Thomas A. Edison

Thomas A. Edison

Ahotsa
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakThomas Alva Edison
JaiotzaMilan, 1847ko otsailaren 11
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaThomas Edison Winter Estate (en) Itzuli
Talde etnikoaEstatubatuarra
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaWest Orange (en) Itzuli, 1931ko urriaren 18a (84 urte)
Hobiratze lekuaThomas Edison National Historical Park
Heriotza moduaberezko heriotza: 2 motako diabetes mellitusa
Familia
AitaSamuel Ogden Edison
AmaNancy Elliott
Ezkontidea(k)Mary Stilwell Edison (en) Itzuli  (1871 -  1884ko abuztuaren 9a)
Mina Miller (en) Itzuli  (1886 -  1931)
Seme-alabak
Haurrideak
Familia
Hezkuntza
HeziketaCooper Union (en) Itzuli
(1875 - 1879) : kimika
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakingeniaria, asmatzailea, matematikaria, ekintzailea, gidoilaria, enpresaburua, film-zuzendaria eta fisikaria
Enplegatzailea(k)General Electric
Continental Edison (en) Itzuli
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
KidetzaSuediako Zientzien Errege Akademia
Amerikako Sozietate Filosofikoa
Sobietar Batasuneko Zientzien Akademia
Zientzien Errusiar Akademia
Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Naval Advisory Board of Inventions (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioadeismoa
IMDB: nm0249379 Musicbrainz: 7ab467a1-d15b-41ea-a4d9-433d7ff64e9d Discogs: 1195433 Find a Grave: 1630 Edit the value on Wikidata

Thomas Alva Edison (Milan, Ohio, Ameriketako Estatu Batuak, 1847ko otsailaren 11 – West Orange, New Jersey, AEB, 1931ko urriaren 18a) asmatzailea eta enpresaburua izan zen.[1][2][3] Gailu asko garatu zituen, hala nola, energia elektrikoa sortzea, masa-komunikazioa, soinua grabatzea eta zinema-filmak.[4] Asmakizun hauek, besteak beste, fonografoa, zinema-kamera eta bonbilla elektrikoaren lehen bertsioak, eragin handia izan dute mundu industrializatu modernoan.[5] Zientzia antolatuaren eta talde-lanaren printzipioak asmakuntza-prozesuan aplikatu zituen lehen asmatzaileetako bat izan zen, ikertzaile eta langile askorekin lan eginez. Ikerketa industrialaren lehen laborategia sortu zuen.[6] 1.093 patente daude haren izenean berak sinatzen zituelako eskaerak Menlo Parkeko laborategiaren izenean, baina ez ziren Edisonek zuzenean asmatuak izan, ingeniari talde apartak harentzat lanean jardun baitzuen, eta askotan Edisonen ekarpena lanen gainbegiratzea eta azken ukitua ematea izaten zen, laborategiaren ospea gehitzeaz gain.[7]

Edison Ameriketako Erdi-Mendebaldean hazi zen. Bere karreraren hasieran telegrafo-operadore gisa lan egin zuen, eta horrek bere lehen asmakizunetako batzuk inspiratu zituen. 1876an lehen laborategiko instalazioa ezarri zuen Menlo Park-en, New Jerseyn, eta bertan garatu ziren bere asmakizun goiztiar asko. Geroago, Fort Myers-en, Floridan, laborategi botaniko bat ezarri zuen, Henry Ford eta Harvey S. Firestone enpresariekin elkarlanean, eta munduko lehen zinema-estudioa, Black Maria, protagonista zuen beste laborategi bat West Orange-n, New Jerseyn. AEBetako patenteez gain, beste herrialde batzuetako patenteak kontutan hartuz, Edison AEBko historiako asmatzailerik emankorrena bezala hartzen da. Edison bi aldiz ezkondu zen eta sei seme-alaba izan zituen. 1931n hil zen diabetesaren konplikazioen ondorioz.[8]

Bere bizitza

Thomas Alva Edison, 1861ean, 14 urte zituela

Thomas Alva Edison Milanen jaio zen, Ohion. Edison sendia 1830eko hamarkadan joan zen Amsterdametik eta New Jerseyn ezarri ziren, Passaicen. Asmatzailearen aitona, John Edison, Independentzia Gerra garaian, britainiarren alde aritu zen borrokan eta Banghamen, Eire lakuaren inguruan, bizi izan zen; 1837an, hango altxamendua piztu zenean, Samuel Edison, Thomasen aita, matxinatuen alde jarri zen. Berriro ere, familia ihes egin beharrean izan zen, oraingo honetan, Estatu Batuetara.

1840an, Samuel Edisonek zurtegi txiki bat ezarri zuen Milanen (Ohion). Honen aurretik, Nancyk, eskoziar jatorriko kanadarrak, lau seme-alaba izan zituen. Geroago, hiru gehiago izango zituen, baina hasierako hiru hil zitzaizkion 1840ko hamarkadan eta bizirik zirautenek, 14, 16 eta 18 urte zituzten, 1847ko otsailaren 11n, Samuel Edisonen emazteak zazpigarren haurra izan zuenean. Thomas deitu zioten, arbaso baten omenez eta Alva, Alva Bradle kapitainaren omenez.

1855ean, Thomas eskolara joaten hasi zen, 8 urte eta erdi zituenean. 3 hilabete geroago, etxera itzuli zen negarrez, irakasleak ikasle idorra zela esan baitzion. Gertaera hau Edisonen barnean egon zen bere bizitza guztian zehar. Hantxe joan zitzaion ama Nancy[9] irakasleari protestan eta, Thomasek, ama gaizki ez uzteko ahaleginak egingo zituela erabaki zuen.

1859an, Port Huronetik Detroitera zihoan trenean egunkariak saltzen hasi zen eta, aldi berean, barazkiak, gurina edo masustak ere bai. Trenak 6 orduko atsedena hartzen zuen Detroiten eta Thomasek denbora irakurtzen pasatu ohi zuen Gazte Elkartean (Gerora, Detroiteko dohaineko liburutegia izango zen). Bata bestearen atzetik irakurtzen zituen liburuak, beheko apaleko lehenengotik hasi eta ilara guztia bukatu arte.

Irakurtzeaz gain, zientzia liburuetan oinarrituz, esperimentu berriak probatzen ere hasi zen. Hutsik zegoen bagoiren bat erabili ohi zuen laborategi gisa eta, gerora, eskuzko prentsa bat jartzea lortu zuen, Detroit Free Presseko lagun batek hainbat tipo eman zizkionean. Berehala ikusi zen emaitza, Grand Trunk Herald, 400 ale kaleratzen zituen astekaria.

Thomasek ez zuen ondo entzuten. Agian, haurtzaroan jasandako elgorriak edo, bere hitzei jarraituko bagenio, treneko langile batek, trena martxan zihoanean, belarritik helduta bagoira igo zuenean eragindako kalteek bihurtu zuten gor, neurri batean.

Ezkontza

Mina Edison

1871ko abenduaren 25ean, Thomas bere dendatako batean lan egiten zuen eta bi hilabete lehenago ezagutu zuen 16 urteko María Stilwellekin ezkondu zen.

3 seme izan zituzten:

  • Marion Estelle Edison (1873-1965), Punto.
  • Thomas Alva Edison, Jr. (1876-1935), Dash.
  • William Leslie Edison (1878-1937), asmatzailea hau ere.

1884ko abuztuaren 9an, María Edison hil egin zen.

1886ko otsailaren 24an, 39 urteko alarguna 20 urteko Mina Millerrekin ezkondu zen Akronen, Ohion. Mina Lewis Miller asmatzailearen alaba zen eta beste 3 seme-alaba izan zituzten:

  • Madeleine Edison (1888-1979).
  • Charles Edison (1890-1969), aita hildakoan, berak hartuko zuen enpresaren ardura eta, urte batzuk geroago, New Jerseyko gobernadore egingo zuten.
  • Theodore Edison (1898-1992). Honek ere 80 bat patente egingo zituen.

