Pele

Pele
Shaxsiy maʼlumot
Toʻliq ismi	Edson Arantes do Nascimento
Tavallud sanasi	23-oktyabr 1940-yil
Tavallud joyi	Três Corações, Minas Gerais, Vargas Era, Braziliya
Vafot sanasi	29-dekabr 2022-yil ; (82 yoshda)
Vafot joyi	Morumbi, São Paulo, Braziliya
Boʻyi	1.73 m
Ampluasi	hujumchi; hujumkor yarim himoyachi;
Laqabi	Futbol qiroli
Mukofotlari	Jahon chempionatlari Shvetsiya 1958-yil (Oltin); Chili 1962-yil (Oltin); Meksika 1970-yil (Oltin);
Yoshligida aʼzo boʻlgan klublar
1953-1956	Bauru
Professional faoliyati*
Yillar	Jamoa
1956-1974 ; 1975-1977	Santos ; New-York Cosmos
Milliy terma jamoa
1957-1971	Braziliya
Xalqaro medallar
	*Professional klublardagi gollari (ichki chempionat)

Pele (Edson Arantis du Nasimentu) (1940-yil 21-oktabr, Tres-Korasoyns, Minas-Jerays shtati — 2022-yil 29-dekabr) — braziliyalik futbolchi. 3 karra jahon chempioni (1958, 1962, 1970). 1956-1974-yillarda „Santos“ klubida, 1957-1970-yillarda Braziliya terma jamoasi tarkibida oʻynagan. „Santos“ futbolchilari bilan birga Janubiy Amerika chempionlari kubogi va qitʼalararo kubok egasi (1962, 1956). 1957—1977-yillarda 1300 ga yaqin toʻp (futbol tarixida rekord natija) kiritgan. „Futbol qiroli“ nomi bilan mashhur. Turli mamlakatlarda unga bagʻishlab 90 dan ortiq qoʻshiq toʻqilgan. „Mening hayotim va ajoyib oʻyin“ (1977) kitobining muallifi^[1].

Pele oʻyinchi sifatida uch marta jahon chempionligini qoʻlga kiritgan dunyodagi yagona futbolchi. Toʻrtta jahon chempionati ishtirokchisi. 1970-yilgi jahon chempionatining eng yaxshi futbolchisi. 1958-yilgi jahon chempionatining eng yaxshi yosh futbolchisi . 1973-yil Janubiy Amerikaning eng yaxshi futbolchisi. Ikki marta jahon chempionatlarining ramziy terma jamoalari aʼzosi. Qitʼalararo kubok va Libertadores kubogining ikki karra gʻolibi, qitʼalararo chempionlar Superkubogi gʻolibi , San-Paulu shtatining oʻn karra chempioni , Rio San-Paulu turnirining toʻrt karra gʻolibi.

FIFA futbol komissiyasiga koʻra XX asrning eng yaxshi futbolchisi. Tashkilotning rasmiy saytida ovoz berish orqali Pele XX asrdagi ikkinchi eng yaxshi futbolchi. U Xalqaro Olimpiya Qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra ham XX asrning eng yaxshi sportchisi hisoblanadi.

Pele Time jurnali boʻyicha dunyodagi eng nufuzli 100 kishidan biri. U sportdagi ajoyib yutuqlari uchun Braziliya oltin medali bilan taqdirlangan. 1995-1998 yillarda Braziliya sport vaziri lavozimida ishlagan.

2022-yil 29-dekabrda uzoq davom etgan xastalikdan soʻng 82 yoshida shifoxonada vafot etdi^[2].

Shaxsiy hayoti

1966-yilda Pele Rosemerie dos Reis Cholbi bilan turmush qurdi. Ular uchta farzand koʻrishdi: Kelly Christina (1967), Edson (1970) va Jennifer (1978). Pele va Rozmeri 1982-yilda ajrashgan. 1994-yilda Pele ikkinchi marta turmush qurdi. Rafiqasi Assuriya Lemos Seixas bilan 2008-yilgacha yashadi. 2008-yilda juflik ajrashdi. Ularning bu nikohdan Joshua va Selest ismli egizaklari bor. 2016-yil iyul oyida u uchinchi marta, yapon millatiga mansub 50 yoshli braziliyalik ishbilarmon ayol Marsiya Sibeli Aoki bilan tumush qurdi.

