlardagi Buyuk Britaniya taʼlim vaziri Maykl Govega iltimos bilan chiqib, qizlar xatnasi avj olgan mamlakat yetakchilariga rasmiy murojaatnoma yuborishini soʻraydi. Tez orada Change.orgda qoʻllab-quvatlovchilarning soni 230 minga yetadi. Bristolning faol oʻquvchilari yigʻilib, Buyuk Biritaniyadagi barcha oʻquv dargohlariga maktub tayyorlab yuborishadi. Unda barcha mas’ullarni qizlar xatnasini amalga oshirilishiga qarshi ogoh boʻlishga chaqirilgan edi. AQSh qonunchiligi boʻyicha qizlarni xatna qilish 1996-yildan beri taqiqlanib kelinadi. Ayni paytda AQShda qizlarni xatna qilgan shaxs umrbod qamoq jazosiga mahkum etilishi ham mumkin. 2017-yil Detroytda doktor Nagarvala ilk bor qizlarni sunnat qilishda gumonlanib hibsga olingan edi. Misrda 2008-yildan buyon qizlarning xatna qilinishi taqiqlanib kelinsa-da, BMT hisobotiga koʻra 15 va 19 yosh orasidagi qizlarning 81 % xatna qurboni boʻlgan. 2020-yil yanvar oyida boʻlib oʻtgan voqea dunyo jamoatchiligini larzaga keltirdi. 12 yoshli Misrning Asyut viloyatidan boʻlgan qizaloqning xatnadan soʻng vafot etishi koʻplarni yana bir bor bu borada xushyor boʻlishga chaqirdi.

UNICEF tashkilotining maʼlumotlarida keltirilishicha, Afrika va Yaqin Sharq mamlakatlaridagi qizlarni xatna qilish odati keng tarqalgan 30 mamlakatdan, 24 tasida bunga qarshi qonun yaratilgani bilan uning keng tarqalishini oldini ololmayabdi. Advokat Sharlotta Prudmanning fikriga koʻra, maktabga chiqmagan qizlarning xatna qilinishi, ularning bu borada tasavvurga ega emasligi va buni gapirish madaniyatlariga koʻra tabu darajasida ekanligi tufayli chiqarilgan qonunlarning foydasi deyarli boʻlmayabdi. Ayollarni xatna qilish odati hech qaysi dinda qoʻllab quvatlangan boʻlmasa-da, diniy yetakchilar baʼzan buning diniy amal ekanini iddao qilib turishadi. Islom dinining Sunniylik oqimidagi Hanafiylik, Hanbaliylik va Molikiylik mazhablarida ayollar sunnati majburiy emas. Shofi'iy mazhabiga koʻra esa farz, yaʼni majburiy hisoblanadi. „Dunyo musulmonlar ulamolar birligi“ yetakchisi hamda Al-Azhar ilmiy dargohining aʼzosi Muhammad Salim al-Avva islom dinida ayollar xatnasi yoʻqligini taʼkidlaydi. Ayni paytda Muhammad Salim musulmonlarni manbasi ojiz hadislarga ishonmaslikka chaqiradi.[7]

Manbalar

  1. ↑ „Kadın Dış Genital Organına Uygulanan Kısıtlayıcı Tahripkar Sünnet Şekilleri (Bir Üreme Sağlığı Sorunu):Olgu Sunumu“. 15 martda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2022-yil.
  2. ↑ „FDA:Some argue that FGC has religious significance, but the custom cuts across religions“. 29 mayıs 2012da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2022-yil.
  3. ↑ http://www.unicef.org/media/files/FGMC_2016_brochure_final_UNICEF_SPREAD.pdf. 
  4. ↑ UNICEF 2013 5 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 46.. 
  5. ↑ „UNICEF 2013“. 5 nisan 2015da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2022-yil.
  6. ↑ „FGM Terminology and Main Types“. 16 mayıs 2008da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2022-yil.
  7. ↑ „Gülümser Heper, kadın sünnetinin İslam'da Türkiye'deki yerini yazdı“. 29 aralık 2020da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2022-yil.

