Canis Maior

El Can Mayor Canis Maior
Carta celeste de la constelación del Can Mayor na qu'apaecen les sos principales estrelles.
Nomenclatura
Nome n'asturianu	El Can Mayor
Nome en llatín	Canis Maior
Xenitivu	Canis Maioris
Abreviatura	CMa
Descripción
Introducida por	Conocida dende l'Antigüedá
Superficie	380,1 graos cuadraos 0,921 % (posición 43)
Ascensión reuta	Ente 6 h 11,60 m y 7 h 27,89 m
Declinación	Ente -33,25° y -11,03°
Visibilidá	Completa: Ente 90° S y 56° N Parcial: Ente 56° N y 78° N
Númberu d'estrelles	147 (mv < 6,5)
Estrella más brillante	Siriu (mv -1,46)
Oxetos Messier	1
Oxetos NGC	39
Oxetos Caldwell	2
Lluvies de meteoros	Nenguna
Constelaciones colindantes	4 constelaciones Columba Lepus Monoceros Puppis
Meyor mes pa ver la constelación Hora llocal: 21:00
Mes	Febreru
[editar datos en Wikidata]

El Can Mayor (Canis Maior) ye una constelación que paez siguir, nel so percorríu nel cielu debíu al movimientu diurnu, al «Gran Cazador», Orión.

Mitoloxía

Hai diverses identificaciones que se propunxeron pal Can Mayor:

• Lélape, un perru que foi regaláu por Zeus a Europa, que pasó a delles xeneraciones posteriores hasta que se convirtió nel perru de Céfalo. Mientres la persecución de la foina teumesia, foi convertíu por Zeus en piedra y depués puestu ente les constelaciones.

• El perru d'Orión, que foi asitiáu nel cielu al empar que'l so amu, yá que siempres tuviera xunto a él.

• La perra Mera, d'Icario y Erígone. Topó los cuerpos ensin vida de los sos amos y colos sos llamentos atraxo a xente por que-yos dieren sepultura. Dioniso poner ente les constelaciones.

La estrella Siriu, que'l so nome significa «abrasador» y tamién conocida como «la estrella perru», ye la más brillosa del cielu nocherniegu, namái superada en rellumu aparente pola Lluna y los planetes Venus, Xúpiter y Marte. Por cuenta de que mientres el branu boreal ye invisible, pensábase d'antiguo que la so enerxía sumar a la del Sol pa producir los díes más calorosos o «díes perru» («díes calismosos»).

Carauterístiques destacables

Siriu (α Canis Majoris) ye la estrella más brillosa nel cielu nocherniegu y tamién una de les más próximes, yá que s'atopa 8,7 años lluz; ye una estrella binaria compuesta por Siriu A, la estrella visible a simple vista, y Siriu B, una nana blanca. Adhara (ε Canis Majoris) ye la segunda estrella más brillosa del Can Mayor; tamién binaria, el so componente principal ye una superxigante azul o xigante lluminosa con una lluminosidá (en tol espectru electromagnéticu) equivalente a 22 300 vegaes la del Sol^[1] o 880 vegaes la de Siriu. Sígue-yos en rellumu δ Canis Majoris, conocida como Wezen, una superxigante blancu-mariella que, con una masa de 17 mases solares, va acabar la so vida esplotando en forma de supernova; ye, poro, una de les estrelles más masives que pueden reparase a simple vista.^[2]

Murzim o Mirzam (β Canis Majoris) ye tamién una masiva xigante o subxigante blancu-azulada y una de les principales representantes de les variables Beta Cephei.^[3] Fai 4,36 millones d'años produció'l máximu acercamientu de Murzim al sistema solar: distante entós namái 35 años lluz, el so rellumu algamó magnitú aparente -3,78, siendo muncho más brillosa que Siriu anguaño.^[4] η Canis Majoris, conocida como Aludra, ye una superxigante azul de tipu B5Ia^[5] extraordinariamente lluminosa; ye, amás, una variable Alfa Cygni similar a Deneb (α Cygni).

La variable más conocida de la constelación ye VY Canis Majoris, una hiperxigante colorada d'enorme tamañu, con un radiu que puede ser 1420 vegaes el del Sol, equivalente a 6,6 ua: si tuviera nel centru del sistema solar, la so superficie estender hasta más allá de la órbita de Xúpiter.^[6] Ye una de les estrelles más grandes que se conocen y una de les más masives.

