Sulejman Veličanstveni

Sulejman I
Sultan Osmanlijskog Carstva
Vladavina	30. septembar 1520. - 7. septembar 1566.
Prethodnik	Selim I
Nasljednik	Selim II
Supružnik	Rokselana Mahidevran[1] Gulfem
Djeca	Šehzade Mustafa [1] Šehzade Mahmud[1] Šehzade Ahmed[1] Razije Sultanija[1] Fatma Sultanija[1] Princ Mehmed Princeza Mihrimah Selim II Šehzade Bajazid Šehzade Džihangir Šehzade Abdulah Šehzade Murad
Dinastija	Osmanlije
Otac	Selim I
Majka	Hafsa Hatun
Rođenje	6. novembar 1494
Smrt	6. septembar 1566

Sulejman I (osmanlijski turski: سلطان سليمان اول‎‎; turski: Süleyman I; 6. novembar 1494. - 7. septembar 1566.),^[2] poznatiji kao Sulejman Veličanstveni na zapadu i Sulejman Zakonodavac (turski: el-Kanuni) na istoku, je bio najduže vladajući sultan Osmanlijskog Carstva od 1520. do svoje smrti 1566. godine. Tokom njegove vladavine, Osmanlijsko Carstvo je doseglo svoj vrhunac i postalo svjetska sila.

Kao i većina vladara tog vremena, on je bio s jedne strane nemilosrdan prema onima koje je on smatrao kao prijetnju svojim planovima za uspjeh, ali s druge strane, za razliku od mnogih, imao je duboki interes u ostvarivanju pravde u carstvu kojim je vladao. Uveo je zakone koji su štitili protiv korupcije, protiv koje je bio odlučan u njenom iskorjenjivanju. Mnogi muslimani ga smatraju kao primjer idealnog ili modelom dobrog vladara. Osvojio je ostrvo Rhodos, Beograd (pobijedio mađarsku vojsku Ludovika II u Mohačkoj bici (29. august 1526), osvojivši velike dijelove sjeverne Afrike i Transilvaniju. Beč, ipak, nije uspio osvojiti. 1529, pao je obruč oko Beča koji su Osmanlije uspostavile i njihov prodor u centralnu Evropu je zaustavljen. Umro je prilikom opsade Sigeta 1566.

Na granicama svog carstva, teritorijalno širenje i neprijateljstva sa protivničkim silama značilo je da je život bio nestabilan, ali za mnoge u carstvu, uključujući manjine stvarnost je bila pax ottomanica (osmanlijski mir). Sulejman se s pravom može smatrati kao jedan od humanijih vladara u historiji koji je imao dvostruki osjećaj obaveze i odgovornosti prema Bogu i društvu.^[3]

Život

Sulejman je rođen u Trabzonu u istoimenoj provinciji na Crnom Moru, vjerovatno 6. novembra 1494. godine. U sedmoj godini poslat je na školovanje da izučava historiju, književnost, teologiju i vojnu taktiku u školi Topkapi palata u Istanbulu. Kao mladić, sprijateljio se sa Ibrahimom, robom koji mu je kasnije postao jedan od najznačajnijih savjetnika. Od sedamnaeste godine, mladi Sulejman je postavljen za guvernera prvo Kaffe (Theodosia), onda Sarukhana (Manisa). Po smrti svog oca, Selima I (1512-1520), Sulejman je ušao u Istanbul i zaposjeo tron kao deseti Osmanlijski sultan. Rani opis Sulejmana Veličanstvenog od strane Bartolomea Contarinia, venecijanskog putopisca nekoliko sedmica nakon preuzimanja trona. Contarini zapaža:

On ima 26 godina, visok je, ali žilav, ali rumene boje lica. Njegov vrat je malo predug, njegovo lice usko, a nos orlovski. Ima malu bradu; pored svega ima veoma prijatan izgled, iako njegova boja kože ipak naginje ka bijeloj. Govori se da je mudar vođa, ljubitelj učenja, i svi ljudi očekuju samo dobro tokom njegove vladavine.