Kasallik va oʻlim

2021-yil sentabrida Pele yo‘g‘on ichakning o‘ng tomonidagi o‘simtani olib tashlash uchun operatsiya qilindi. 2022-yilning yanvarida Pele kimyoterapiya bilan davolanishi malum qilindi. 2022-yil 29-dekabrda u Braziliyaning Morumbi tumanida ogʻir va uzoq davom etgan kasallikdan soʻng 82-yoshida vafot etdi. Pele vafoti munosabati bilan Braziliyada uch kunlik motam eʼlon qilindi. Futbolchi bilan xayrlashuv 2023-yil 2-yanvar kuni kunduzi " Santos " klubi — Vila Belmiro stadionida bo‘lib o‘tadi, mahalliy nashrlarning yozishicha, jasad solingan tobut maydon markaziga o‘rnatiladi. U Santos shahridagi Vertikal qabristonga dafn etiladi.

Karyera

Santos Futbol klubi
Klub	Mavsum	Campeonato Paulista		Rio-São Paulo		Campeonato Brasileiro Série A		Mahalliy musobaqalar. Jami		Xalqaro musobaqalar				Jami
		Campeonato Paulista		Rio-São Paulo		Campeonato Brasileiro Série A		Mahalliy musobaqalar. Jami		Copa Libertadores		Qitʼalararo kubok		Jami
		Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar
Santos	1956	0*	0*					1	1					1	1
	1957	14+15*	19+17*	9	5			38*	41*					38*	41*
	1958	38	58	8	8			46	66					46*	66*
	1959^[3]	32	45	7	6	4*	2*	39	51					43*	53*
	1960^[4]	30	33	3	0	0	0	33	33	0	0	0	0	33*	33*
	1961	26	47	7	8	5*	7	33	55	0	0	0	0	38*	62*
	1962	26	37	0	0	5*	2*	26	37	4*	4*	2	5	37*	48*
	1963^[5]	19	22	8	14	4*	8	27	36	4*	5*	1	2	36	51*
	1964	21	34	4	3	6*	7	25	37	0*	0*	0	0	31*	44*
	1965	28	49	7	5	4*	2*	39	54	7*	8	0	0	46*	64*
	1966	14	13	0*	0*	5*	2*	14*	13*	0	0	0	0	19*	15*
	1967	18	17			14*	9*	32*	26*	0	0	0	0	32*	26*
	1968	21	17			17*	12*	38*	28*	0	0	5	1	43*	30*
	1969	25	26			12*	12*	37*	38*	0	0	0	0	37*	38*
	1970	15	7			13*	4*	28*	11*	0	0	0	0	28*	11*
	1971	19	6			21	1	40	7	0	0	0	0	40	7
	1972	20	9			16	5	36	14	0	0	0	0	36	14
	1973	19	11			30	19	49	30	0	0	0	0	49	30
	1974	10	1			17	9	27	10	0	0	0	0	27	10
	Umumiy	410	468	53	49	173*	101*	636*	618*	15	17	8	8	659	643

New-York Cosmos rekordlari
Klub	Mavsum	Liga		Post mavsumi		Boshqalar		Jami
Klub	Mavsum	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Gollar	Oʻyinlar	Goals
New York Cosmos	1975	9	5	-		14	12	23	17
	1976	22	13	2	2	18	11	42	26
	1977	25	13	6	4	11	6	42	23
Jami		56	31	8	6	43	27	107	66

Xalqaro

92 ta rasmiy o‘yinda 77 ta gol urgan Pele futbol bo‘yicha Braziliya terma jamoasining eng yaxshi to‘purari hisoblanadi ^[6]^[7].