Otra variable d'interés ye Z Canis Majoris, un sistema binariu resueltu por interferometría de motudu^[7] que consta de dos estrelles bien nuevos de namái 50 000 años d'edá. Una de les componentes ye una estrella Herbig Ae/Be de 12 mases solares y la otra ye una estrella FU Orionis. Dambos oxetos tán arrodiaos por discos de acreción activos y, acomuñáu al sistema binariu, reparóse un «jet» xigante del tamañu d'un pársec. En 2008 el sistema esperimentó l'españíu más grande de los postreros 90 años.^[8]

Ente los oxetos d'espaciu fondu atópase'l cúmulu abiertu M41. Tien un diámetru de 25 - 26 años lluz, con una edá envalorada ente 190 y 240 millones d'años. Foi afayáu por Giovanni Batista Hodierna antes de 1654 y redescubierto de forma independiente por Guillaume Le Gentil en 1749; quiciabes tamién foi conocíu por Aristóteles alredor de 325 e.C. ^[9] Otru cúmulu abiertu ye NGC 2362, distante 5400 años lluz del Sol. τ Canis Majoris ye'l so miembru más brillosu, una superxigante azul del pocu frecuente tipu espectral O que forma parte d'un sistema estelar masivu de siquier cinco componentes.^[10]

La galaxa Nana del Can Mayor ye una galaxa bien tenue afayada en 2003. Distante 25 000 años lluz de la Tierra, ye la galaxa más cercana a la Vía Láctea.^[11] Clasificada como galaxa irregular, anguaño ta en procesu de destrucción debíu al campu gravitatorio causáu pola nuesa galaxa, muncho más masiva. Tien dellos cúmulos acomuñaos, ente ellos el cúmulu globular M79.

Estrelles principales

• α Canis Majoris (Siriu), la estrella más brillosa vista dende la Tierra con magnitú -1,46. Ye orbitada, con un periodu de 50 años, por una nana blanca llamada Siriu B primero reparada por Alvan Clark.
• β Canis Majoris (Murzim o Mirzam), con magnitú 1,98 ye una estrella xigante azul y variable del tipu Beta Cephei.
• γ Canis Majoris (Muliphein), de magnitú 4,11, ye una estrella de les llamaes de mercuriu-manganesu.
• δ Canis Majoris (Wezen), la tercera más brillosa de la constelación con magnitú 1,83, ye una estrella superxigante mariella, una de les más grandes ente les observables a simple vista.
• ε Canis Majoris (Adhara), estrella doble que les sos componentes tán dixebraes 7 segundos d'arcu.
• ζ Canis Majoris (Furud), binaria espectroscópica de magnitú 3,02 y color blancu-azuláu.
• η Canis Majoris (Aludra), de magnitú 2,45, una superxigante azul tan lluminosa como 66.000 soles y variable de tipu Alfa Cygni.
• θ Canis Majoris, xigante naranxa de magnitú 4,09.
• ι Canis Majoris, superxigante azul 46.000 vegaes más lluminosa que'l Sol.
• κ Canis Majoris, estrella Be de magnitú 3,51.
• μ Canis Majoris, estrella binaria afita que les sos dos componentes tópense separaes 3 segundos d'arcu.
• ν Canis Majoris designa a trés estrelles distintes; ν² Canis Majoris, a 65 años lluz, ye una subxigante naranxa.
• ξ Canis Majoris, denominación de Bayer compartida por dos estrelles distintes: ξ¹ Canis Majoris, la más brillosa, una subxigante azul, y ξ² Canis Majoris, una xigante blanca de magnitú 4,53.
• ο Canis Majoris, tamién dos estrelles distintes: ο¹ Canis Majoris, la menos brillosa, una superxigante naranxa, y ο² Canis Majoris, una superxigante azul de magnitú 3,02.
• π Canis Majoris, estrella con un escesu nel infrarroxu qu'indica la presencia d'un discu circunestelar de polvu.
• σ Canis Majoris, superxigante colorada y variable irregular, que'l so rellumu varia ente magnitú 3,43 y 3,51.
• τ Canis Majoris, superxigante del raru tipu espectral O, la más brillosa del cúmulu NGC 2362.
• ω Canis Majoris, estrella azul y variable eruptiva Gamma Cassiopeiae, con una variación de rellumu ente magnitú 3,6 y 4,18.
• 12 Canis Majoris (HK Canis Majoris), estrella peculiar de magnitú media 6,08.
• 15 Canis Majoris (EY Canis Majoris), superxigante blancu-azulada de magnitú 4,81 y variable Beta Cephei.
• 26 Canis Majoris (MM Canis Majoris), estrella Bp de magnitú media 5,90.
• 27 Canis Majoris (EW Canis Majoris), sistema estelar triple onde una de les estrelles ye una variable Gamma Cassiopeiae.