Vojne kampanje

Ratovi u Evropi

Naslijedivši svog oca, Sulejman je počeo seriju vojnih pohoda, kako bi ugušio pobunu Osmanlijskog guvernera Damaska 1521. godine. Sulejman je zatim započeo pripreme za osvajanje Beograda od Ugarskog kraljevstva, nešto što nije uspio da ostvari njegov pradjed sultan Mehmed II. Njegovo zauzimanje je bilo presudno za Osmanlije jer je Ugarsko kraljevstvo, nakon zauzimanja Srbije, Bugarske Albanije i Bizantije bilo jedina sila koje je mogla zaustaviti Osmanlije. Sulejman je okružio Beograd i počeo seriju teških bombardovanja sa ade na Dunavu. Sa četom od samo 700 ljudi, ne primajući nikakvu pomoć od Mađara, Beograd je pao augusta 1521. godine.

Pad jedne od najjačih hrišćanskih tvrđava je proširila strah širom Evrope. Ambasador Svetog Rimskog carstva u Istanbulu je napisao,

"zauzimanje Beograda je bilo začetak dramatičnih događaja koje su ugušile Ugarsku. Dovele su do smrti kralja Luisa, zauzimanje Budima, okupacije Transilvanije, uništavanje jednog zamašnog kraljevstva i strah susjednih nacija da će doživjeti istu kobnu sudbinu...”.

Put do Ugarske i Austrije je bio potpuno otvoren, ali je Sulejman okrenuo svoju pažnju ka istočnomediteranskom ostrvu Rodosu, čija je blizina Maloj Aziji i Levantu bila dugogodišnja boljka osmanlijskih interesa. U ljeto 1522., godine koristeći prednost mornarice koju je naslijedio od svog oca, Sulejman je poslao armadu od oko 400 brodova dok je lično vodio vojsku od 100.000 ljudi preko Male Azije na drugi kraj ostrva. Tamo je Sulejman izgradio veliko utvrđenje, dvorac Marmaris, koji je služio kao baza za osmanlijsku mornaricu. Nakon brutalne petomjesečne opsade, Rodos je kapitulirao a Sulejman je dozvolio Vitezovima sa Rodosa da odu i osnuju novu bazu na Malti. Kako su se odnosi između Ugarske i Osmanlijskog Carstva pogoršavali, Sulejman je nastavio svoju kampanju u središnjoj Evropi. 29. augusta 1526. porazio je kralja Ugarske Ludovika II (1506. - 1526.) u bici na Mohačkom polju. Ugarski otpor je srušen, a Osmanlijsko Carstvo je postalo jedina sila u Istočnoj Evropi. Nakon susreta sa beživotnim tijelom kralja Ludovika II, Sulejman je rekao žaleći:

Ja sam zaista pošao sa svojom vojskom protiv njega, ali nije bila moja želja da mu se prekine kratki užitak života i plemstva

Neki mađarski plemići su predložili da Ferdinand, nadvojvoda Habsburške monarhije bude kralj Ugarske. Međutim, drugi plemići su se okrenuli ka Ivanu Zapolji (János Szapolyai) koji je, podržan od Sulejmana, ostao nepoželjan od hrišćanskog svijeta. Dok su plemići bili na različitim stranama, Karlo V i njegov brat Ferdinand I okupiraju Budim i zauzimaju Ugarsku. Kao rezultat toga, Sulejman 1529. godine još jednom maršira uz dunavsku dolinu i ponovo osvaja Budim, a slijedeće jeseni vrši opsadu Beča. Ispostaviće se da je to bio najambiciozniji osmanlijski osvajački pohod i vrhunac osmanlijskog osvajanja na zapadu. Sa pojačanim trupama od 20,000 ljudi, Austrijanci su zadali Sulejmanu njegov prvi poraz. Sljedeći pokušaj da zauzme Beč je propao 1532. godine kada se Sulejman povukao prije nego što je došao do grada, nakon dugotrajne opsade Kisega koju je branila hrvatska posada predvođena Nikolom Jurišićem. U oba slučaja osmanlijska vojska nije imala sreće sa vremenskim prilikama i bila je primorana da za sobom ostavi osnovnu opremu za opsadu grada.

Obnovljeni sukobi u Mađarskoj 1540. godine su otvorili Sulejmanu mogućnost da se osveti za poraz kod Beča. Habsburgovci su ponovo 1541. godine otvorili sukobe sa Osmanlijama, pokušavajući da postave opsadu Budima. Njihovi pokušaji su odbijeni a veći broj habsburških tvrđava su osvojile Osmanlije. Zbog toga su Ferdinand i njegov brat Karlo V bili primorani da potpišu ponižavajući petogodšnji mirovni ugovor sa Sulejmanom. Ferdinand se odrekao prava na kraljevinu Ugarsku i bio je primoran da plaća godišnji danak Sulejmanu za svu mađarsku zemlju koju je kontrolisao. Pošto je svoje glavne evropske rivale primorao na priznavanje poraza, Osmanlijsko Carstvo je dugi niz godina imalo veliki uticaj na evropsku politiku.