Mina Thomas Edison baino beranduago hilko zen, 1947ko abuztuaren 24an.

Hasierako lanak

Edison efektua, diodo batean. Bi eratara funtzionatzen du: batean, elektroi fluxua dago eta, bestean, berriz, ez. Geziek elektroien korrontea adierazi nahi dute, ez korronte elektrikoa

Port Hurononeko trenbidean, Thomas argi ibili zen haurra salbatzea lortu zuenean eta, haren aitak, J. U. Mackenzie telegrafistak, eskerraren eskerrez, telegrafia erakutsi zion, bera telegrafista baitzen. 16 urte zituen, J. U. Mackenzie Armadaren Telegrafista taldean sartu zenean eta bere postua utzi zionean, Port Huronen bere lehenengo telegrafista lana lortuz.

1863 amaieran, eta beti ere J.U.Mackenzieren laguntzarekin, Thomasek telegrafista lana eskatu zuen Grang Truckeko trenbidean. Ez zuen asko iraun lan hartan, behin hutsegite handia izan baitzuen, zama garraiatzen zuen trena gerarazteko seinalerik ez zuenean bidali eta, haren ondorioz, ia-ia aurrez-aurreko talkatakoa izan zenean. Sarniara alde egin zuen, Kanadako mugan eta, ondoren, Port Huronera.

1864 hasieran, Thomas Lake Shore Michiganeko trenbidean hasi zen lanean, Adrianen, Detroitetik 100 km-tara, baina berehala galdu zuen lan hura ere.

Western Union

Thomas Alva Edison, 1915ean, 68 urte zituela

Bi hilabetez egon zen Fort Waynen eta, lanik aurkitu ez zuenez, Indianapolisera joan zen. Hantxe lortu zuen Western Unioneko lana, etorkizuna markatuko zion enpresa.

1865eko otsailean, Thomas Cincinnatira joan zen eta, berriro ere, Western Unionen egin zuen lan. Trebetasuna baloratu zioten han eta bigarren mailako operadore izatetik lehenengo klasera igo zuten.

Hala ere, hiri batetik bestera mugitzen ibili zen eta lan batetik bestera ere bai. Brasilera joatekotan egon zen telegrafoan lan egiteko, baina 1868 bukaeran, Bostonen zegoen eta berriro Western Unionen ari zen lanean.

Lehenengo patentea

1868an, botoak kontatu ahal izateko tresnatxo bat sortu zuen. Ordezkari bakoitzaren mahai gainean jarriko zuten gailua eta bi botoi zituen, bata aldeko botoa emateko eta bestea, berriz, kontrakoa. Patentea bideratzeko, Carroll D.Wright abokatua kontratatu zuen eta Washingtoneko Legebiltzarraren batzorde baten aurrera eraman zuten. Erantzun borobila jaso zuten: Asmakizunen bat ez badugu behar, zurea da. Fraudeei ekidin nahi diegu bozketetan eta, zure tramankuluak, horiek egin ahal izatea erraztu besterik ez du egiten.[10]

Edison New Yorkera joan zen handik gutxira. Lehen urte haietan bere mentoreetako bat Franklin Leonard Pope izeneko telegrafo eta asmatzaile lankide bat izan zen, eta gazte pobreei New Jersey-ko bere etxeko sotoan bizi eta lan egiteko aukera eman zien. Era berean, Edisonek Samuel Laws-en “Urrearen Indikatzailearen Korporazioan” lan egiten zuen. Pope eta Edisonek beren enpresa sortu zuten 1869ko urrian, ingeniari elektriko eta asmatzaile gisa lanean. Edison 1874an bi mezu aldi berean bidal zitzakeen multiplex sistema telegrafiko bat garatzen hasi zen.[11]

Menlo Parkeko laborategia (1876–1886)

Menlo Parkeko laborategia 1880an.

Ikerketa eta garapenerako instalazioa

Edisonen berrikuntza nagusia 1876an ikerketa industrialaren laborategi bat ezartzea izan zen. Menlo Parkean eraiki zen Middlesex konderrian, New Jerseyn, Edison-en quadruplex telegrafoaren salmentaren funtsekin. Telegrafoaren erakustaldiaren ondoren, Edison ez zegoen ziur 4.000 edo 5.000 dolarretan saltzeko bere jatorrizko plana zuzena zenik, beraz Western Unioni eskaintza bat egiteko eskatu zion. Harritu egin zen 10.000 $eko (269.294 $ 2023an) eskaintza entzutean, eta esker onez onartu zuen. Quadruplex telegrafoa Edisonen lehen finantza-arrakasta handia izan zen, eta Menlo Park etengabeko berrikuntza eta hobekuntza teknologikoa ekoizteko helburu zehatzarekin sortutako lehen erakundea bilakatu zen. Edisoni legez bertan ekoitzitako asmakizun gehienak kreditatu zizkioten, nahiz eta ikerketa eta garapen asko teknikoenak izan, baina beti ere haren zuzendaritzapean. Bere teknikoei, oro har, ikerketak egiten jarraitzeko eskatzen zien, gogor bultzatuz emaitzak lortzeko.[12]

Edisonen Menlo Park Laborategia, Michigango Dearborn-eko Henry Ford Museoan berreraikitakoa.

William Joseph Hammer, ingeniari elektriko kontsultaria, Edisonentzat hasi zen lanean eta 1879ko abenduan laborategiko laguntzaile gisa hasi zituen bere zereginak. Telefonoa, fonografoa, trenbide elektrikoa, burdin mineralaren bereizgailua, argiztapen elektrikoa eta garatzen ari ziren beste asmakizun batzuetan lagundu zuen. Hala ere, Hammer-ek bonbilla elektriko goriarekin egin zuen lan bereziki, eta gailu horretako proben eta erregistroen ardura izan zuen. 1880an, "Edison Bonbillen Lantegia"ren ingeniari buru izendatu zuten. Bere lehen urtean, Francis Robbins Upton zuzendari nagusiaren menpeko lantegiak 50.000 bonbilla piztu zituen. Edisonen arabera, Hammer "argiztapen elektriko goriaren aitzindaria" izan zen.[13]

Frank J. Sprague, matematikari jantzia eta itsas ofizial ohia, Edward H. Johnsonek kontratatu zuen eta 1883an Edison erakundean sartu zen. Spraguek Menlo Parkeko Edison Laborategiari egindako ekarpenetako bat Edisonen metodo matematikoak zabaltzea izan zen. Edisonek matematikarik erabiltzen ez zuela uste izan arren, bere koadernoen azterketak agerian uzten du bere laguntzaileek, hala nola Francis Robbins Upton-ek, adibidez, egindako analisi matematikoen erabiltzaile trebea zela, bere argiztapen-sistema elektrikoaren parametro kritikoak zehazten zituena, besteak beste, bonbillaren erresistentzia Ohmen legea, Jouleren legea eta ekonomia aztertuz.[14]

Edisonen patente ia guztiak erabilgarritasun patenteak ziren, 17 urtez babestuta egongo zirenak, eta izaera elektriko, mekaniko edo kimikoko asmakizunak edo prozesuak barne. Dozena bat diseinu patenteak ziren, diseinu apaingarri bat 14 urtez babesten zutenak. Patente gehienetan bezala, deskribatu zituen asmakizunak aurreko egoeraren gaineko hobekuntzak ziren. Fonografoaren patenteak aitzitik ez zuen aurrekaririk, soinuak grabatu eta erreproduzitzeko lehen gailua deskribatuz.[15]

