Danimarka
 |
Dan l-artiklu għandu bżonn jiġi wikifikat biex jaqbel mal-istandard tal-Wikipedija. B'mod partikolari, dan l-artiklu huwa nieqes minn referenzi għal sorsi esterni li jivverifikaw il-fatti u perspettivi dwar is-suġġett. Jekk jogħġbok għin biex ittejjeb dan l-artiklu skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
| Renju tad-Danimarka Kongeriget Danmark |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Mottu: "Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke" Għajnuna t'Alla, Imħabba tal-Poplu, Qawwa tad-Danimarka |
||||||
| Innu nazzjonali: "Der er et yndigt land" Hemm huwa pajjiż sabiħ |
||||||
 |
||||||
| Belt kapitali (u l-ikbar belt) | Kopenħagen 55°43′N 12°34′E / 55.717°N 12.567°E
| |||||
| Lingwi uffiċjali | Daniż | |||||
| Gvern | Monarkija kostituzzjonali parlamentari unitarja | |||||
| - | Monarka | Margrethe II | ||||
| - | Prim Ministru | Mette Frederiksen | ||||
| - | Kelliem tal-Folketing | Henrik Dam Kristensen | ||||
| Leġislatura | Folketing | |||||
| Konsolidazzjoni | Seklu 8 | |||||
| Erja | ||||||
| - | Total | 92,212 km2 (133) 35,603 mil kwadru |
||||
| Popolazzjoni | ||||||
| - | ċensiment tal-2012 | 5,580,413[1] | ||||
| - | Densità | 130/km2 336.7/mili kwadri |
||||
| PGD (PSX) | stima tal-2012 | |||||
| - | Total | $210.147 biljun[2] (52) | ||||
| - | Per capita | $37,657[2] (20) | ||||
| PGD (nominali) | stima tal-2012 | |||||
| - | Total | $313.637 biljun[2] (32) | ||||
| - | Per capita | $56,202[2] (8) | ||||
| IŻU (2013) |  0.901[3] (għoli ħafna) (15) |
|||||
| Valuta | Krone Daniż (DKK) |
|||||
| Żona tal-ħin | CET (UTC+1) | |||||
| Kodiċi telefoniku | +45 | |||||
| TLD tal-internet | .dk | |||||
Id-Danimarka huwa pajjiż li jinsab fit-Tramuntana tal-Ewropa. Il-belt kapitali tagħha hi Kopenħagen.
Tagħrif Ġenerali
L-isem tal-innu nazzjonali tad-Danimarka huwa: "Der er et yndigt land" jew inkella "There is a lovely country". Id-Danimarka għandha wkoll l-innu rjali billi ghandhom familja rjali bir-Regina bhala kap bhal fil-każ tal-Ingilterra. L-isem ta' dan l-innu huwa: "Kong Christian stod ved højen mast" jew inkella :"King Christian stood by the lofty mast". Wieħed jista' forsi jissaponi li dawn l-innijiet ċelebrattivi għandhom xi rabta mill-qrib ma' dak li għadda minnu dan il-pajjiż fil-passat.
Il-belt kapitali tad-Danimarka hija Kopenħagen u l-popolazzjoni totali f'din il-parti tal-pajjiż tammonta għal 1.9 miljun persuna. Il-popolazzjoni totali tad-Danimarka tigi mahduma billi wieħed iżid l-art addizzjonali li dan il-pajjiż għandu 'l barra miċ-ċentru tiegħu. Il-popolazzjonali totali skond stħarriġ li sar fl-2012 hija ta' 5,687,591. Il-lingwa uffiċjali tad-Danimarka huwa d-Daniż però kif wieħed jista' jissaponi meta nitkellmu rigward pajjiżi kbar relattivament nsibu diversi lingwi ohra bħall-Groenlandiż, il-Faroiż u l-Ġermaniż skond kif ikun imqassam il-pajjiz.
