Abuztuaren 29
Abuztuaren 29a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta berrogeita batgarren eguna da, 242.a bisurteetan. 124 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
Euskal Herria
- 1794 - Armada frantsesak Eibar erre zuen.
- 1858 – Jose Maria Iparragirrek bigarren aldiz hartu zuen Ameriketarako itsasontzia, Baionan.
- 1972 – ETAk Eloy Garcia Cambra udaltzaina erail zuen Galdakaon.
Mundua
- 1261 – Urbano IV.a Eliza Katolikoaren Aita Santu aukeratu zuten.
- 1484 – Giovanni Battista Cibo kardinala Aita Santu aukeratu zuten Inozentzio VIII.a izenez.
- 1533 – Espainiar konkistatzaileek Atahualpa enperadore inka exekutatu zuten Cajamarca herrian, garrotea erabiliz.
- 1825 – Portugalek Brasilgo inperioaren independentzia onartu zuen, milioi bat libra esterlina ordaintzearen truke.
- 1987 – Londresen Naji al-Ali komikigile kritiko palestinarra tiroz hil zuten.
- 2004 – Atenas 2004ko Joko Olinpikoak bukatu ziren; Hicham El Guerrouj marokoarrak historia egin zuen 5.000 metroko proba eta 1.500ekoa irabaziz.
- 2005 – Katrina urakanak sekulako hondamendia eragin zuen New Orleansen, hiriaren %80a ur azpian utziz. 1.600 hildakotik gora Misisipiko estatuan.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 2016 – Larunbeko Doneztebe monasterioaren aztarnak topatu ziren, larunbetarren eta Aranzadi Zientzia Elkarteko kideen sei urteko auzolanean burututako indusketa lanei esker.
Mundua
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 1831 – Michael Faraday ingelesak dinamoa asmatu zuen.
- 1929 – Graf Zeppelin zepelin alemaniarrak lehen aldiz eman zion munduari bira airez.
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1751 – José Agustín Ibáñez de la Rentería, bizkaitar idazle eta politikaria (h. 1826).
- 1754 – Stephen Cabarrus, lapurtar jatorriko estatubatuar politikaria, Baionan (h. 1808).
- 1786 – Juan Antonio Jandiola, bizkaitar politikaria (h. 1830).
- 1873 – Maria Goiri, bizkaitar idazlea, Filologiako ikerlaria, irakaslea eta emakumeen eskubideen aldezlea, Madrilen (h. 1954).
- 1883 – Jean Elizalde, euskal idazle eta apaiza (h. 1961).
- 1901 – Michel Olzomendi, Euskal Herrian jaiotako artzapezpikua (h. 1977).
- 1908 – Frantxia Haltzuet, nafar emakumea, Comète sarearen laguntzaile nagusietako bat (h. 1945).
- 1919 – Rudy Hirigoien, Lapurdin jaiotako abeslari lirikoa (h. 2000).
- 1934 – Sabin Ipiña, bizkaitar teknikari kimiko, ekintzaile, euskaltzale eta politikaria (h. 2017).
- 1940 – Valentín Uriona, euskal txirrindularia (h. 1967).
- 1941 – Jean-Pierre Destrade, PSF alderdi sozialdemokratako euskal herritar politikaria (h. 2013).
- 1943 – Xosé Estévez, euskal-galiziar historialaria, Quirogan.
- 1947 – Patrick Vajda, lapurtar eskrimalari ohia eta arbitroa, floretetan aditua.
- 1949 – Manolo Arozena, nafar bertsolaria, lau aldiz Nafarroako Bertsolari Txapelketaren irabazlea.
- 1958 – Irune Arbide Urdanpilleta, gipuzkoar musikaria, Oiartzungo Ibargain Musika Eskolaren sortzailea (h. 1999).
- 1959 – Patxi Barko, gipuzkoar antzezle eta zuzendaria.