Qo'shimcha adabiyotlar

  • Abusharaf, Rogaia Mustafa „Introduction: The Custom in Question“,. Female Circumcision: Multicultural Perspectives. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2007. ISBN 978-0812201024. 
  • Abdalla, Raqiya D. „'My Grandmother Called it the Three Feminine Sorrows': The Struggle of Women Against Female Circumcision in Somalia“,. Female Circumcision: Multicultural Perspectives. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2007. 
  • Ahmadu, Fuambai „Rites and Wrongs: An Insider/Outsider Reflects on Power and Excision“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
  • Allen, Peter Lewis. The Wages of Sin: Sex and Disease, Past and Present. Chicago: University of Chicago Press, 2000. ISBN 9780226014609. 
  • Asmani, Ibrahim Lethome; Abdi, Maryam Sheikh. De-linking Female Genital Mutilation/Cutting from Islam. Washington: Frontiers in Reproductive Health, USAID, 2008. 
  • Bagnol, Brigitte; Mariano, Esmeralda „Politics of Naming Sexual Practices“,. African Sexualities: A Reader. Cape Town: Fahamu/Pambazuka, 2011. ISBN 9780857490162. 
  • Barker-Benfield, G. J.. The Horrors of the Half-Known Life: Male Attitudes Toward Women and Sexuality in Nineteenth-Century America. New York: Routledge, 1999. 
  • Berlin, Adele „Circumcision“,. The Oxford Dictionary of the Jewish Religion. New York: Oxford University Press, 2011. 
  • Boddy, Janice. Civilizing Women: British Crusades in Colonial Sudan. Princeton: Princeton University Press, 2007. 
  • Boddy, Janice. Wombs and Alien Spirits: Women, Men, and the Zar Cult in Northern Sudan. Madison: University of Wisconsin Press, 1989. 
  • Boyle, Elizabeth Heger. Female Genital Cutting: Cultural Conflict in the Global Community. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2002. 
  • Cohen, Shaye J. D.. Why Aren't Jewish Women Circumcised? Gender and Covenant In Judaism. Berkeley: University of California Press, 2005. 
  • El Guindi, Fadwa „Had This Been Your Face, Would You Leave It as Is?“,. Female Circumcision: Multicultural Perspectives. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2007. ISBN 978-0812201024. 
  • El Dareer, Asma. Woman, Why Do You Weep: Circumcision and its Consequences. London: Zed Books, 1982. 
  • Fiedler, Klaus. Christianity and African Culture. Leiden: Brill, 1996. 
  • Gruenbaum, Ellen. The Female Circumcision Controversy: An Anthropological Perspective. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2001. 
  • Hoberman, John Milton. Testosterone Dreams: Rejuvenation, Aphrodisia, Doping. Berkeley: University of California Press, 2005. ISBN 9780520221512. 
  • Hosken, Fran. The Hosken Report: Genital and Sexual Mutilation of Females. Lexington: Women's International Network, 1994. 
  • Hyam, Ronald. Empire and Sexuality: The British Experience. Manchester: Manchester University Press, 1990. 
  • Jacobs, Micah; Grady, Richard; Bolnick, David A. „Current Circumcision Trends and Guidelines“,. Surgical Guide to Circumcision. London: Springer, 2012 — 3–8 bet. DOI:10.1007/978-1-4471-2858-8_1. ISBN 978-1-4471-2857-1. 
  • Karanja, James. The Missionary Movement in Colonial Kenya: The Foundation of Africa Inland Church. Göttingen: Cuvillier Verlag, 2009. 
  • Kenyatta, Jomo. Facing Mount Kenya. New York: Vintage Books, 1962. 
  • Kenyon, F. G.. Greek Papyri in the British Museum. London: British Museum, 1893. ISBN 9780714104867. 
  • Kirby, Vicky „Out of Africa: 'Our Bodies Ourselves?'“,. Female Circumcision and the Politics of Knowledge: African Women in Imperialist Discourses. Westport, Conn and London: Praeger, 2005. ISBN 9780897898645. 
  • Korieh, Chima „'Other' Bodies: Western Feminism, Race and Representation in Female Circumcision Discourse“,. Female Circumcision and the Politics of Knowledge: African Women in Imperialist Discourses. Westport, Conn and London: Praeger, 2005. ISBN 9780897898645. 