Id-Danimarka
Id-Danimarka huwa pajjiż li jgawdi mis-sovranita' u jinsab fit-tramuntana tal-Ewropa. Dan il-pajjiż Nordiku jinsab lejn l-ilbiċ tal-Iżveżja, lejn in-nofsinhar tan-Norveġja u huwa mdawwar mill-Ġermanja li tinsab lejn in-nofsinhar tieghu. Id-Danimarka ghandha żewġ pajjiżi b'awtonomija kostitwenti fit-tramuntana tal-Oċean Atlantiku li huma il-Gżejjer Faroe u l-Groenlandja. B'43,094 kilometru kwadru (16,638.69 sq mi), u b'popolazzjoni li tlaħħaq għal madwar il-5.6 miljun abitant, id-Danimarka tikkonsisti minn peniżola, Jutland, u l-arċipelagu Daniż ta' erba' mija u sebat igżejjer. Dawn huma kkaratterizzati minn art ċatta fertili u minn kosti ramlija b'elevazzjoni ċkejkna li jħaddnu klima moderata. L-ilsien nazzjonali, id-Daniż, għandu konnessjoni diretta mal-Iżvediż u man-Norveġiż.
Ir-renju tad-Danimarka huwa Monarkija Kostituzzjonali taht il-Regina Margrethe II, magħrufa wkoll bħala r-Reġina regnanti. Huwa pajjiż immexxi b'demokrazija parlamentari. Mat-tmiem tal-monarkija assoluta introdotta fl-1660, il-kostituzzjoni tad-Danimarka giet iffirmata fil-5 ta' Gunju tal-1849, pero' din l-istess kostituzzjoni kellha tgħaddi minn diversi modifiki sabiex tkun tista' taqdi 'l poplu Daniż bl-aħjar mod possibbli. Infatti l-kostituzzjoni tad-Danimarka nkitbet għal erba' darbiet, bl-aħħar reviżjoni fl-1953. Il-Parlament Folketing, jinsab fil-kapitali ta' Kopenħagen u dan jikkonsisti fi tlett potenzi partikolari, dik Gudizzjarja, Eżekuttiva u Leġislattiva. Id-Danimarka teżerċita influwenza eġemonika fuq l-isfera Daniża, fejn jigu mnaqqsa l-poteri politiċi sabiex ikunu jistgħu jiġu ttrattati l-interessi interni tal-Gżejjer Faroe u tal-Groenlandja. Fl-1973, id-Danimarka ssieħbet fi ħdan l-Unjoni Ewropea fejn kellha erba' okkazzjonijiet li setgħet tastjeni bis-sħiħ kontra d-direttivi ġudizzjarji tal-Unjoni Ewropea. Dan huwa spjegat b'ċertu dettall fil-ftehim ta' Edinbera tal-1992. Il-gżejjer Faroe kif ukoll il-Groenlandja baqġħat barra mill-Unjoni.
Meqjusa bħala dar il-Vikingi, id-Danimarka emarġinat bħala renju magħqud fit-tmien seklu bħala nazzjon profiċjenti tat-tbaħħir sabiex tkun iċ-centru tat-taqbida reċiproka għall-kontroll tal-baħar Baltiku. L-istabbiliment tal-Unjoni Kalmarja taħt il-kmand Daniż fl-1397 intemm mas-seċessjoni Żvediża fl-1523. Sena wara, id-Danimarka ssieħbet fl-Unjoni Ewropea man-Norveġja pero' dan il-ftehim ġie xolt fl-1814. Bosta ċessjonijiet tat-territorju Daniż li kienu bdew fis-seklu sbatax ikkawżaw qawma ta' diversi movimenti nazzjonalisti li kisbu l-momentum fit-tletinijiet tas-seklu dsatax. Dawn il-movimenti spiċċaw hekk kif intemmet it-tieni gwerra tal-1864 ġewwa Schleswig fejn ġew mitluba prospetti ġodda mill-Ewropa, li rriżulta f'aġġustament u ko-operazzjoni. Id-Danimarka baqgħet newtrali matul l-ewwel gwerra dinjija u l-invażjoni Ġermaniża f'April tal-1940 rat kuflitt militari qasir filwaqt li l-moviment ta' reżistenza Daniża kien attiv sa mill-1943 sakemm ċedew il-Ġermaniżi f'Mejju tal-1945. Il-perjodu ta' wara l-gwerra rnexxielu jiġġenera żieda sostazjali ta' ġid u ġab l-integrazzjoni Ewropea aktar fil-viċin, bħala parti mill-missjoni ta' paċi tan-nazzjonijiet uniti, fil-Balkani, fis-sena 1990. Id-Danimarka abbandunat in-newtralita' tagħha meta pparteċipat f'għaqdiet militari fil-Lvant Nofsani mal-wasla tal-millenju.