- 1960 – José Ramón Eizmendi, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1961 - Argia Ituarte Arkotxa, Ondarroako emakumezko lehen alkatea.
- 1976 – Thierry Biscary, baxenafar abeslari eta txalapartaria.
- 1983 –
- Damaris Pan, bizkaitar artista, ikertzailea eta EHUko Pintura Saileko irakaslea.
- Xabi Prieto, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1996 – Jurgi Oteo, bizkaitar futbolaria.
- 1999 – Iker Salaberria, nafar pilotaria.
Mundua
- 1347 – Joan Hastings, ingeles noble eta militarra (h. 1375).
- 1619 – Jean-Baptiste Colbert, Frantziako finantza-ministroa (h. 1683).
- 1632 – John Locke, ingeles filosofo eta teoriko liberala (h. 1704).
- 1724 – Giovanni Battista Casti, italiar idazlea (h. 1803).
- 1738 – Aleijadinho, brasildar arkitekto eta eskultorea (h. 1814).
- 1756 – Jan Śniadecki, poloniar matematikari, astronomo eta filosofoa (h. 1830).
- 1780 – Jean Auguste Dominique Ingres, frantziar margolari neoklasikoa (h. 1867).
- 1794 – Léon Cogniet, frantziar historia eta erretratuen margolaria (h. 1880).
- 1803 – José Agustín Arrieta, mexikar margolaria (h. 1874).
- 1809 – Oliver Wendell Holmes, estatubatuar sendagile, olerkari eta saiakeragilea (h. 1894).
- 1815 – Anna Ella Carroll, estatubatuar panfletista, politikari teoriko konstituzionala (h. 1894).
- 1826 – Émile Lévy, frantziar margolari eta ilustratzailea (h. 1890).
- 1834 – Hermann Sprengel, alemaniar fisikari eta kimikaria (h. 1906).
- 1839 – Valborg Platou, norvegiar liburuzain, idazle eta arte kritikaria (h. 1928).
- 1862 –
- Andrew Fisher, Australiako lehen ministroa (h. 1928).
- Maurice Maeterlinck, frantsesezko idazle belgikarra, 1911ko Literaturako Nobel Saria (h. 1949).
- 1865 – Thomas Kent, irlandar errepublikarra, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat (h. 1916).
- 1868 – Mikhail Pokrovski, errusiar historialaria eta politikaria (h. 1932).
- 1871 –
- Albert Lebrun, Frantziako Errepublikako 15. presidentea (h. 1950).
- Jack Butler Yeats, irlandar margolaria (h. 1957).
- 1874 – Manuel Machado, espainiar poeta (h. 1947).
- 1875 – Leonardo De Lorenzo, italiar flautista (h. 1962).
- 1881 – Valery Larbaud, frantziar idazlea (h. 1957).
- 1897 – Myroslava Sopilka, ukrainar poeta eta eleberrigilea (h. 1937).
- 1898 –
- Louis-Raymond Fischer, frantziar arkitektoa (h. 1988).
- Preston Sturges, estatubatuar zinema zuzendaria (h. 1959).
- 1900 – Oscar Nitzchke, alemaniar arkitektoa (h. 1991).
- 1904 – Werner Forßmann, alemaniar kirurgialaria, 1956ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1979).
- 1905 – Dhyan Chand, indiar belar hockey jokalaria, historiako handienetako bat (h. 1979).
- 1907 – Takeo Wakabayashi, japoniar futbolaria (h. 1937).
- 1915 – Ingrid Bergman, suediar aktorea (h. 1982).
- 1920 – Charlie Parker, estatubatuar jazz saxofoi-jolea (h. 1955).
- 1921 – Iris Apfel, estatubatuar enpresaburu, barne-diseinatzaile eta moda ikonoa (h. 2024).
- 1923 – Richard Attenborough, ingeles aktore, zinema zuzendari eta ekoizlea (h. 2014).
