Madagaskar

Madagaskaran Tazovaldkund
Repoblikan'i Madagasikara (malag.)
République de Madagascar (fr.)
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Antananarivu
Eläjiden lugu (2018)	25,683,610 ristitud
Pind	587,041 km²
Kel'	malagasin, francijan
Valdkundan pämez'	Andri Radzuelina
Päministr	Kristian Ntsai
Religii	ezitatoiden kul't, hristanuskond
Valüt	madagaskaran ariari (MGA)
Internet-domen	.mg
Telefonkod	+261
Aigvö	UTC+3

Sil sanal voib olda toižid znamoičendoid; miše nähta niid, tulgat tänna.

Madagaskaran Tazovaldkund (malagasikš: Repoblikan'i Madagasikara [republiˈkʲan madaɡasˈkʲarə̥], francijaks: République de Madagascar), om sar'hihe valdkund läz Afrikan päivnouzmašt randištod, Indižes valdmeres. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Antananarivu.

Istorii

Vn 1960 26. päiväl kezakud Madagaskar tedištoiti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (malagas.: Lalampanorenana, franc.: Constitution) oli olmas vspäi 1959. Jäl'gmäine kudenz' lugul Konstitucii^[2] om vahvištadud vn 2010 22. päiväl kül'mkud kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.

Geografijan andmused

Madagaskar sijadase Madagaskar-sarel (4nz' surtte mail'mas), nece sar' om 1600 km pitte da 600 km levette. Sen ühtes läz om severz'-se penid sarid.

Mozambik levigandeb päivlaskmha Madagaskaraspäi Mozambikan sal'men kal't (419 km). Komoran Sared oma lodeheze Madagaskaraspäi, Mavrikii i francine Reün'jon — pohjoižpäivnouzmpoles sišpäi. Madagaskaran randad lainištab Indine valdmeri. Merirandan piduz om 4828 km.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om sambnu Marumukutru-vulkan Caratanan-mägimassivas saren pohjoižpoles, 2876 m valdmeren pindan päl. Päivnouzmaižed joged oma lühüdambad mi päivlaskmaižed, no niil gidroenergetine potencial om olmas. Koume sured järved om sarel: Alautr (900 km²), Kinkuni (100 km²) i Ihutri (96..112 km²).

Klimat om räk tropine randištol, ven klimat om man keskuzpalas. Paneb sadegid 320 millimetraspäi man suvipäivlaskmas 3500 millimetrhasai päivnouzmrandpolel, man keskuses Andžafi-mägiplatol (kus pälidn om) — 1400 mm vodes.

Londuseližed pävarad oma hromkivendod, boksitad, kivihil', vas'k, kuld da grafit; erased toižed varad oma kivivoi, kala, tropižed mecad (kattas man territorijan nelländest), gidroenergii.

Politine sistem

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjidenke partijoidenke. Valdkundan pämez' om prezident (malagas.: Filohan'ny Repoblikan'i Madagasikara, franc.: Président de la République de Madagascar). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, hänel om koume strokud kaikiš surembaks. Sodakukerdusen aigan enzne prezident oli heittud vn 2009 17. päiväl keväz'kud. Prezident paneb päministrad radsijha. Edel vn 2013 järgenduseližid valičendoid ministrišt oli valdkundan realižeks käskusenandajaks tobmudeks.

Madagaskaran parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (malagas.: Antenimieran-Doholona, franc.: Sénat) 63 ühtnijanke videks vodeks, sidä kesken 42 oma valitud sijaližel tobmudel, 21 — pandas prezidental. Alakodi om Rahvahaline Nevondkund (Antenimieram-Pirenena/Assemblée Nationale), kogoneb 151 deputatad-ühtnijad, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.

Konstitucine käskuzkund kodvib käskusid, miše ned sättuižiba Konstitucijale.