Osmanlijsko-safavidski rat

Nakon što je stabilizirao svoje evropske granice, Sulejman je usmjerio pažnju na stalno prisutnu opasnost od perzijske dinastije Safavida. Dva događaja su posebno ubrzala sve veće napetosti. Prvo, šah Tahmasp je zauzeo Bagdad i pogubio guvernera koji je bio odan Sulejmanu. Drugo, guverner Bitlisa je pobjegao i zakleo se na vjernost Tahmaspu. Zbog toga je Sulejman naredio svom Velikom veziru Ibrahim paši Pargaliju da vodi vojsku u istočnu Aziju, gdje će ponovo zauzeti Bitlis i okupirati Tabriz. Nakon što se pridružio Ibrahimu 1534. godine, nastavio je osvajati perzijske teritorije, a šah Tahmasp se nije usudio suočiti sa Sulejmanom u otvorenoj borbi. Kada su Sulejman i Ibrahim naredne godine došli do Bagdada, zapovjednik Bagdada je predao grad, potvrđujući time Sulejmana kao vođu islamskog svijeta i legitimnog nasljednika Abasidskih halifa. Osim toga, Sulejman je obnovio mezar sunitskog imama Abu Hanife čime je ojačao svoj akreditiv i pravo na hilafet.

U pokušaju da pobjedi šaha jednom za sva vremena, Sulejman je krenuo u drugu kampanju 1548. godine. Šah Tahmasp je odlučio izbjeći sukob sa osmanlijskom vojskom i koristio je taktiku spaljivanja zemlje izloživši osmanlijsku vojsku oštrom zimom na Kavkazu. Sulejman je odlučio napustiti kampanju osvojivši Urmiu i pokrajinu Van, zapadnu polovinu Azerbejdžana i tvrđave u Gruziji. Sulejman je 1553. godine započeo treći i posljednji pohod protiv šaha. Pošto je u početku izgubio Erzurum od šahovog sina, Sulejman se osvetio tako što je preoteo Erzurum, prelazeći Gornji Eufrat i pustošeći dijelove Perzije. Šahova vojska je nastavila svoju strategiju izbjegavanja Osmanlija, što je dovelo do zastoja od kojeg ni vojska nije imala značajnu dobit. Šah je napokon 1554. godine potpisao sporazum koji je zaključio azijsku kampanju Sulejmana. Dio sporazuma je uključivao povratak Tabriza i Bagdada, smanjenje Mezopotamije, ušće rijeke Eufrat i Tigris, i dio Perzijskog zaliva. Šah je također obećao da će prekinuti sve racije na osmanlijske teritorije.

Kampanje u Indijskom okeanu

Osmanlijski brodovi su plovili Indijskim okeanom za vrijeme osmanlijskih admirala Hadim Sulejman-paše, Seydi Ali Reisa i Kurtoglu Hizir Reisa. Poznato je da su putovali do Mogulskih carskih luka Thatta, Surat i Janjira. Mogulski car Akbar je tada razmijenio šest dokumenata sa Sulejmanom Veličanstvenim.

U Indijskom okeanu, Sulejman je vodio više pomorskih kampanja protiv Portugala u pokušaju da ih ukloni i ponovo uspostavi trgovinu sa Indijom. Zbog toga je Sulejman zauzeo Aden u Jemenu 1538. godine, kako bi napravio osmanlijsku bazu za napade na portugalske luke na zapadnoj obali modernog Pakistana i Indije. Nakon opsade portugalske luke Diu u septembru 1538. godine, Osmanlijski brodovi su se vratili u Aden gdje su utvrdili grad sa 100 komada artiljerije. Iz ove baze, Sulejman paša je uspio da preuzme kontrolu nad cijelim Jemenom zauzimajući Sanu. Svojom jakom kontrolom Crvenog mora, Sulejman je kontrolirao indijske trgovačke puteve i održavao značajan nivo trgovine sa Mogulskim carstvom tokom 16. stoljeća. Njegov admiral Piri Reis je kontrolisao osmanlijsku flotu u Indijskom okeanu zauzimajući Maskat 1558. godine.

Reference