Hamarkada bat pasatxoan, Edison-en Menlo Parkeko laborategia bi hiri-bloke okupatzera zabaldu zen. Edisonek esan zuen laborategiak "irudi daitezkeen ia material guztien stocka" izatea nahi zuela.[16] 1887an inprimatutako egunkari-artikulu batek bere aldarrikapenaren larritasuna erakusten zuen, laborategian "zortzi mila produktu kimiko motak, egindako torloju mota guztiak, tamaina guztietako orratzak, kordoi edo alanbre mota guztiak, gizakien, zaldien, txerrien, behien, untxien, ahuntzen eta gameluak ileakk... testura ezberdinetako zetak, hortzak, orein adarrak, dortoka-oskolak... kortxoa, erretxina, berniza eta olioa, ostruken lumak, paumaren buztana, azota, anbarra, kautxua, mineral guztiak..." eta zerrendak aurrera jarraitzen zuen.[17]

Bere idazmahaiaren gainean Edisonek kartel bat jarri zuen Sir Joshua Reynoldsen aipamen ospetsuarekin: "Ez  dago gizakumeak pentsamenduaren benetako lana saihesteko erabiliko ez duen irtenbiderik.” Eslogan hau instalazioetako beste hainbat tokitan zegoen.[18]

Menlo Park-en, Edisonek ezagutza sortzeaz eta gero bere aplikazioa kontrolatzeaz arduratzen zen lehen laborategi industriala sortu zuen. Edison laborategiko arduraduna zenez, bere izena 1.093 patentetan dago erregistratuta.[19]

Fonografoa

Edison, fonograforen alboan

Edisonek Newarken, New Jersey, asmatzaile gisa hasi zuen bere ibilbidea, errepikagailu automatikoarekin eta bere beste gailu telegrafiko hobetuekin, baina 1877an fonografoaa izan zen lehen aldiz oihartzun zabalagoa lortu zuen asmakizuna. Lorpen hau oso ustekabekoa izan zen publikoaren aldetik, ia magikoa iruditu baitzen. Edison "Menlo Parkeko Aztia" izenez ezaguna egin zen.[20]

Bere lehen fonografoa zilindro baten inguruan paperean grabatu zuen. Soinu-kalitate mugatua izan arren eta grabazioak gutxitan erreproduzi zitezkeen arren, fonografoak Edison ospetsu bihurtu zuen. Joseph Henryk, Zientzia Akademia Nazionaleko presidenteak eta AEBetako zientzialari elektriko ospetsuenetakoak, Edison "herrialde honetako asmatzailerik burutsuena... edo beste edozein herrialdetako" gisa deskribatu zuen.[21] 1878ko apirilean, Edison Washingtonera joan zen fonografoa erakusteko Zientzia Akademia Nazionalean, Kongresuan, Senatarien eta Hayes presidentearen aurrean. The Washington Post egunkariak Edison "jeinu" gisa deskribatu zuen eta bere aurkezpena "historian biziko den eszena bat..." bezala. Edisonek 1878an fonografoaren patentea lortu bazuen ere, ezer gutxi egin zuen hura garatzeko Alexander Graham Bell, Chichester Bell eta Charles Tainter-ek 1880ko hamarkadan argizariaz estalitako kartoizko zilindroak erabiltzen zituen fonografo antzeko gailu bat ekoitzi zuten arte.[22]

Karbonozko telefono transmisorea

1876an, Edisonek telefonoetarako mikrofonoa hobetzeko lanak hasi zituen (garai hartan "igorlea" deitzen zitzaiona) karbonozko mikrofono bat garatuz, hots-uhnen presioarekin erresistentzia aldatuko zuten karbono pikorrez bereizitako metalezko bi plakaz osatua. Plaken artean korronte zuzen egonkorra pasatzen zen pikorretan zehar, eta erresistentzia aldakor batek korrontearen modulazioa eragiten zuen, soinu-uhinaren presio aldakorra erreproduzitzen zuen korronte elektriko aldakorra sortuz.[23]

Ordura arteko mikrofonoek, Johann Philipp Reis-ek eta Alexander Graham Bell-ek garatutakoak esaterako, korronte ahula sortuz funtzionatzen zuten. Karbonozko mikrofonoak korronte zuzena modulatuz funtzionatzen zuen, ondoren transformadore bat erabiliz sortzen zen seinalea telefono lineara transferitzeko. Edison telefoniarako mikrofono erabilgarri bat sortzeko arazoa lantzen ari zen asmatzaile askoren artean, korronte elektriko bat modulatuz. Bere lana Emile Berliner-en kontaktu solteko karbono-transmisorearekin lehian zegoen (geroago Edison-en aurkako patente kasu bat galdu zuen karbono-transmisorearen asmakizunagatik), eta baita David Edward Hughesen ikerketa eta argitaratu zuen artikuluan karbono-kontaktu solteko karbono-transmisorearekin (Hughesek ez zuen interesik erakutsi bere lana patentatzeko).[24]

Edisonek karbonozko mikrofonoaren kontzeptua erabili zuen 1877an Western Unionentzako telefono hobetua sortzeko. 1886an, Edisonek Bell Telephone-ko mikrofono bat hobetzeko modu bat aurkitu zuen, kontaktu solteko lurreko karbonoa erabiltzen zuena, karbonoa erretzen bazen askoz hobeto funtzionatzen zuela aurkituz. Mota hau 1890ean jarri zen martxan, eta Bell hargailuarekin batera telefono guztietan erabili zen 1980ko hamarkadara arte.[25]

Edisonen lehen bonbilla modelo arrakastatsua, Menlo Parkeko erakusketa publikoan erabilia, 1879ko abenduan.

Argi elektrikoa

1878an, Edison argiztapen elektrikorako sistema bat lantzen hasi zen, gas eta petrolio bidezko argiztapenarekin lehiatuko zela espero zuena. Iraupen luzeko bonbilla gori bat sortzearen arazoari aurre egiten hasi zen, barruko erabilerarako beharrezkoa izango zen zerbait. Hala ere, Thomas Edisonek ez zuen bonbilla asmatu. 1840an, Warren de la Rue zientzialari britainiarrak bonbilla eraginkor bat garatu zuen platinozko harizpi harilkatua erabiliz, baina platinoaren kostu altuak bonbillari arrakasta komertziala izateari oztopatu zion. Beste asmatzaile batzuk ere bonbilla goriek asmatu zituzten, besteak beste Alessandro Voltak, 1800an egindako hari distiratsu baten erakustaldiaz, eta baita Henry Woodward eta Mathew Evansen asmakizunak. Goritasun-lanpara elektriko goiztiarrak eta praktikotasun komertzialik gabeak garatu zituzten beste batzuk ere, hala nola Humphry Davy, James Bowman Lindsay, Moses G. Farmer, William E. Sawyer, Joseph Swan eta Heinrich Göbel izan ziren.[26]

Hasierako bonbilla haiek guztiek akatsak zituzten, hala nola bizitza oso laburra eta funtzionatzeko korronte elektriko handia behar zutelako, eta horrek eskala handian aplikatzea zailtzen zuen.  Arazo horiek konpontzeko lehen saiakeretan, Edisonek kartoizko harizpi bat erabiltzen saiatu zen, beltzez karbonizatutako bonbilla baten. Baina azkarregi erre zen, argi iraunkorra emateko. Ondoren, belar eta kanabera ezberdinekin esperimentatu zuen, hala nola kalamua eta palma, harizpirik onena bezala banbua ezarri aurretik. Edisonek diseinu hori hobetzen saiatzen jarraitu zuen eta 1879ko azaroaren 4an, AEBetako 223.898 patentea aurkeztu zuen (1880ko urtarrilaren 27an emana) bonbilla elektriko baterako "karbonozko harizpi edo banda bat haritutako eta platinazko kontaktu-hariekin konektatuta" erabiliz.[27]

Patenteak karbonozko harizpiak sortzeko hainbat modu deskribatzen zituen, besteak beste, "kotoi eta lihozko haria, egurrezko ferulak, eta hainbat modutan kiribildutako paperak". Patentea eman eta hainbat hilabetera arte ez zuten Edisonek eta bere taldeak aurkitu karbonizatutako banbu harizpi batek 1.200 ordu baino gehiago iraun zezakeela.[28]

Harizpi berotik kargatutako karbonoaren igorpenaren ondorioz bonbilla belztzea saihesteko saiakerak “Edison efektuko” bonbillan amaitu ziren, noranzko bakarreko korronte misteriotsua birbideratu eta kontrolatzen zutenak. Edisonen 1883ko tentsioa erregulatzeko patentea gauzatu zuen, gailu elektroniko baten AEBetako lehen patentea da Edison efektuko bonbilla osagai aktibo gisa erabiltzeagatik. Ondorengo zientzialariek bonbillak aztertu, aplikatu eta, azkenean, hutseko hodi bihurtu zituzten, XX. mendeko hasierako elektronika analogiko eta digitalaren oinarrizko osagaia.[29]

Oregongo Trenbide eta Nabigazio Konpainiaren "Columbia" bapore berria, Edisonen bonbilla goriaren lehen aplikazio komertziala izan zen 1880an.