Xalqaro rekord
Jamoa	Yil	Oʻyin	Gollar	Oʻrtacha gol
Braziliya	1957	2	2	1.00
	1958	7	9	1.28
	1959	9	11	1.22
	1960	6	4	0.67
	1961	0	0	—
	1962	8	8	1.00
	1963	7	7	1.00
	1964	3	2	0.67
	1965	8	9	1.12
	1966	9	5	0.55
	1967	0	0	—
	1968	7	4	0.57
	1969	9	7	0.77
	1970	15	8	0.53
	1971	2	1	0.50
Umumiy		92	77	0.84

Xulosa

Pelening gollar va o‘yinlar statistikasi manbalar orasida asosan o‘rtoqlik o‘yinlari tufayli farqlanadi. RSSSF taʼkidlashicha, Pele 851 ta rasmiy oʻyinda 778 ta gol urgan.^[8] Quyidagi jadval RSSSF (2021) ning soʻnggi eʼloniga asoslangan.

Jamoa	Oʻyinlar	Gollar
Santos FC	666	644
New York Cosmos	64	37
Brazil	92	77
Milliy jamoa	4	4
São Paulo	15	12
Boshqa jamoalar	5	2
Umumiy	851	778

Filmografiya


Yil	Nomi	Rol	Izoh
1969	Os Estranhos	Plínio Pompeu	Televizion serial
1971	O Barão Otelo no Barato dos Bilhões	Doktor Arantes
1972	A Marcha	Chico Bondade
1981	Escape to Victory	Kapral Luis Fernandes
1983	A Minor Miracle	Oʻzi
1985	Pedro Mico
1986	Hotshot	Santos
1986	Os Trapalhões e o Rei do Futebol	Nascimento
1989	Solidão, Uma Linda História de Amor
2001	Mike Bassett: England Manager	Oʻzi
2016	Pelé: Birth of a Legend	Mehmonxona qabulxonasida oʻtirgan odam	Kameo

Manbalar

↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ „https://kun.uz/25532663“.
↑ Pontes, Ricardo; Bovi Diogo, Julio „Brazil Cup 1959“. RSSSF Brazil (2009-yil 9-fevral). Qaraldi: 2014-yil 16-iyun.
↑ Pontes, Ricardo; Bovi Diogo, Julio „Brazil Cup 1960“. RSSSF Brazil (2009-yil 18-iyun). Qaraldi: 2014-yil 16-iyun.
↑ Pontes, Ricardo; Bovi Diogo, Julio „Brazil Cup 1963“. RSSSF Brazil (2009-yil 18-iyun). Qaraldi: 2014-yil 16-iyun.
↑ „Pele helps Brazil to World Cup title“. History. Qaraldi: 2017-yil 18-iyul.
↑ „Lionel Messi Equals World Cup Record Set By Cristiano Ronaldo And Pele“. Sports Illustrated. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
↑ Kolos, Vladimir „Prolific Scorers Data“. Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (2021-yil 2-fevral). Qaraldi: 2021-yil 13-fevral.

Havolalar

[1] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[2] „https://kun.uz/25532663“.

[3] Pontes, Ricardo; Bovi Diogo, Julio „Brazil Cup 1959“. RSSSF Brazil (2009-yil 9-fevral). Qaraldi: 2014-yil 16-iyun.

[4] Pontes, Ricardo; Bovi Diogo, Julio „Brazil Cup 1960“. RSSSF Brazil (2009-yil 18-iyun). Qaraldi: 2014-yil 16-iyun.

[5] Pontes, Ricardo; Bovi Diogo, Julio „Brazil Cup 1963“. RSSSF Brazil (2009-yil 18-iyun). Qaraldi: 2014-yil 16-iyun.

[dayinhistory-6] „Pele helps Brazil to World Cup title“. History. Qaraldi: 2017-yil 18-iyul.

[7] „Lionel Messi Equals World Cup Record Set By Cristiano Ronaldo And Pele“. Sports Illustrated. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.

[prolific-8] Kolos, Vladimir „Prolific Scorers Data“. Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (2021-yil 2-fevral). Qaraldi: 2021-yil 13-fevral.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]