- 1924 –
- Gianfranco Baruchello, italiar marrazkilari, idazle eta zinemagilea (h. 2023).
- Dinah Washington, estatubatuar abeslaria, musika beltzeko emakume-ahots nagusienetakoa (h. 1963).
- 1924/26 – María Dolores Pradera, espainiar abeslari eta aktorea (h. 2018).
- 1926 – René Depestre, haitiar idazlea.
- 1928 – Aaron Cicourel, estatubatuar soziologoa (h. 2023).
- 1930 – Carlos Loyzaga, euskal jatorriko filipinar saskibaloi jokalaria (h. 2016).
- 1933 – Arnold Koller, Suitzako Konfederazioko presidentea.
- 1935 – William Friedkin, estatubatuar zinema eta telebista zuzendaria zein ekoizlea (h. 2023).
- 1936 –
- Gilbert Amy, frantziar musikagile eta orkestra-zuzendaria.
- John McCain, estatubatuar politikaria (h. 2018).
- Ken Scotland, eskoziar errugbilari eta kriket-jokalaria (h. 2023).
- 1938 –
- Gerry Byrne, ingeles futbolaria (h. 2015).
- Elliott Gould, estatubatuar aktorea.
- 1939 – Joel Schumacher, estatubatuar zinema zuzendaria (h. 2020).
- 1942 – Sterling Morrison, estatubatuar gitarra-jotzailea, The Velvet Underground taldeko kide sortzailea (h. 1995).
- 1943 – Arthur B. McDonald, kanadar astrofisikaria, 2015eko Fisikako Nobel Saria.
- 1945 – Wyomia Tyus, estatubatuar atleta ohia, abiadurako probetan aditua.
- 1946 –
- Jean-Baptiste Bagaza, Burundiko presidentea (h. 2016).
- Bob Beamon, estatubatuar kirolari ohia, luzera jauzian espezializatua.
- Dimitris Jristofias, Zipreko presidentea (h. 2019).
- Augusta La Torre, Camarada Norah, perutar iraultzailea, Sendero Luminosoko bigarren burua (h. 1988).
- Lucia Valentini Terrani, italiar koloratura-mezzosopranoa (h. 1998).
- 1947 –
- Temple Grandin, estatubatuar zientzialari eta aktibista.
- James Hunt, 1 Formulako britainiar pilotua (h. 1993).
- 1949 –
- Grichka Bogdanoff, frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (h. 2021).
- Igor Bogdanoff, frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (h. 2022).
- 1952 – Greg Cornelsen, australiar errugbilari ohia.
- 1955 – Chus Pato, galiziar idazlea eta Real Academia Galegako akademiko osoa.
- 1958 – Michael Jackson, Poparen Erregea, estatubatuar pop-abeslaria, historiako disko salduenaren (Thriller, 1982) egilea (h. 2009).
- 1959 –
- Rebecca De Mornay, estatubatuar aktorea.
- Ramón Ángel Díaz, argentinar futbolari ohia.
- Chris Hadfield, kanadar astronauta ohia, espaziora joandako lehen kanadarra.
- 1960 – Thomas Marshburn, estatubatuar astronauta eta medikua.
- 1962 – Jutta Kleinschmidt, alemaniar, kazetari eta rally pilotua, Dakar rallya lehen aldiz irabazi zuen emakumea.
- 1963 - Belinda Washington, britainiar-espainiar aktorea, telebista aurkezlea eta abeslaria.
- 1965 – Gerhard Rodax, austriar futbolaria (h. 2022).
- 1966 – Celsa Barja, galiziar idazlea, editorea, saiakeragilea eta poeta.
- 1971 –
- Candis Cayne, estatubatuar aktore eta performance antzezlea.
- Carla Gugino, estatubatuar aktorea.
- Nicola Mendelsohn, britainiar publizitate-exekutiboa.
- 1973 – Thomas Tuchel, alemaniar futbolari-ohia eta entrenatzailea.
