Tekstiel
Tekstiel is 'n buigsame materiaal wat bestaan uit 'n netwerk van natuurlike of kunsmatige vesel (draad of draad). Garing/wol word verkry deur die spin van rou vesel van wol, vlas, katoen, hemp, of ander materiaal wat ook lang stringe produseer.[1] Tekstiel word gevorm wanneer stringe geweef, gebrei, gehekel, geknoop of gevleg word om die gewensde tekstuur te kry.
Die verwante woorde soos "stof"[2] ,"lap" en "materiaal" word dikwels gebruik wanneer daar na tekstiel verwys word. Daar is egter subtiele verskille in hierdie terme. 'n Tekstiel is enige materiaal wat gemaak is van gevlegde vesel, dit sluit matte ook in. Materiaal is 'n stof wat gemaak is van geweefde, gebreide, gehekelde of enige ander bindingsproses van gare. Materiaal word aangewend om verder verwerk te word, byvoorbeeld om klere te maak. Lap mag dalk sinoniem wees met die woord materiaal, maar in wese is dit slegs 'n gedeelte v an materiaal wat geprosseseer is.
Etimologie
Die woord "tekstiel" is afgelei van Latyn, van die byvoeglike naamwoord textilis, wat "geweef" beteken , van genade, die verlede deelwoord van die werkwoord texere, "om te weef".[3]
Die woord "stof" is ook afgelei van Latyn, mees onlangs uit Midde - Frans fabrique, wat beteken "om iets te maak" of "'n gebou", en vroeër as die Latynse fabrica wat verwys na werkswinkel; 'n kuns, handel; 'n ervare produksie, struktuur, stof", wat afkomstig is van die Latynse faber, of 'n vakman wat werk in harde materiaal", van PIE dhabh-, beteken "om saam in te pas'.
Die woord "lap" is afgelei van die Oud-Engelse clað, wat verwys na 'n geweefde doek om mee toe te draai, uit Proto-Germaanse kalithaz (vergelyk O. Fries 'klath', Middel-Nederlandse 'cleet', Duits 'kleed', Middel-Hoë Duitse "kleit', en die Duitse "kleid", almal dra die betekenis van "kleed").
Geskiedenis
Die eerste klere, van reeds 70 000 jaar gelede en miskien veel vroeër, was waarskynlik gemaak van diervelle om die vroeë mens te beskerm teen die elemente van die natuur. Mense het later geleer dat plantvesel geweef kan word om 'n tekstiel te kan verkry. Die ontdekking van gekleurde vlas vesel in 'n grot in die Republiek van Georgië dateer op 34000 v.C. en dui daarop dat tekstiel-agtige materiaal gemaak is, selfs in prehistoriese tye.[4]
Die produksie van tekstiele is 'n kuns waarvan die spoed en skaal van produksie onherkenbaar verander het, as gevolg van industrialisering en die bekendstelling van die moderne produksie tegnieke.
Gebruike
Tekstiele het 'n verskeidenheid van gebruike, die mees algemene gebruik is vir klere en vir houers soos sakke en mandjies. Vir huishoudelike gebruik word matte, gestoffeerde meubels, gordyne, handdoeke, bedekkings vir tafels, beddens, en ander plat oppervlaktes asook in kuns gemaak. Ander gebruike sluit in vlae, rugsakke, tente, nette, sakdoeke, ou lappe om mee skoon te maak, vervoer toestelle soos ballonne, vlieërs, seile, en valskerms; tekstiele word ook gebruik as versterking in saamgestelde materiale soos veselglas en industriële geotekstiele. Tekstiele word gebruik in baie tradisionele handwerk soos naaldwerk, kwiltwerk en borduurwerk.
Tekstiele vir industriële doeleindes, word algemeen na verwys as tegniese tekstiele. Tegniese tekstiele sluit in: tekstiel strukture vir motors, mediese tekstiele (bv. inplantings), geotekstiele (versterking van die walle), landboutekstiele (tekstiele vir die oesbeskerming), beskermende klere (bv. teen hitte en vuur, teen gesmelte metale vir sweisers, en koeëlvaste baadjies). In al hierdie verskeie afdelings moet streng vereistes nagekom word.
Bronne en tipes
Tekstiele word gemaak van baie materiale, met die vier belangrikste bronne: dier (wol, kant), plant (katoen, vlas, jute, bamboes), minerale (asbes, glasvesel), en sintetiese (nylon, polyester, akriel, rayon). Die eerste drie is 'n natuurlik. In die 20ste eeu, is kunsmatige vesel aangevul deur petroleum. Tekstiele word gemaak in verskillende sterktes en grade van die duursaamheid, van die fynste mikrovesel tot die stewigste doek. Tekstiel vervaardiging van terminologie het baie verskillend beskrywende terme om na al die verskillende tekstiele te verwys en te beskryf.