1878an, Edisonek New Yorkeko "Edison Argi Elektrikoaren Enpresa" (Edison Electric Light Company) sortu zuen hainbat finantzarirekin, besteak beste, J. P. Morgan, Spencer Trask eta Vanderbilt familiako kideekin. Edisonek bere bonbilla goriaren lehen erakustaldi publikoa egin zuen 1879ko abenduan Menlo Parken. Garai horretan esan zuen: «Hain merke aterako dugu elektrizitatea, non aberatsek bakarrik erreko dituzte kandelak».[30]

Henry Villard, Oregongo Trenbide eta Nabigazio Konpainiako lehendakaria, Edisonen 1879ko erakustaldian izan zen. Villard txundituta geratu zen, eta Edisoni bere argiztapen sistema elektrikoa instalatzeko eskatu zion “Columbia” bapore berrian. Hasieran zalantzan egon arren, Edison bat etorri zen Villarden eskaerarekin. Lan gehienak 1880ko maiatzean amaitu ziren, eta Columbia New Yorkera eraman zuten, non Edisonek eta bere langileek Columbiaren argiztapen sistema berria instalatu zuten. Columbia izan zen Edisonen lehen aplikazio komertziala bere bonbilla gorirako. Edisonen ekipamendua 1895ean atera zuten Columbiatik.[31]

AEBko 223898 bonbilla elektrikoaren patentea, 1880ko urtarrilaren 27an argitaratua.

1880an, Lewis Latimer, marrazkilaria eta patenteen auzietan aditua zen lekuko bat, Edisonen aurkari Hiram S. Maximek zuzentzen zuen Estatu Batuetako Argiztapen Elektrikoa Konpainian lanean hasi zen. Maximenekin lanean ari zela, Latimerrek bonbilletarako karbono harizpiak egiteko prozesu bat asmatu zuen eta New York, Filadelfia, Montreal eta Londresen eskala handiko argiztapen sistemak instalatzen lagundu zuen. Latimerrek 1881ean jaulkitako bonbilla elektrikoaren patentea zuen, eta 1882an emandako "karbonoen fabrikazio-prozesuaren" (bonbilla gorietan erabiltzen zen harizpiaren) bigarren patentea.[32]

1883ko urriaren 8an, AEBetako patente bulegoak Edisonen patentea William E. Sawyerren lanean oinarritzen zela erabaki zuen eta, beraz, baliogabea zela. Auziak ia sei urtez iraun zuen. 1885ean, Latimerrek enpresaz aldatu eta Edisonekin lanean hasi zen. 1889ko urrian, epaile batek Edisonen argi elektrikoa hobetzeko "erresistentzia handiko karbonozko harizpi batekin" erreklamazioa baliozkoa zela erabaki zuen. Beste lehiakide batekin, Joseph Swan-ekin, 1880an Britainia Handiko patentea zuen antzeko lanpara elektriko bati buruzko auzi-borroka bat ekiditeko, berak eta Swan-ek Ediswan izeneko enpresa bateratu bat sortu zuten, asmakizuna Britainia Handian fabrikatzeko eta merkaturatzeko.[33]

Edisonek patentatutako bonbilla goriek ospe handia hartzen hasi ziren Europan ere. Brnoko Mahen Antzokia (gaur egun Txekiar Errepublikan), 1882an inauguratu zen, eta Edisonen bonbilla elektrikoak erabili zituen munduko lehen eraikin publikoa izan zen. Francis Jehl, Edisonen bonbilla asmatzeko garapenean laguntzaile izan zenak instalazioa gainbegiratu zuen. 2010eko irailean, Brnoko antzokiaren aurrean, hiru bonbilla erraldoien eskultura jarri zuten.[34] Iparraldeko herrialdeetako lehen Edison bonbillak Finlaysonen ehungintza-fabrikako Tampere-n, Finlandian, 1882ko martxoan instalatu ziren.[35]

Bestalde 1901ean, Edison Buffaloko (New York) Pan-American Feriara joan zen. Bere enpresari, Edison Manufacturing Companyri, erakusketarako eraiki ziren hainbat eraikin eta egituretan argi elektrikoak jartzeko ardura eman zitzaion. Gauez Edisonek argiztatutako eraikinen argazki panoramikoa egin zuen.[36]

Energia elektrikoaren banaketa

1879ko urrian merkatuan bideragarria zen bonbilla elektriko bat asmatu ondoren, Edisonek "erabilgarritasun" elektriko bat garatu zuen, lehendik zeuden gas argien zerbitzuekin lehiatzeko. 1880ko abenduan, “Edison Illuminating Company” sortu zuen, 1880ko hamarkadan elektrizitatea banatzeko sistema bat patentatuz. Enpresak inbertitzaileen jabetzako lehen zerbitzu elektrikoa ezarri zuen. 1882ko irailean, New York hiriko Pearl Street-en 600 kW kogenerazioko lurrun bidezko energia-zentroa piztu zuen, energia elektrikoa banatzeko sistema, 110 voltioko korronte zuzena (Direct Current- DC) emanez. Hasieran Manhattan beheko 59 bezerori, baina azkar hazi zen 508 bezero izatera, 10.164 bonbilla erabiliz. Energia-zentroa 1895ean kendu zen.[37]

Zortzi hilabete lehenago, 1882ko urtarrilean, bideragarritasuna frogatzeko Edisonek Londresko Holborn Viaduct-en 93 kW lurruna sortzeko lehen zentrala piztu zuen. 110V DC hornidura sistema txikiagoa zen, azkenean 3.000 kale-argi eta inguruko etxebizitza pribatu batzuk hornitzen zituena, baina 1886ko irailean itxi egin zuten ez zelako ekonomikoki bideragarria, ezin izan baitzuen erabilera zabaldu.1883ko urtarrilean, goi-kableak erabiltzen zituen lehen goritasun-sistema estandarizatua New Jerseyko Roellen ezarri zuen.[38]

Argi elektrikoen erakustaldi bitxiak ekitaldi publikoen ezaugarri bihurtu ziren berehala, 1897ko Tennesseeko Mendeurreneko eta Nazioarteko Erakusketako irudi honetan bezala.