• R Canis Majoris, estrella binaria cercana y binaria eclipsante de magnitú 5,71.
• Z Canis Majoris, sistema binariu compuestu por una estrella Herbig Ae/Be y una estrella FU Orionis.
• SW Canis Majoris, binaria eclipsante de magnitú 9,15.
• VY Canis Majoris, una de les estrelles hiperxigantes más grandes conocíes y una de les más lluminoses.
• FR Canis Majoris y FW Canis Majoris, dambes estrelles Be y variables Gamma Cassiopeiae.
• EZ Canis Majoris, estrella Wolf-Rayet.
• FZ Canis Majoris, sistema triple de magnitú 8,14.
• NR Canis Majoris, variable Delta Scuti de magnitú 5,62.
• HD 45184, análogu solar de magnitú 6,37 distante 72 años lluz.
• HD 47536 (HR 2447), estrella xigante naranxa con dos planetes estrasolares.

Oxetos de cielu fondu

• M41 (NGC 2287). AR: 06h 46m 00.0s Dec: -20°44'00" (Dómina 2000). Cúmulu abiertu d'alredor de 80 estrelles brilloses a 4º al sur de Siriu, visible a güeyu.
• NGC 2362. AR: 07h 18m 48.0s Dec: -24°57'00" (Dómina 2000). Cúmulu abiertu compuestu por unes 60 estrelles; apréciase como una nebulosidad alredor de la más brillosa d'elles, τ Canis Majoris. Tien una edá envalorada ente 4 y 5 millones d'años.
• NGC 2359, conocida como Nebulosa del Cascu de Thor, ye una nebulosa d'emisión allumada pola estrella de Wolf-Rayet WR 7 (HD 56925). La so forma recuerda al cascu d'un guerreru.
• NGC 2280, la galaxa más brillosa de la constelación, una espiral barrada asitiada 3º al noroeste d'Adhara (ε Canis Majoris).
• NGC 2217, una galaxa espiral barrada que s'atopa 3º al norte de Furud (ζ Canis Majoris).
• NGC 2207, otra galaxa espiral barrada de magnitú 10,8 asitiada a 3,5º al suroeste de Murzim (β Canis Majoris).
• IC 2163, Interactuando con NGC 2207.
• Galaxa Nana del Can Mayor. Clasificada como galaxa irregular, considérase la galaxa más cercana a la Via Lactea, asitiada a unos 25 000 años lluz de distancia.^[11] Tien una forma aproximao elíptica.

Referencies

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Canis Maior.

• Eratóstenes: Catasterismos (Καταστερισμοί).
  • 33: Can:
    • El Can Mayor (Κύων ὀ μέγας; Canis, Canis maior), que puede ser Lélape, o bien dalgunu de los perros d'Orión. A esti catasterismo llámase-y munches vegaes Siriu (Σείριος; Sīriŭs), que ye'l nome de la estrella más brillosa de la constelación. De cutiu identifícase con unu de los perros de Orión a la estrella Siriu, y col otru a la estrella Proción: la más brillosa de la constelación del Can Menor, a la que correspuende'l catasterismo que na llista de Eratóstenes lleva'l númberu 42.
    • La Perrina (Canicŭla), que puede ser Mera.
      • Testu llatín en Google Books; facsímil electrónicu.
        • Testu griegu n'Internet Archive; facsímil electrónicu.

• Higino: Astronomía poética (Astronomica).
  • 35: Can.
    • Testu inglés nel sitio Theoi; trad. de 1960 de Mary Grant.