Id-Danimarka introduċiet riformi soċjali, kif ukoll riformi li huma relatati max-xogħol tas-suq fid-diċenji bikrija tas-seklu għoxrin, Dan ikkrea s-sisien għall-istat preżenti b'ekonomija mħallta u ferm żviluppata għas-suq Daniż. Huwa magħruf li l-kron Daniż intrabat mal-munita Ewro sa mill-1 ta' Jannar tal-1999. Id-Danimarka għandha rabtiet intrinsiċi mal-ġirien tagħha, konnessjonijiet kulturali, ekonomiċi u storiċi . Dan il-fattur ta' imminenza u ħbiberija irriżulta fil-kostruzzjoni tal-pont ta' Oresud u l-konnessjoni ppjanata ma' Fehmam. Il-mobilita' soċjali għolja preżenti f'dan il-pajjiż tista' titqies bħala l-aħjar waħda fid-dinja, l-aspetti pożittivi ta' dan il-pajjiż isegwu meta wieħed jagħti daqqa t'għajn lejn il-livell għoli ta' ugwaljanza fil-pagi mogħtija, kif ukoll billi tittieħed fil-kunsiderazzjoni r-rati għoljin ta' dħul per kapita.
Fl-2013,id-Danimarka ġiet elenkata fil-ħmistax-il post fuq l-indiċi tal-iżvilupp Uman u fid-disa' post fir-rigward tal-inugwaljanza aġġustata HDI. Id-Danimarka tikklassifika b'mod pożittiv għall-ahhar fl-indiċi tal-perċezzjoni fuq il-korruzzjoni, fl-indiċi ta' prosperita' Legatum, kif ukoll bħala demokrazija sħiħa fl-indiċi 14,15 u 16, li jitkellmu rigward id-demokrazija. Id-Danimarka hija fost il-membri fundaturi tan-Nato, il-kunsill Nordiku, OECD,OSCE u tan-nazzjonijiet uniti. Dawn huma tliet siti ta' wirt Daniż li huma misjuba miktubin fil-lista tal-Unesco World heritage fl-Ewropa tat-tramuntana.
Etimoloġija
Id-definizzjoni tal-kelma 'Etimoloġija' tistà tiġi deskritta bħala l-istudju tal-oriġini preċiża tal-kliem Semantiku (tifsir) preżenti f'lingwa.
L-etimoloġija tal-kelma Danimarka, ir-relazzjoni bejn id-Daniżi u d-Danimarka u l-unita' tad-Danimarka bħala renju wieħed, huwa suġġett li jattira d-dibattitu mill-ewwel. Dan huwa ċċentralizzat primarjament fuq il-prefiss "Dan" u jekk dak qiegħedx jirriferi għad-Dani jonkella qiegħedx jirreferi għal xi personaġġ storiku li kien jismu Dan, u d-definizzjoni eżatta li tagħlaq il-kelma b'"mark". Din il-kwistjoni tikkumplika iktar ruħha meta wieħed jikkunsidra n-numru ta' referenzi li saru għall-bosta nies magħrufin bħala d-Dani fl-Iskandinavja jew inkella f'postijiet oħra li madwar l-Ewropa. Din l-informazzjoni essenzjali nistgħu nsibuha fid-diversi kontijiet miktuba mill-Griegi u mir-Rumani (bħal: Ptolemi,Jordanes u Gregorju ta' Tours), kif ukoll fil-letteratura medjevali (bħal: Adam ta' Bremen, Beowulf, Widsith u l-poetiku Edda).