  • Kunhiyop, Samuel Waje. African Christian Ethics. Grand Rapids, MI: Zondervan, 2008. 
  • Mackie, Gerry „Female Genital Cutting: The Beginning of the End“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
  • Mandara, Mairo Usman „Female genital cutting in Nigeria: View of Nigerian Doctors on the Medicalization Debate“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
  • McGregor, Deborah Kuhn. From Midwives to Medicine: The Birth of American Gynecology. New Brunswick: Rutgers University Press, 1998. 
  • Nnaemeka, Obioma „African Women, Colonial Discourses, and Imperialist Interventions: Female Circumcision as Impetus“,. Female Circumcision and the Politics of Knowledge: African Women in Imperialist Discourses. Westport, Conn and London: Praeger, 2005 — 27–46 bet. ISBN 9780897898645. 
  • Nussbaum, Martha. Sex and Social Justice. New York and Oxford: Oxford University Press, 1999. ISBN 9780195355017. 
  • Nzegwu, Nkiru „'Osunality' (or African eroticism)“,. African Sexualities: A Reader. Cape Town: Fahamu/Pambazuka, 2011. ISBN 9780857490162. 
  • Peterson, Derek R.. Ethnic Patriotism and the East African Revival: A History of Dissent, c. 1935–1972. New York: Cambridge University Press, 2012. 
  • Roald, Ann-Sofie. Women in Islam: The Western Experience. London: Routledge, 2003. 
  • Robert, Dana Lee. American Women in Mission: A Social History of Their Thought and Practice. Macon: Mercer University Press, 1996. 
  • Rodriguez, Sarah B.. Female Circumcision and Clitoridectomy in the United States: A History of a Medical Treatment. Rochester, NY: University of Rochester Press, 2014. 
  • El Saadawi, Nawal. The Hidden Face of Eve. London: Zed Books, 2007. 
  • Shorter, Edward. From Paralysis to Fatigue: A History of Psychosomatic Illness in the Modern Era. New York: Simon and Schuster, 2008. 
  • Strayer, Robert; Murray, Jocelyn „The CMS and Female Circumcision“,. The Making of Missionary Communities in East Africa. New York: State University of New York Press, 1978. 
  • Tamale, Sylvia „Researching and theorising sexualities in Africa“,. African Sexualities: A Reader. Pambazuka Press/Fahamu, 2011 — 11–36 bet. ISBN 9780857490162. 
  • Thomas, Lynn M. „Ngaitana (I will circumcise myself)': Lessons from Colonial Campaigns to Ban Excision in Meru, Kenya“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
  • Thomas, Lynn. Politics of the Womb: Women, Reproduction, and the State in Kenya. Berkeley: University of California Press, 2003. 
  • Thomas, Robert. The Modern Practice of Physick. London: Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1813. 
  • wa Kihurani, Nyambura; Warigia wa Johanna, Raheli; Murigo wa Meshak, Alice „Letter Opposing Female Circumcision“,. Women Writing Africa: The Eastern Region. New York: The Feminist Press at the City University of New York, 2007 — 118–120 bet. ISBN 978-1558615342. 
  • Walley, Christine J. „"Searching for 'Voices': Feminism, Anthropology, and the Global Over Female Genital Operations"“,. Genital Cutting and Transnational Sisterhood. Urbana: University of Illinois Press, 2002 — 54–86 bet. 
  • Wildenthal, Lora. The Language of Human Rights in West Germany. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2012. 
  • Zabus, Chantal „The Excised Body in African Texts and Contexts“,. Bodies and Voices: The Force-field of Representation and Discourse in Colonial and Postcolonial Studies. New York: Rodopi, 2008. 
  • Zabus, Chantal „'Writing with an Accent': From Early Decolonization to Contemporary Gender Issues in the African Novel in French, English, and Arabic“,. Language and Translation in Postcolonial Literatures. New York: Routledge, 2013.