- 1975 – Juan Diego Botto, argentinar-espainiar aktorea.
- 1977 – Kei Mikuriya, japoniar futbolari ohia.
- 1980 – Dona Sarkar, estatubatuar informatikaria.
- 1981 –
- Émilie Dequenne, valoniar aktorea.
- Yuliana Peniche, mexikar aktorea.
- 1983 –
- Saadet Aksoy, turkiar aktorea.
- Jennifer Landon, estatubatuar aktorea.
- 1984 – Borja Gómez, kantabriar traineru-estropadetako patroia.
- 1986 –
- Lea Michele, estatubatuar aktore, abeslari eta idazlea.
- Alex Ruoff, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
- 1992 – Elena Rivera, espainiar aktorea eta abeslaria.
- 1993 – Liam Payne, britainiar abeslari, konpositore eta gitarra jolea (h. 2024).
- 1997 – Rocío García Martínez, espainiar txirrindularia.
- 2004 - Orri Óskarsson, islandiar futbolaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1363 – Filipe Nafarroakoa, Nafarroako Erresumako infantea eta Longuevilleko kondea (j. 1336).
- 1743 – Juan Antonio Urrutia Arana, II. Villar del Águilako markesa, arabar noblea, Mexiko Hirian (j. 1670).
- 1895 – Francisco Navarro Villoslada, nafar idazle eta ideologoa (j. 1818).
- 1936 –
- Pedro Asua, bizkaitar apaiza eta arkitektoa, Kantabrian fusilatua (j. 1890).
- Gabriela Lorente Sáenz, errioxar etxekoandrea, Azkoienen fusilatua (h. 1936).
- 1942 – Guillermo Torrijos Goyarzu, bilbotar militante sozialista, Parisen (j. 1876).
- 1951 – Ignacio Rotaetxe, euskal ingeniari eta politikari abertzale eta jeltzalea (j. 1888).
- 1981 – Mariano Ansó, Iruñeko lehen alkate errepublikarra (j. 1889).
- 1986 – Maria Dolores Goya Mendiola, gipuzkoar irakaslea (j. 1913).
- 2000 –
- José Ignacio Bilbao Iturburu, bizkaitar musikagilea (j. 1958).
- Manuel Indiano Azaustre, gipuzkoar politikaria, ETAk eraila (j. 1970).
- 2001 – Juan Garizurieta, bizkaitar futbolaria (j. 1908).
- 2015 – Carlos María Aritz, nafar apaiz klaretarra, Panamán misiolari aritutakoa (j. 1928).
- 2019 – Miguel Angel Lamata, gipuzkoar futbolaria (j. 1947).
Mundua
- 886 – Basilio I.a, enperadore bizantziarra.
- 1300 – Guido Cavalcanti, italiar poeta eta filosofoa.
- 1442 – Joan VI.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (j. 1389).
- 1533 – Atahualpa, enperadore inka.
- 1542 – Kristobal Gamakoa, portugalgo militarra.
- 1543 – Maria Jülich-Bergekoa, Jülich-Cleves-Bergeko dukerri batuen lehen agintaria (j. 1491).
- 1726 – Antonio Bellucci, italiar margolaria (j. 1654).
- 1762 – Stanisław Poniatowski, poloniar militarra (j. 1676).
- 1797 – Joseph Wright Derbykoa, ingeles margolaria (j. 1734).
- 1799 – Pio VI.a, Aita santua (j. 1717).
- 1866 – Tokugawa Iemochi, Tokugawa shogunerriko hamalaugarren shoguna (j. 1846).
- 1880 – Sanford Robinson Gifford, estatubatuar margolaria (h. 1880).
- 1891 – Pierre Lallement, batzuen ustez bizikletaren asmatzailea (j. 1843).
- 1898 – Agustina Ortiz de Rozas, argentinar politikaria eta filantropoa (j. 1816).