Bosta kotba juru kif l-ewwel parti tal-kelma hija fil-fatt derivazzjoni ta' isem il-poplu Daniż minn kelma li għandha sinjifikat partikolari ta' art ċatta, assoċjata mal-Ġermaniż Tenne "Art id-Dris", Bl-Ingliż den "Għar" u bl-ilsien Sanskritt: dhánuṣ- (धनुस्; "deżert"). Huwa maħsub li l-aħħar parti tal-kelma "marka" hija referenza għal masġar, jew inkella jista' jkun li qieghda tirreferi għad-Danimarka bħala l-art fruntiera li hija t-triq waħdiena li min jittraversaha jirnexxilu jsib ruħu fid-destinazzjoni tiegħu. Allura hawnhekk nisgħu ngħidu li jista' jkun li hawn l-implikazzjoni tad-diversi foresti li servew bħala fruntiera naturali matul l-istorja tad-Danimarka.
L-ewwel użu rreġistrat tal-kelma Danimarka ġewwa d-Danimarka stess huwa misjub fuq iż-żewġ ġebliet ta' Jelling. Huwa maħsub li dawn iż-żewġ ġebliet tar-ruwn kienu mibnija mill-anzjan Gorm (c. 955)u minn Harald Bluetooth (c.965). Il-ġebla l-kbira mit-tnejn li jifformaw dan il-mafkar, hija popolarment magħrufa bħala ċ-ċertifikat tal-magħmudija tad-Danimarka (dåbsattest), minkejja l-fatt li t-tnejn li huma jużaw il-kelma "Danimarka", f'forma akkwiżittiva ᛏᛅᚾᛘᛅᚢᚱᚴ "tanmaurk" ([danmɒrk])fuq il-ġebla l-kbira, u ġenittiva "tanmarkar" (ippronunzjata [danmarkaɽ])fuq il-ġebla ż-żgħira. L-abitanti tad-Danimarka huma magħrufin bħala t-"tani" ([danɪ]), jonkella "Daniżi" fl-akkwiżittiv.
Storja:Il-Vikingi u l-Medju Evu
Id-Daniżi kienu magħrufa bħala l-Vikingi mit-8 seklu sal-10 seklu. Flimkien man-Norveġiżi u l-Iżvediżi, id-Daniżi rnexxielhom jahkmu, jinvadu u jinnegozjaw f'kull parti tal-Ewropa. L-esploraturi Vikingi kienu skoperti b'mod aċċidentali ġewwa l-Izlanda fid-disa' seklu, li kienu fi triqthom lejn il-gżejjer tal-Foroe sakemm eventwalment irnexxielhom jiskopru l-Vinlandja (Il-pajjiż tal-Inbid). Illum dan il-pajjiż huwa magħruf bħala Newfoundland, ġewwa l-Kanada. Il-vikingi Daniżi kienu jaħdmu b'mod attiv għall-aħħar, speċjalment fil-gżejjer Brittaniċi u fl-Ewropa tal-Punent. Huma rnexxielhom jikkonolizzaw u joqogħodu f'ċerti partijiet tal-Ingilterra (magħrufa bħala d-Danalaw) taħt ir-re Sweyn Forkbeard fl-1013, l-Irlanda u Franza kienu ż-żewġ postijiet fejn waqqfu n-Normandija. Soldi Anglo-Sassoni ta' dan il-perjodu instabu iktar fid-Danimarka milli fl-Ingilterra, sinjal ċar li jindika minn fejn kienet ġejja din l-influwenza barranija.
Skont kif hemm miktub fuq il-ġebel ta' Jelling, id-Daniżi kienu uniti u kienu ikkristjanizzati. Huwa maħsub li d-Danimarka kienet qalbet għall-kristjaneżmu minħabba xi raġunijiet politiċi sabiex ma jiġux invaduti mill-qawwa Nisranija li kienet qiegħda tikber kostantament fl-Ewropa,il-Ġermanja li kienet ikkunsidrata bħala żona importanti għall-kummerċ. Ħarald kien bena sitt fortizzi madwar id-Danimarka magħrufin bħala t- Trelleborg u kien ikkostruwixxa oħra jisimha Danevirke. Fil-bidu tas-seklu ħdax Canute il-kbir kien ħareġ vittorjuż u unixxa lid-Danimarka, lill-Ingilterra u lin-Norveġja għal kważi tletin sena. Matul il-Medju-evu għoli u tard, id-Danimarka kienet tinkludi t-territorju tal-Iskånelandja (Skåne, Halland u Blekinge). Rejiet Daniżi kienu jiggvernaw l-Estonja Daniża kif ukoll id-Duċis ta' Schleswig u Holstein. Illum il-ġurnata dawn iż-żewġt istati jiffurmaw parti mit-Tramuntana tal-Ġermanja.