Korronteen gerra

Edisonek korronte zuzeneko (Direct Current- DC) energia banatzeko sistema zabaldu zuenean, korronte alternoko (Alternative Current- AC) sistemak instalatzen zituzten enpresen lehia gogorra jaso zuen. 1880ko hamarkadaren hasieratik, kale eta espazio handietarako AC arkua argiztatzeko sistemak negozio zabaltzailea izan ziren AEBetan. Europako transformadoreen garapenarekin eta Westinghouse Electric-ek AEBetan 1885-1886an AC distantzia luzeak transmititu ahal izan zituen kable mehe eta merkeagoetan, eta "jaitsi" (murriztu) helmugako tentsioa erabiltzaileei banatzeko. Honek kaleko argiztapenean eta enpresa txikientzako eta etxeko bezeroentzako argiztapenean AC erabiltzea ahalbidetu zuen, merkatuko Edison patentatutako behe tentsioko DC gorizko lanpararen sistema hornitzeko diseinatu zena. Edisonen inperioarentzat hori bere eragozpen nagusietako bat izan zen: hiri handietan zegoen bezero dentsitate handiarentzat bakarrik zen egokia. Edisonen DCko zentralek ezin zieten elektrizitatea eman bezeroei zentraletik kilometro batera baino gehiagora, eta hornitu gabeko bezeroen kopuru handi bat utzi zuten zentralen artean. Hiri txikiek eta landa eremuek ezin zuten Edison estiloko sistema bat ordaindu, merkatuaren zati handi bat zerbitzu elektrikorik gabe geratuz. AC enpresek arrakala horretara hedatu ziren.[39]

West Orange eta Fort Myers (1886–1931)

Bere lehen emaztea Mary, 1884an hil ondoren, Edisonek Menlo Parketik alde egin zuen, eta 1886an "Glenmont" izenez ezagutzen den etxea erosi zuen Mina bere bigarren emaztearentzat, New Jerseyko Llewellyn Park-en ezkontza-opari gisa. 1885ean, Edisonek Floridako Fort Myers-en 13 hektareako jabetza bat erosi zuen,  eta gerora Seminole Lodge deitu zena eraiki zuen neguko erretirorako. Etxe nagusia eta ostatua italiar arkitekturaren eta Queen Anne estiloko arkitekturaren adierazgarriak dira.[40]

Lehen Mundu Gerraren inguruko segurtasun kezkak zirela eta, Edisonek zientzia eta industria batzorde bat eratzea proposatu zuen, AEBetako militarrei aholkularitza eta ikerketak emateko, eta 1915ean Itsas Aholku Batzordea (Naval Consulting Board) zuzendu zuen.[41]

"Thomas A. Edison Industries Feriako standa", Lehen mailako baterien atala, 1915ean.

Edison kezkatuta zegoen Amerikarren atzerriko kautxuaren hornikuntzaren mendekotasunaz, eta bertako kautxu-hornidura aurkitzeko erabakia hartu zuen. Edisonek kautxuari buruz egindako lana Fort Myers-eko bere ikerketa laborategian egin zen, gaur egun Mugarri Kimiko Historiko Nazional bezala izendatua dagoena.[42]

Laborategia Thomas Edison, Henry Ford eta Harvey S. Firestonen artean 75.000 dolar bildu ondoren, eta Edison Ikerketa Botanikoen Korporazioa (Edison Botanical Research Corporation) sortu zuten. Hasieran, Fordek eta Firestonek soilik diruz lagundu behar zuten proiektuari, Edisonek ikerketa guztia egiten zuen bitartean. Edisonek ordea, 25.000 dolarrekin ere lagundu nahi izan zuen. Edisonek ikerketa eta landaketa gehienak egin zituen, emaitzak eta lagin-hondarrak bidaliz bere West Orange Lab-era. Edisonek bi zatiko azido-base erauzketa erabili zuen, landare-materialetik latexa ateratzeko, lehortu eta hauts bihurtu ondoren. 17.000 landare lagin probatu ondoren, azkenean Goldenrod plantan iturri egoki bat aurkitu zuen. Landareek normalean metro bateko altuera hartzen zuten, gutxi gorabehera % 5eko latexaren errendimenduarekin. Edisonek gurutzaketaren bidez egokitu zuen landareak tamaina bikoitza izatera, % 12ko latexaren errendimenduarekin ekoizteko.[43]

1911ko New York Electrical Azokan, Edisonek esan zien kobrearen industriako ordezkariei penagarria zela kobre “pusketa” bat ere ez izatea. Ordezkariek erabaki zuten kobrezko oin kubiko bat ematea, 220 kilo pisatzen zuena, esker ona bertan idatzita, bere aldetik "kobrearen industriaren etengabeko estimulazioagatik".[44]

Beste asmakizun eta proiektu batzuk

Fluoroskopia

Edisoni dagokio komertzialki eskuragarri dagoen lehen fluoroskopioa diseinatu eta ekoitzi izana, erradiografiak egiteko X izpiak erabiltzen dituen makina bat. Edisonek aurkitu zuen arte kaltzio-tungstato fluoroskopia-pantailek irudi distiratsuagoak sortzen zituztela Wilhelm Röntgen-ek hasieran erabilitako bario-platinozianiuro-pantailek baino, teknologia oso irudi ahulak soilik sortzeko gai zelako.[45]

Edisonen fluoroskopioaren oinarrizko diseinua oraindik ere erabiltzen da, nahiz eta Edisonek proiektua bertan behera utzi zuen bere ikusmena ia galdu eta Clarence Dally bere laguntzailea larriki zauritu ostean. Dallyk fluoroskopia proiekturako giza akuria bezala gogotsu aritu zen, eta erradiazio-dosi pozoitsu baten eraginpean egon zen. Geroago hil egin zen, 39 urte zituela, esposizioarekin lotutako zauriengatik, tartean minbizi mediastinala. 1903an, Edison hunkitu batek honakoa esan zuen: "Ez niri X izpiei buruz hitz egin, haien beldur naiz". Hala ere, bere lana garrantzitsua izan zen gaur egun oraindik erabiltzen den teknologiaren garapenean.[46]

Tasimetroa

Edisonek gailu oso sentikor bat asmatu zuen, erradiazio infragorria neurtzen zuena, “tasimetroa” izendatuz. Sortzeko bere bultzada 1878ko uztailaren 29ko eguzki-eklipse osoan eguzki koroaren beroa neurtzeko nahia izan zen. Gailua ez zen patentatu, Edisonek ez baitzuen harentzat merkatu masiboko aplikazio praktikorik aurkitu.[47]

Telegrafo hobekuntzak

Edisonen hasierako ospe eta arrakastaren gakoa telegrafiaren arloan egin zuen lana izan zen. Telegrafo operadore lanetan emandako urteei esker lortutako ezagutzarekin, elektrizitatearen oinarriak ikasi zituen. Horrek, Cooper Unionen egin zituen kimikako ikasketekin batera, lehen dirutza egiteko aukera eman zion burtsako kilikagailuarekin, elektrizitatean oinarritutako lehen emisio-sistemarekin. Bere berrikuntzen artean, kuadruplexaren garapena ere bazegoen, kable bakar baten bidez lau mezu aldi berean transmiti zitzakeen lehen sistema.[48]

Leonard-Cushing borroka 1894ko ekainean; Kinetoscope-k grabatutako minutu bateko sei txandetako bakoitza 22,50 dolarren truke jarri zen erakusleen eskura. Azken txandako bezeroek Leonarden kolpea ikustea lortu zuten.

Zinema-irudiak

Edisoni "Kinetografoa" izeneko kamera baten patentea eman zitzaion. Diseinu elektromekanikoa egin zuen, bere langile argazkilaria William Kennedy Dickson-ek garapen fotografiko eta optikoan lan egiten zuen bitartean. Asmakizunaren merituaren zati handi bat Dicksoni dagokio. 1891n, Thomas Edisonek Kinetoskopioa edo behatoki-ikusgailu bat eraiki zuen. Gailu hau zentimoko arkupetan instalatu zen, non jendeak film labur eta sinpleak ikusten zituen. Kinetografoa eta kinetoskopioa 1891ko maiatzean jarri ziren ikusgai lehen aldiz.[49]

1896ko apirilean, Thomas Armat-en Vitascope proiektagailua, Edisonen fabrikak ekoiztua eta bere izenean merkaturatua, New Yorkeko proiekzio publikoetan mugimenduzko irudiak proiektatzeko erabili zen. Geroago, irudiei ahotsa gehitu zitzaion ahots-bandarekin zilindroko grabazioetan, filmarekin mekanikoki sinkronizatuta.[50]