- 1899 – Catharine Parr Traill, ingelesez idazten zuen kanadar idazle, botanikari eta naturalista (j. 1802).
- 1904 – Murad V.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1840).
- 1922 – Georges Sorel, frantziar idazlea eta soziologoa (j. 1847).
- 1935 –
- Astrid Suediakoa, Belgikako erregina ezkontidea (j. 1905).
- Childe Hassam, estatubatuar margolari inpresionista (j. 1859).
- 1938 – Frigyes Karinthy, hungariar idazle, kazetari eta itzultzailea (j. 1887).
- 1939 – Estefania Cueto Puertas, jostuna eta Espainiako lider komunista, Gijonen fusilatutako azken emakumea (j. 1899).
- 1947 – Manolete, 1940ko hamarkadako espainiar zezenketaririk garrantzitsuenetakoa (j. 1917).
- 1948 – Nicolás Esandi Nicolao, euskal jatorriko argentinar elizgizona, Buenos Airesko Eusko Ikaskuntzako lehenengo lehendakaria (j. 1876).
- 1959 – Ziza Massika, aljeriar erizaina eta militante nazionalista, Aljeriako gerran nabarmendu zena (j. 1934).
- 1960 – Vicki Baum, estatubatuar eleberrigilea (j. 1888).
- 1965 – George Erskine, Britainiar Armadako jenerala (j. 1899).
- 1972 – Kentaro Hayashi, japoniar futbolari ohia.
- 1975 – Éamon de Valera, Irlandako presidentea (j. 1882).
- 1978 - Natividad Zaro, espainiar aktorea, gidoilaria, antzerkigilea, itzultzailea eta zinema ekoizlea (j. 1901).
- 1980 –
- Franco Basaglia, italiar psikiatra (j. 1924).
- Louis Darquier de Pellepoix, frantziar politikaria eta antisemita (j. 1897).
- 1982 – Ingrid Bergman, suediar aktorea (j. 1915).
- 1987 – Lee Marvin, estatubatuar aktorea (j. 1924).
- 2001 – Francisco Rabal, espainiar aktorea (j. 1926).
- 2002 – Luis Carandell, espainiar idazle eta kazetaria.
- 2003 –
- Ricardo Muruzabal, espainiar futbolaria (j. 1951).
- Vladimír Vašíček, txekiar margolaria, pintura moderno eta pintura abstraktuan aitzindari bere herrialdean (j. 1919).
- 2006 – Youenn Gwernig, bretoi idazle eta abeslaria (j. 1925).
- 2007 – Pierre Messmer, Frantziako lehen ministroa (j. 1916).
- 2013 –
- Jack Beal, estatubatuar margolaria (j. 1931).
- Cliff Morgan, galestar errugbilaria (j. 1930).
- 2016 – Gene Wilder, estatubatuar aktore, zuzendari eta gidoilaria (j. 1933).
- 2018 – James Mirrlees, eskoziar ekonomista, 1996ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1936).
- 2021 –
- Ed Asner, estatubatuar aktorea (j. 1929).
- Ron Bushy, estatubatuar bateria-jotzailea, Iron Butterfly taldeko kidea (j. 1941).
- Jacques Rogge, belgikar sendagile eta kirolaria, Nazioarteko Olinpiar Batzordeko 8. lehendakaria (j. 1942).
- 2023 – Taiwo Akinkunmi, nigeriar funtzionarioa, Nigeriako banderaren diseinatzailea (j. 1936).
- 2024 –
- Kurt Bendlin, alemaniar dekatleta (j. 1943).
- Mihaela Peneş, errumaniar atleta, xabalina jaurtiketan aditua (j. 1947).
- Jean-Charles Tacchella zinema-zuzendari frantsesa (j. 1925).
- Ēvī Upeniece, letoniar eskultorea (j. 1925).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Ugutz/Uguzne eta Keltsa/Keltse/Keltze/Zeltsa.
Kanpo estekak
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||