Diere
Dieretekstiel word oor die algemeen gemaak van hare, pels, vel of sy (in sywurms se geval).
Wol verwys na die hare van 'n skaap of bok, wat onderskei kan word van ander dierlike hare, deurdat skaap of bokhare individuele stringe is wat bedek is met mengsel bekend as lanolin (soms wol vet genoem), wat waterdig en bestand is teen stof. Wol verwys na 'n dikker vesel, terwyl garing na 'n fyner draad verwys en wat gespin en gekam moet word om 'n parallele vorm aan te neem. Wol word algemeen gebruik vir warm klere. Kasjmier is die hare van die Indiese Kasjmier bokke, en sybokhaar, die hare van die Noord-Afrikaanse Angorabok, is tipese wol bekend vir hul sagtheid.
Ander tekstiele van dierlike afkoms wat is alpaca wol, vicuña wol, lama wol, en die kameel hare, wat oor die algemeen gebruik word in die produksie van jasse, baadjies, Ponsjo's, komberse, en ander warm bedekkings. Angora verwys na die lang, dik, sagte hare van die Angora haas.
Wadmal is 'n growwe lap, wat in Skandinawië van wol gemaak is, ongeveer 1000~1500 n.C.
Seesy is 'n baie fyn, skaars en waardevolle materiaal wat gemaak word van die sagte filamente of byssus wat afgeskei word deur 'n klier in die voet van penskulpe.
Sy is 'n dierlike tekstiel wat gemaak is van die vesel van die kokon van die Chinese sywurm wat sy spin in 'n sagte materiaal. Daar is twee hoof tipes van die sy: "moerbei sy" wat deur die Bombyx mori gespin word en "wilde sy" soos Tussah kant . Sywurm larwes produseer die eerste tipe as hulle aangehou word in habitatte met vars moerbeiblare, terwyl Tussah kant vervaardig word deur sywurms slegs eikeboomblare te voer. Sowat vier vyfdes van die wêreld se sy-produksie is afkomstig van sywurms as produsente.[5]
Plante
Gras, rush, hennep, en sisal is al gebruik in die maak van tou. In die eerste twee genoemdes, word die hele plant gebruik vir hierdie doel, terwyl daar in die laaste twee, net die vesel van die plant gebruik word. Cocos (kokos vesel) word gebruik vir die maak van tou, en ook vir vloermatte, deurmatte, borsels, matrasse, vloerteëls, en afdakke.
Strooi en bamboes word beide gebruik om hoede mee van te maak. Strooi is 'n gedroogde vorm van gras en kan ook aangewend word vir stopsel.
Die vesel van pulphoutbome, katoen, rys, hennep, en brandnetel word gebruik vir die maak van papier.
Katoen, vlas, jute, hennep en selfs bamboes vesel is al gebruik vir die maak van klere. Piña (pynappel vesel) en aramiede is ook vesels wat gebruik word in die klerebedryf, oor die algemeen word dit vermeng met ander vesels soos katoen. Brandnetels word ook ingespan vir die maak van vesel en die stof is baie soortgelyk aan hemp of vlas. Die gebruik van die melkbos se stingel vesel, maar dit is geneig om swakker te wees as ander vesels soos hemp of vlas.
Die binneste bas van die lacebark boom is 'n fyn netwerk wat gebruik word om klere te maak, asook vir die vervaardiging van gebruiksartikels soos tou.
Asetaat word gebruik om die helderheid van materiale uit te bring, soos in die geval van sy, fluweel, en taffeta.
Seewier word ook gebruik in die vervaardiging tekstiele. Die vesel, alginaat, is oplosbaar in water en kan help om sekere funksies te verrig en dan weer te ontbind.
Rayon is 'n vervaardigde stof afkomstig van plantsappe. Verskillende tipes rayon kan die gevoel van sy, linne, wol of katoen naboots. Vesels van die stingels van plante, soos hennep, vlas, en brandnetels, staan ook bekend as "die binnebas" vesels.
Minerale
Asbes en basalt vesel word gebruik vir die maak van vinielteëls, dakplate en gom, panele en sylyn, akoestiese plafonne, stadiongordyne, en vuurvaste komberse.
Glasvesel word gebruik in die produksie van strykplanke, matras oortreksels, toue en kabels, versterkingsvesel vir saamgestelde materiale, insek gaas, vuurvaste en beskermingsmateriaal, klankdigtheid, en isolerende vesels. Glas vesel word geweef en bedek met Teflon om 'n feitlik vuurvaste materiaal te produseer.
Metaal vesel, metaal foelie, en metaal draad het 'n verskeidenheid van gebruike, insluitend die produksie van juweliersware.