Edisonen zinema estudioak ia 1.200 film egin zituen. Ekoizpen gehienak film laburrak izan ziren, akrobatak, desfileak eta suteak erakusten zituztenak, besteak beste “Fred Otten-en doministikua” (Fred Otten Sneeze-1894), “Musua” (The Kiss-1896), “Tren lapurreta handia” (The Great Train Theft- 1903), “Aliceren abenturak lurralde miresgarrian” (Alice 's Adventures in Wonderland-1910) eta 1910eko Frankensteinen lehen filma. 1903an, Luna Parkeko jabeek, Topsy elefantea itota, pozoituta eta elektrokatuta exekutatuko zutela iragarri zutenean (elektrokuzioaren zatiarekin, azkenean, elefantea hilez), Edison Manufacturing enpresak tripulazio bat bidali zuen filmatzera, urte horretan bertan “Elefante elektrokutatua” (Electrocuting an Elephant) tituluarekin argitaratuz filma.[51]

(Ingelesez) A Day with Thomas Edison (1922)

Filmen negozioa zabaldu ahala, banatzaileek elkarren filmak kopiatu eta erakutsi ohi zituzten. Bere filmetako copyright eskubideak hobeto babesteko, Edisonek argazki paper zerrenda luzeetan utzi zituen AEBetako copyright bulegoan. Paper-aztarna horietako askok garai hartako benetako filmek baino denbora gehiago eta egoera hobean iraun zuten.[52]

1908an, Edisonek “Filmen Patenteen Enpresa” (Motion Picture Patents Company) sortu zuen, bederatzi zinema-estudio nagusiren (Edison Trust) konglomeratuan zegoena. Edison 1929an sortu zen "Amerikako Elkarte Akustikoaren" lehen ohorezko kidea izan zen. Edisonek esan zuen bere pelikularik gustukoena "Nazio baten jaiotza" (The Birth of a Nation) zela. Uste zuen film mintzatuak dena hondatu zutela. “Ez dago aktuazio onik pantailan. Ahotsean kontzentratzen dira orain, eta nola aktuatu ahaztu zaie. Zuk baino gehiago nabaritzen dut hori, gorra naizelako” Bere izar gogokoenak Mary Pickford eta Clara Bow ziren.[53]

Meatzaritza

1870eko hamarkadaren amaieratik aurrera, Edison meatzaritzarekin interesatu zen. Goi mailako burdina mea urria zen Estatu Batuetako ekialdeko kostaldean, eta Edison saiatu zen maila baxuko minerala lortzen. Prozesu bat garatu zuen arrabolak eta birringailuak erabiliz, 10 tonaraino hauts ateratzeko. Hautsa hiru iman erraldoiren artean bidaltzen zuten, burdin minerala hautsetik ateratzeko. Bere meatzaritza enpresak porrot egin zuen arren, “Edisonen Minerala Fresatzeko Enpresa” (Edison Ore Milling Company), hango material eta tresneria batzuk erabili zituen zementua ekoizteko.[54]

1901ean, Edisonek industria feria bat bisitatu zuen Kanadako Sudbury eremuan, eta han nikel- eta kobalto-gordailuak bere ekipo elektrikoen ekoizpenean erabil zitezkeela pentsatu zuen. Meatzaritza bilatzaile gisa itzuli zen, eta Falconbridge mea gorputzaren jatorrizko aurkikuntza egozten zaio. Mea gorputza ustiatzeko egin zituen saiakerek ez zuten arrakastarik izan, eta 1903an utzi zuen meatze arloa. Falconbridge-ko kale batek, baita Falconbridge Mines-en egoitza zen Edison eraikina ere, haren izena dute.[55]

Edison Storage Battery Companyren akzio bat, 1903ko urriak 19an argitaratua.

Bateria kargagarria

1890eko hamarkadaren amaieran, Edisonek bateria kargagarri arinagoa eta eraginkorragoa garatzen lan egin zuen (garai hartan "metagailu" deitua). Bezeroek fonografoak elikatzeko erabil zezaketen zerbait bezala ikusten zuen, baina bateria hobetu baten beste erabilera batzuk ere sumatu zituen, automobil elektrikoak barne. Orduan eskuragarri zeuden berun-azido bateria kargagarriak ez ziren oso eraginkorrak, eta merkatu hori jada beste konpainiek lotuta zutenez, Edisonek azidoaren ordez alkalinoa erabiltzen jarraitu zuen. Bere laborategiko lana material mota askorekin egin zuen (10.000 konbinazio inguru probatuz), azkenean nikel-burdina konbinazio batekin geratuz. Esperimentatzeaz gain, Edisonek Waldemar Jungner asmatzaile suediarrak nikel-burdinazko bateria baten 1899ko patenteetarako sarbidea izan zuen.[56]

Edisonek 1901ean AEBetako eta Europako patente bat lortu zuen bere nikel-burdinazko bateriarentzat, eta “Edison Bateria Metatze Enpresa” (Edison Storage Battery Company) sortu zuen. 1904rako 450 pertsona zeuden bertan lanean. Lehen bateria kargagarriak auto elektrikoentzat izan ziren, baina akats asko egon ziren, eta bezeroak kexu ziren produktuaz. Enpresaren kapitala agortu zenean, bere diru pribatuarekin ordaindu zuen. Edisonek ez zuen 1910era arte produktu heldu bat erakutsi: nikelezko irin-bateria eraginkorra eta iraunkorra zena, elektrolitoa bezalakoa. Nikelezko bateriak inoiz ez zuen arrakasta handirik izan; prest zegoenerako, auto elektrikoak desagertzen ari ziren, eta berun azidozko bateriak estandarretara itzuli ziren gasez elikatutako autoen abiarazteko motorrak iraultzeko.[57]

Produktu kimikoak

Lehen Mundu Gerraren hasieran, AEBetako industria kimikoa primitiboa zen, eta produktu gehienak Europatik inportatzen ziren. 1914ko abuztuan gerra piztu zenean, ondorioetako bat produktu kimiko gutxiago inportatu ahal zirela izan zen. Edisonentzat garrantzi bereziko bat fenola zen, erregistro fonografikoak egiteko erabiltzen zena, ustez bakelite motako erretxina fenolikoa bezalakoa.[58]

Edisonek Silver Lakeko instalazioan fenola ekoizteari ekin zion, bere kimikariek garatutako prozesuak erabiliz. Ekoizpena iraileko lehen astean hasi zen, Europan liskarrak hasi eta hilabetera. Bentzeno lehengaia ekoizteko bi planta eraiki zituen Pensylvaniako Johnstownen eta Alabamako Bessemerren, aurretik Alemaniatik ekarritako hornigaiak ordezkatuz. Edisonek anilinazko koloratzaileak fabrikatzen zituen, aurretik Alemaniako tindu fidantzak hornituak. Gerra garaiko beste produktu batzuk xilenoa, p-fenilenediamina, shellac eta pyrax dira. Gerra garaiko gabeziek errentagarri izateko abantaila ematen zieten. 1915ean adibidez, bere ekoizpen-gaitasuna urte erdirako erabat konprometitua zegoen.[59]

Espirituaren telefonoa

1920an, Edisonek “American Magazine” aldizkariari esan zion denbora luzez gailu batean lanean ari zela, hildakoekin komunikatzea posible zen ikusteko. Zioen gailuak printzipio zientifikoen arabera funtzionatuko zuela, ez bide ezkutuak erabiliz. Asmakizun honen benetako izaera misterio bat izaten jarraitzen zuen; ez zen jendaurrean azaldu xehetasunik. 2015ean, Philippe Baudouin kazetari frantziarrak Edisonen egunkariaren kopia bat aurkitu zuen arte, aurretik argitaratutako edizioetan agertzen ez zen kapitulu baten. Kapitulu berriak Edisonen ondorengo bizitzari buruzko teoriak eta hildakoekin komunikazioa lor zitekeen oinarri zientifikoak zehazten ditu.[60]

Ezkerretik eskuinera: Henry Ford, Edison eta Harvey S. Firestone Fort Myersen, Floridan, 1929ko otsailaren 11n.