Vn 2015 29. päiväl tal'vkud Senatan ühtnijoiden valičendad oliba, ezmäižen kerdan sen pästandan radmaspäi jäl'ghe vl 2009. Vn 2016 1. päiväl uhokud prezident pani radnikusile toižid ühtnijoid, i Senat radaškanzi. Kristian Ntsai om pandud päministran radnikusele vn 2018 6. päiväl kezakud. Prezidentan valičendad oliba vn 2018 7. päiväl kül'mkud i 19. päiväl tal'vkud, Andri Radzuelina sai vägestust kahtendes turas (55,66%) da radab vs 2019 vilukun 19. päiväspäi, hän jo oli valdkundan pämehen vll 2009−2013. Vn 2019 27. päiväl semendkud parlamentan alakodin järgenduseližed valičendad oliba.

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Madagaskaran administrativiž-territorialine jagand.

Madagaskaran Tazovaldkund jagase 22 regionaks (malagas.: faritra), kudambad ühtenzoittas 6 avtonomižhe agjaha (provincijha) (malagas.: faritany mizakatena). Regionad alajagasoiš departamentoikš (niid om 119, malagas.: departemanta). Jagadas departamentoid kommunikš (malagas.: kaominina, niid om 1579). Kommunad alajagasoiš edemba 17,485 fokontany:he.^[3]

Eläjad

Madagaskaras elädas malagasijalaižed. Vn 2014 heinkus valdkundan ristitišt oli 23,201,926 eläjad. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Madagaskaran toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2012^[4], surembaspäi penembha): Tuamasin, Ancirabe, Fianarancua, Mahadzang, Tuliar. Lidnalaižed oliba 37,9% vl 2019, lidnan eläjiden procent ližazi 4,5% joga vodel vspäi 2015.

Ižanduz

Agrarine ekonomik. Kogosüdäiproduktan 23,7% sädase maižanduses, 16% industrijas, 60,3% — holitišiden sferas (2017).

Znamasižed sarakod oma maižanduz, kaivuztegimišt, tekstiline, turizm.

Madagaskaran päeksport om tekstil'tegesed, kofe, eriližmagutesed (vanil' — 1nz' sija mail'mas); toine eksport — hrom, nikel', kivivoin ümbriradmižen produktad, sahar, kala, putegesed. Pätorguindpartnörad oma Francii, Kitai i Suviafrikan Tazovaldkund, anttas eksportan i importan koumandest (2014).

Homaičendad

Irdkosketused

Tobmuz

Puištod

Madagaskaran puištoiden da kel'dtahoiden sait (parcs-madagascar.com). (fr.) (angl.)

Madagaskar Vikiaitas

	Afrikan valdkundad
	Afrikan valdkundad Alžir \| Angol \| Benin \| Botsvan \| Burkina Faso \| Burundi \| Čad \| Džibuti \| Efiopii \| Egipt¹ \| Ekvatorialine Gvinei \| Eritrei \| Esvatini \| Gabon \| Gambii \| Gan \| Gvinei \| Gvinei-Bisau \| Jemen¹ \| Kabo Verde \| Kamerun \| Kenii \| Keskafrikan Tazovaldkund \| Komoran Sared \| Kongon Demokratine Tazovaldkund \| Kongon Tazovaldkund \| Kot d'Ivuar \| Lesoto \| Liberii \| Livii \| Madagaskar \| Malavi \| Mali \| Marok \| Mavrikii \| Mavritanii \| Mozambik \| Namibii \| Niger \| Nigerii \| Ruand \| San Tome da Prinsipi \| Seišelan Sared \| Senegal \| Sjerra Leone \| Somali \| Sudan \| Suviafrikan Tazovaldkund \| Suvisudan \| Zambii \| Zimbabve \| Tanzanii \| Togo \| Tunis \| Ugand
	¹ Om Azijas mugažo.

[1] Madagaskaran ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Vn 2010 Madagaskaran Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)

[3] Presentation des resultats de la cartographie numerique en preparation du troisieme recensement generale de la population et de l'habitation (Digitaližen kartografijan rezul'tatoiden edestuz koumanden ühthižen eländsijiden i ristitišton lugemižen vaumištamižes). — Institut nationale de la statistique (INSTAT, instat.mg), Madagaskaran ohjastuz. (fr.)

[4] Madagascar: largest cities and towns and statistics of their population (Madagaskar: kaikiš järedambad lidnad i statistik niiden ristitištos). — World-gazetteer.com. (angl.)

[1]

[2]

[3]

[4]