Minerale, natuurlike en sintetiese materiale kan gekombineer word, soos in die geval van growwe skuurpapier.
Sintetiese
Sintetiese tekstiele word hoofsaaklik gebruik in die produksie van klere, asook die vervaardiging van geotekstiele.
Poliëstervesel word gebruik in alle vorme van klere, hetsy alleen of gemeng met vesels soos katoen.
Aramiede vesel (bv. Twaron) word gebruik vir vuurvaste klere, sny-beskerming en wapens.
Akriel is 'n vesel wat gebruik word om wol, en kasjmier na te boots, en word dikwels aangewend om wol of kasjmier te vervang.
Nylon is 'n vesel wat gebruik word om kant na te boots; dit is wat gebruik word in die produksie van sykouse. Dikker nylon vesel word gebruik in tou en buitelewe klerasie.
Spandex (handelsnaam Lycra) is 'n poliuretaanse produk wat gebruik word vir styfpassende klere, sonder beweging te belemmer. Dit word gebruik vir die maak van aktiewe drag, bra's en swemdrag.
Olefien vesel is 'n vesel wat gebruik word in aktiewe drag, voerings, en warm klere. Olefins is hidrofobies, wat maak dat klere vinnig droog word.
Ingeo is 'n polylactide vesel gemeng met ander vesels soos katoen en word gebruik in die maak van klere. Dit is meer hidrofilies as die meeste ander sintetiese stowwe, wat maak dat dit nie sweet absorbeer nie.
Lurex is 'n metaal vesel wat gebruik word in die versiering van klere.
Melk proteïene is ook gebruik om sintetiese stowwe te skep. Die melkdoek is ontwikkel tydens die Eerste Wêreldoorlog in Duitsland, en verder ontwikkel in Italië en Amerika gedurende die 1930's.[7] Melk vesel materiaal is nie baie duursaam nie en plooi maklik, maar het 'n pH soortgelyk aan die menslike vel en beskik oor anti-bakteriese eienskappe. Dit is bemark as'n bio-afbreekbare, hernubare sintetiese vesel.
Koolstof vesel word meestal gebruik in saamgestelde materiale, saam met hars. Die vesel is gemaak van polimeriese vesels deur middel van karbonisering.
Produksie-metodes
| Die Top vyf uitvoerders van tekstiele in 2013($ miljard) | |
|---|---|
| China | 274 |
| Indië | 40 |
| Italië | 36 |
| Duitsland | 35 |
| Bangladesj | 28 |
| Bron:[8] | |
Weef is 'n tekstiel produksie metode wat die saamvleg van lang drade behels. Die proses word gedoen op 'n raam of masjien bekend as 'n loom, waarvan verskeie soorte is. Sommige weefwerk word nog met die hand gedoen, maar die oorgrote meerderheid is al gemeganiseerd.
Brei, knoopwerk, en hekel behels die maak van lissies met gare, wat gevorm word óf op 'n breipen, naald, of op 'n haak, saam in 'n lyn. Die prosesse verskil, met breiwerk is daar verskeie aktiewe lissies waarop gewerk word en met hekel of knoopwerk word daar met een lissie op 'n slag gewerk. Breiwerk kan ook met 'n masjien uitgevoer word, maar hekel slegs met die hand.
Vlegwerk behels die draai van stringe om saam 'n lap te vorm. Knoop behels die vasmaak van drade, dit word gebruik in die maak van macrames.
Kant word gemaak deur onafhanklike drade bymekaar te bring, met behulp van 'n lap as agtergrond en enige van die hegtingsmetodes te gebruik om 'n fyn stof met 'n oop gate te skep. Kant kan gemaak word óf met die hand of met 'n masjien.
Matte, fluweel, velour, en velveteen word gemaak deur 'n sekondêre gare deur geweefde lap in te bring.
Vervilting behels die druk van'n mat van vesel saam, en werk hulle saam totdat hulle raak verstrengel. 'n vloeistof, soos seperige water, is gewoonlik by smeer die vesels, en om oop te maak die mikroskopiese skaal op stringe van wol.
Nie-geweefde tekstiele word vervaardig deur vesels te bind om 'n materiaal te skep. Binding kan termies van aard wees, 'n meganiese aanslag hê, of gom kan gebruik word.
Lap kan ook van bas gemaak word, deur dit sag en plat te maak totdat dit die gewensde effek het.