Azken urteak

Henry Ford automobil ekoizlea Edisonengandik ehun metro eskasera bizi izan zen Fort Myerseko neguko erretiroan. Fordek ingeniari gisa lan egin zuen behin Detroiteko "Edison Iluminating Companyn", eta Edison pertsonalki ezagutu zuen 1896an New Yorkeko Edison Illuminating-en enpresa filial bateko batzar batean. Edison txundituta geratu zen Forden barne-errekuntzako motorreko automobilarekin, eta bere garapena bultzatzera animatu zuen. Edison hil arte lagunak izan ziren. Edisonek eta Fordek 1914tik 1924ra motordun kanpin-bidaiak egin zituzten urtero. Harvey Firestonek eta John Burroughs naturalistak ere parte hartzen zuten.[61]

1928an, Edison Fort Myers-eko “Civitan Klub”ean sartu zen (Garapenerako desgaitasunak dituztenei laguntzeko boluntario taldea). Honela idatzi zuen: "Civitan Kluba gauzak egiten ari da, gauza handiak, komunitatearen, estatuaren eta nazioaren alde, eta ohore bat iruditzen zait bere lerroetan zenbakitzea”. Klubeko kide aktiboa izan zen hil arte, batzuetan Henry Ford klubeko bileretara eramanez.[61]

Heriotza

Edison diabetesaren konplikazioen ondorioz hil zen 1931ko urriaren 18an, New Jerseyko Llewellyn Park-eko bere etxean [61] 1886an erosi zuena Minari ezkontza-opari gisa emateko. Stephen J. Herben apaizak egin zuen hileta;[62] Edison etxearen atzean lurperatuta dago.[63]

Edisonen azken arnasa Detroit ondoan dagoen Henry Ford museoko saio-hodi batean dago. Fordek konbentzitu omen zuen Charles Edison asmatzailearen gelan aire-hodi bat zigilatzeko hil eta gutxira, oroigarri gisa.[64] Igeltsuzko heriotza-maskara bat eta Edisonen eskuen moldeak ere egin ziren. Mina 1947an hil zen.[65]

Ikuspegiak

Erlijioari eta metafisikari buruz

1910eko New York Times Magazine aldizkariaren erreportaje baten honela dio: "Natura da Edisonek aitortzen eta errespetatzen duen botere gorena, baina ez du gurtzen. Natura ez da errukiorra eta maitagarria, guztiz errukigabea baizik, axolagabea. Ez naiz gizabanako bat, zelula multzo bat naiz, adibidez, New York City gizabanako multzo bat den bezala. Joango al da New York zerura?[66]

Politikaz.

Edison emakumeen boto eskubidearen aldekoa zen. 1915ean esan zuen: "Herrialde honetako emakume guztiek izango dute botoa". Edisonek emakumeen sufragioaren aldeko adierazpen bat sinatu zuen, James Edgar Martine senatariak zabaldutako literatura anti-sufragistari aurre egiteko argitaratu zena.[67]

Thomas Edisonen 1929 eta 1947ko seiluak.

Oroipenak eta herri-kultura

Edison bi aldiz omendu zuten AEBetako bi zigilu ezberdinekin. Aurrena 1929an estreinatu zen Menlo Parken, hil baino bi urte lehenago; bi zentaboko gorri bat, argi goria asmatu zueneko 50. Urteurrenean. Eta berriz 1947an, 3 zentimoko bioleta, jaio zeneko 100. urteurrenean, Milan bere jaiotetxean estreinatu zena.[68]

Edison agertu da baita herri-kulturan eleberri, film, telebista, komiki eta bideo-jokoetan. Bere asmakuntza emankorrak ikono bihurtzen lagundu zion, eta bere bizitzan zehar herri kulturan hainbat agerpen egin ditu gaur egun arte. Bestalde Edison eta Nikola Tesla arerio gisa agertzen dira herri-kulturan.[69]