Behandelings
Tekstiele word dikwels gekleur, met die materiaal wat beskikbaar is in byna elke kleur. Die kleur proses vereis dikwels 'n paar dosyn liter water vir elke pond klere.[9] Gekleurde ontwerpe in tekstiele kan geskep word deur vesels van verskillende kleure saam te weef (tartan of oezbeeks Ikat). Wanneer gekleurde steke bymekaar gevoeg word, word dit borduurwerk genoem. Die skep van patrone deur opeenvolgende kleur prosesse, waar sekere dele afgebind word om nie gekleur te word nie, word knoop-en-doop genoem. Wanneer daar met was op 'n materiaal ontwerpe geteken word en kleur word later bygevoeg, word die eindproduk batik genoem. Drukwerk met 'n houtblok word nog steeds gebruik word in Indië en elders vandag, dit is die oudste vorm van drukwerk en dateer tot sover as 220 n.C. in China. Tekstiele word ook soms gebleik, om die tekstiel bleek of wit te maak.
Tekstiele se eindproduk word soms verkry deur chemiese prosesse te ondergaan. In die 19de eeu en vroeë 20ste eeu was stysel algemeen gebruik om klere meer bestand teen vlekke en plooie te maak.
Eisengarn, wat "staalwol" in Afrikaans beteken, is 'n sterk materiaal wat in Duitsland uitgevind is in die 19de eeu. Dit is gemaak deur deurdringende katoendrade in 'n stysel en paraffien oplossing. Die drade is dan uitgestrek en gepoleer deur staalrollers en borsels.[10][11]
Meer onlangs is nanomateriaalnavorsing gedoen wat gelei het tot die totstandkoming van maatskappye soos Nano-Tex en Nano Horizons wat help met die ontwikkeling van permanente behandelings wat gebaseer is op die metaal-nanopartikels vir die maak van tekstiele om meer bestand teen water, vlekke, kreukels, en patogene soos bakterieë en fungi te wees.[12]
Tekstiele ondergaan 'n verskeidenheid van behandelings voor dit die gebruiker bereik. Of dit nou is om materiaal vuurbestand of kreukelvry te maak of om die regte kombinasie kleure te verkry, is daar sekere chemiese prosesse waardeur tekstiel gaan, voordat dit verder verwerk word.
Verwysings
- ↑ "An Introduction to Textile Terms" (PDF) (in Engels). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 26 November 2013. Besoek op 6 Augustus 2006.
- ↑ "Definition of FABRIC" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 April 2020. Besoek op 18 Oktober 2017.
- ↑ "Textile" (in Engels). The Free Dictionary By Farlex. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Mei 2020. Besoek op 25 Mei 2012.
- ↑ "Clothes Make the (Hu) Man". Science. 325 (5946): 1329. 2009. doi:10.1126/science.325_1329a.
- ↑ Trevisan, Adrian. "Cocoon Silk: A Natural Silk Architecture" (in Engels). Sense of Nature. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Mei 2012.
- ↑ Art-Gourds.com Geargiveer 13 Oktober 2008 op Wayback Machine Traditional Peruvian embroidery production methods
- ↑ Euroflax Industries Ltd. "Euroflaxx Industries (Import of Textiles)" Geargiveer 13 Januarie 2010 op Wayback Machine
- ↑ "Indië steek Duitsland en Italië verby; is nuwe wêreld nr. 2 vir tekstieluitvoere" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Februarie 2020. Besoek op 3 Februarie 2015.
- ↑ Green Inc. Blog "Cutting Water Use in the Textile Industry." Geargiveer 24 Julie 2009 op Wayback Machine The New York Times. 21 Julie 2009.
- ↑ Industriegeschichte aus dem Bergischen land Geargiveer 14 Augustus 2017 op Wayback Machine (in Duits). (verkry 27 November 2016)
- ↑ WDR digit project. Eisengarnfabrikation in Barmen. Geargiveer 28 November 2016 op Wayback Machine (Video (16 min) in Duits). (verkry 27 November 2016).
- ↑ "The Materials Science and Engineering of Clothing" (in Engels). Tms.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Desember 2019. Besoek op 4 Desember 2011.
Verdere leesstof
- Fisher, Nora (1994). Rio Grande Tekstiele. Museum van New Mexico Pers. ISBN 0890132666. Inleiding deur Teresa Archuleta-Sagel. 196 bladsye met 125 swart en wit sowel as die kleur plate. Fisher is die Kurator Emirta, Tekstiele & Kostuums van die Museum van die Internasionale Volkskuns.
- Good, Irene (2006). "Textiles as a Medium of Exchange in Third Millennium B.C.E. Western Asia". In Mair, Victor H. (red.). Kontak en Ruil in die Antieke Wêreld. Honolulu: Universiteit van Hawaii Pers. pp. 191-214. ISBN 978-0-8248-2884-4.
- Arai, Masanao (Tekstielbedryf-navorsingsinstituut van Gunma). "From Kitsch to Art Moderne: Popular Textiles for Women in the First Half of Twentieth-Century Japan" (Argief). Tekstielvereniging van Amerika se simposiumverrigtinge, 1 Januarie 1998.