Erreferentziak

  1. ↑ Sproule, Anna. (2000). Thomas A. Edison : the world's greatest inventor. Woodbridge, Conn. : Blackbirch Press ISBN 978-1-56711-331-0. (Noiz kontsultatua: 2021-02-16).
  2. ↑ (Ingelesez) Adrian Wooldridge. (2016). "The alphabet of success". The Economist.
  3. ↑ (Ingelesez) "Hangout – Thomas Edison". state.nj.us. State of New Jersey..
  4. ↑ (Ingelesez) "Con Edison: A Brief History of Con Edison – electricity". Coned.com.
  5. ↑ (Ingelesez) "The Wizard of Menlo Park". The Franklin Institute.
  6. ↑ (Ingelesez) Walsh, Bryan. (2009). "The Electrifying Edison". Time.
  7. ↑ «Thomas Edison Home Page» www.thomasedison.com (Noiz kontsultatua: 2021-02-16).
  8. ↑ (Ingelesez) Boyer, Paul S. (2001). The Oxford Companion to United States History. Oxford University Press, 211 or. ISBN 978-0-19-989109-2. OCLC 57680178...
  9. ↑ (Ingelesez) admin. (2016-01-21). «La Maravillosa Madre del Mítico Thomas Edison» Es mentira (Noiz kontsultatua: 2021-02-16).
  10. ↑ (Ingelesez) Baldwin, Neal. (1995). Edison: Inventing the Century.. Hyperion, 3-5 or. ISBN 978-0-7868-6041-8...
  11. ↑ (Ingelesez) "Life of Thomas Alva Edison". Archived at the Wayback Machine, Inventing Entertainment: The Early Motion Pictures and Sound Recordings of the Edison Companies, Library of Congress..
  12. ↑ (Ingelesez) Trollinger, Vernon (February 11, 2013). "Happy Birthday, Thomas Edison!". Bounce Energy. Archived from the original on June 2, 2013. Retrieved February 24, 2013.. (2013). "Happy Birthday, Thomas Edison!". Bounce Energy.
  13. ↑ (Ingelesez) Biographiq. (2008). Thomas Edison: Life of an Electrifying Man. Filiquarian Publishing, 9 or. ISBN 978-1-59986-216-3...
  14. ↑ (Ingelesez) "The Thomas A. Edison Papers". Edison.rutgers.edu.
  15. ↑ (Ingelesez) Evans, Harold. (2004). They Made America. New York: Little, Brown and Company. ISBN 978-0-316-27766-2. p. 152.. New York: Little, Brown and Company, 152 or. ISBN 978-0-316-27766-2. p. 152...
  16. ↑ (Ingelesez) Wilson, Wendell E. "Thomas Alva Edison (1847–1931)". The Mineralogical Record.
  17. ↑ (Ingelesez) Shulman, Seth. (1999). Owning the Future. Houghton Mifflin Company, 158–160 or. ISBN 9780395841754..
  18. ↑ (Ingelesez) "AERONAUTICS: Real Labor". Time.
  19. ↑ (Ingelesez) Israel, Paul. (2012). "Edison's Laboratory". The Gilder Lehrman Institute of American History.
  20. ↑ (Ingelesez) "The Life of Thomas A. Edison".. The Library of Congress.
  21. ↑ (Ingelesez) P. B. Israel, K. A. Nier and L. Carlat.. (1989). Edison, Thomas A. Menlo Park: The early years, April 1876 – December 1877. Vol. 3, The papers of Thomas A Edison.. Baltimore: Johns Hopkins University Press., 1117 or..
  22. ↑ (Ingelesez) Baldwin, Neil. (2001). Edison: Inventing the century. Chicago: University of Chicago Press, 97–98 or..
  23. ↑ (Ingelesez) Hope, Adrian. (1978). "100 Years of Microphone". New Scientist, Vol. 78, No. 1102, 378 or. ISBN ISSN 0262-4079...
  24. ↑ (Ingelesez) IEEE Global History Network: Carbon Transmitter.. New Brunswick, NJ.
  25. ↑ (Ingelesez) Worrall, Dan M.. (2007). "David Edward Hughes: Concertinist and Inventor" (PDF). .
  26. ↑ (Ingelesez) Ings, Simon. (2019). "The real history of electricity is more gripping than The Current War". New Scientist.
  27. ↑ (Ingelesez) Israel, Paul. (2000). Edison: A Life of Invention. John Wiley & Sons ISBN 978-0-471-36270-8...
  28. ↑ (Ingelesez) Flannery, L. G. (Pat). (1960). John Hunton's Diary, Volume 3.. , 68, 69 or..
  29. ↑ (Ingelesez) Johnson, J. B.. (1960). "Contribution of Thomas A. Edison to Thermionics". American Journal of Physics. 28 (9), 763-773 or. ISBN Bibcode:1960AmJPh..28..763J. doi:10.1119/1.1935997. ISSN 0002-9505...
  30. ↑ (Ingelesez) "Keynote Address – Second International ALN1 Conference (PDF)".. .
  31. ↑ (Ingelesez) Jehl, Francis. (2002). Menlo Park reminiscences: written in Edison's restored Menlo Park laboratory. Wayback Machine, Henry Ford Museum and Greenfield Village, Whitefish, Mass, Kessinger Publishing, 564 or..
  32. ↑ (Ingelesez) "Lighting A Revolution: 19th Century Promotion". Smithsonian Institution.
  33. ↑ (Ingelesez) Biographiq. (2008). Thomas Edison: Life of an Electrifying Man. Filiquarian Publishing, 15 or. ISBN 978-1-59986-216-3..
  34. ↑ (Ingelesez) Kašpárek, Michal. (2010). "Sculpture of three giant light bulbs: in memory of Thomas Alva Edison".. Brnonow.com.
  35. ↑ (Ingelesez) Kautonen, Mika. (2015). "A history of continuous change and innovation". Smart Tampere Ecosystem.
  36. ↑ (Ingelesez) "Panorama of Esplanade by night".. Library of Congress.
  37. ↑ (Ingelesez) Ahmad Faruqui, Kelly Eakin. (2000). Pricing in Competitive Electricity Markets. Springer Science & Business Media, 67 or..
  38. ↑ (Ingelesez) "A brief history of Con Edison:"Electricity". Coned.com..
  39. ↑ (Ingelesez) Coltman, J. W.. (1988). "The Transformer". Scientific American, 86-95 or. ISBN OSTI 6851152...
  40. ↑ (Ingelesez) Cosden, M.. (2015). Edison and Ford in Florida.. Arcadia Publishing ISBN 9781467114646..
  41. ↑ (Ingelesez) "Thomas Edison's Vision". Secretary of the Navy Josephus Daniels seized the opportunity created by Edison's public comments to enlist Edison's support. He agreed to serve as the head of a new body of civilian experts – the Naval Consulting Board – to advise the Navy on science and technology.. United States Navy..
  42. ↑ (Ingelesez) "Edison Botanic Research Laboratory – Edison & Ford Winter Estates – (239) 334-7419". .
  43. ↑ (Ingelesez) Finlay, Mark. Growing American Rubber. .
  44. ↑ (Ingelesez) LeCain, Timothy J.. (2009). Mass Destruction: The Men and Giant Mines That Wired America and Scarred the Planet.. Rutgers University Press ISBN 9780813548562..
  45. ↑ (Ingelesez) "Thomas Edison". He spent hours blowing glass tubes, which were laced with calcium tungstate, for an early model fluoroscope.. Radiopaedia.
  46. ↑ (Ingelesez) "Thomas Edison". He spent hours blowing glass tubes, which were laced with calcium tungstate, for an early model fluoroscope.. Radiopaedia..
  47. ↑ (Ingelesez) Baron, David. (2017). American Eclipse: A Nation's Epic Race to Catch the Shadow of the Moon and Win the Glory of the World. Liveright, 223 or. ISBN 978-1631490163..
  48. ↑ (Ingelesez) Josephson, Matthew. (2021). "Thomas Edison: American Inventor". Britannica.
  49. ↑ (Ingelesez) "History of Edison Motion Pictures". .
  50. ↑ (Alemanez) Loiperdinger, Martin.. (1999). Film & Schokolade. Stollwercks Geschäfte mit lebenden Bildern. KINtop Schriften Stroemfeld Verlag, (Book and Videocassette)".. Frankfurt am Main, Basel ISBN 3878777604..
  51. ↑ (Alemanez) Martin Loiperdinger. (1999). Film & Schokolade. Stollwercks Geschäfte mit lebenden Bildern.. KINtop Schriften Stroemfeld Verlag, Frankfurt am Main, Basel. (Book and Videocassette)". Victorian-cinema.net ISBN 3878777604..
  52. ↑ (Ingelesez) "History of Edison Motion Pictures".. .
  53. ↑ (Ingelesez) Reader's Digest. (1930). "Living With a Genius. The American Magazine, 1042–1044, or..
  54. ↑ (Ingelesez) "Edison's Companies". The Edison Papers.
  55. ↑ (Ingelesez) "Thomas Edison". Greater Sudbury Heritage Museums.
  56. ↑ (Ingelesez) David John Cole, Eve Browning, Eve Browning Cole, Fred E. H. Schroeder. (2003). Encyclopedia of Modern Everyday Inventions,. Greenwood Publishing Group, 45–46 or..
  57. ↑ (Ingelesez) Seth Fletcher. (2011). Bottled Lightning: Superbatteries, Electric Cars, and the New Lithium Economy,. Farrar, Straus and Giroux, 14-16 or..
  58. ↑ (Ingelesez) Mann CC, Plummer ML. (1991). The Aspirin Wars: Money, Medicine, and 100 Years of Rampant Competition. New York: Alfred A. Knopf, 38–41 or. ISBN 978-0-394-57894-1..
  59. ↑ (Ingelesez) Conot, Robert. (1979). A Streak of Luck: The Life & Legend of Thomas Alva Edison. Seaview Books, NY, 413–414 or..
  60. ↑ (Ingelesez) Zarrelli, Natalie. (2016). "Dial-a-Ghost on Thomas Edison's Least Successful Invention: the Spirit Phone". Atlas Obscura.
  61. ↑ a b c (Ingelesez) Armbrester, Margaret E.. (1992). The Civitan Story. Birmingham, AL: Ebsco Media, 34 or..
  62. ↑ (Ingelesez) "Thomas Edison Dies in Coma at 84; Family With Him as the End Comes; Inventor Succumbs at 3:24 am. After Fight for Life Since He Was Stricken on August 1. World-Wide Tribute Is Paid to Him as a Benefactor of Mankind".. The New York Times..
  63. ↑ (Ingelesez) Benoit, Tod. (2003). Where are they buried? How did they die?. Black Dog & Leventhal, 560 or. ISBN 978-1-57912-678-0..
  64. ↑ (Ingelesez) "Is Thomas Edison's last breath preserved in a test tube in the Henry Ford Museum?". Wayback Machine, The Straight Dope.
  65. ↑ (Ingelesez) Morus, Iwan. «Thomas Edison: ¿visionario, genio o fraude?» The Conversation (Noiz kontsultatua: 2021-02-16).
  66. ↑ (Ingelesez) Israel, Paul. (2000). Edison: A Life of Invention. John Wiley & Sons ISBN 978-0-471-36270-8...
  67. ↑ (Ingelesez) "Edison Comes Out Unqalifiedly for Suffrage".. Passaic Daily News.
  68. ↑ (Ingelesez) "Thomas A. Edison Issue". U.S. Post office; Smithsonian National Postal Museum.
  69. ↑ (Ingelesez) Knapp, Alex. (2012). "Nikola Tesla Wasn't God and Thomas Edison Wasn't the Devil". Forbes.

Ikus gainera

Kanpo estekak