Fl-1397, id-Danimarka kienet daħlet f'unjoni personali flimkien man-Norveġja u mal-Iżvezja, uniti taħt ir-reġina Margaret l-ewwel. It-tliet pajjiżi kellhom jiġu ttattati ugwalment fl-unjoni. Però, anki fil-bidu, Margaret ma dehritx daqshekk idealistika, u bdiet tittratta lid-Danimarka bħala l-ogħla membru tal-unjoni. Għalhekk ħafna mill-125 sena li jmiss ta' storja Skandiniva ddur ma' din l-unjoni, u tibda bit-tluq tal-Iżvezja, li mbagħad jiġu maħkuma ripetutament. Din il-kwistjoni ssolviet għall-skopijiet prattiċi fis-17 ta' Ġunju tal-1523, hekk kif ir-re Gustav Vasa ħaħkem il-belt ta' Stokkolma.
Ġeografija
Minsuba fit-tramuntana tal-Ewropa, id-Danimarka tikkonsisti mill-peniżola ta' Jutland u minn 443 gżejjer nominati (1,419-il gżira 'il fuq minn 100 m² b'kollox). Minn dawn il-gżejjer, tnejn u sebgħin (72) minnhom biss huma abitati, bl-aktar tnejn ikunu ż-Żilandja u Funen. Il-gżira ta' Bornholm tinsab lejn il-Lvant mill-kumplament tan-nazzjon prinċipali, fil-baħar Baltiku. Ħafna mill-gżejjer maġġuri huma konnessi permezz ta' diversi pontijiet, ngħidu aħna l-pont ta' Øresund li jgħaqqad iż-Żilandja mal-Iżvezja, il-pont taċ-ċintorin grandjuż li jgħaqqad 'il Funen maż-Żilandja u fl-aħħar u mhux l-inqas hemm l-pont taċ-ċintorin iċ-ċkejken li jgħaqqad lill-vapuri jew l-ajruplani ż-żgħar ta' Funen mal-gżejjer iż-żgħar sabiex ikun hemm ċerta komunikazzjoni bejn l-istati ż-żgħar ta' dan il-pajjiż Nordiku. L-ikbar ibliet b'popolazzjonijiet li jammontaw għal iktar minn 100,000 ruħ huma Kopenħagen, il-kapitali taż-Żilandja ,Aarhus u Aalborg f'Jutland; u Odense li tinsab fi Funen. Id-Danimarka tokkupa l-ispazju ta' madwar 43,094 kilometru kwadru. Id-daqs tal-art Daniża ma jistax jiġi ddeterminat bi preċiżjoni, dan għaliex l-oċean qiegħed kostantament jiekol u jżid materjal organiku lill-kosta u minħabba li l-bniedem ddeċieda li jwettaq xi proġetti ta' reklamazzjoni sabiex jikkumbatti l-erużjoni kontinwa li l-pajjiż jaffaċja ma' kull għodwa. Id-Danimarka taqsam il-fruntiera tagħha ta' 68 kilometru mal-Ġermanja li tinsab lejn in-nofsinhar, jonkella hija mdawwra minn 7,314 kilometru ta' xatt marea (inkluż il-bajjiet żgħar u l-ispazji miftuħa. L-ebda lokazzjoni fid-Danimarka m'hija 'l bogħod iktar minn 52 kilometru. Il-marea hija bejn 1-2 metri f'wisa'(3.28 u 6.56 piedi) u ddawwar il-kosta tal-Ilbiċ ta' Jutland. Il-kurrent tal-mewġ jimxi 'l barra u 'l ġewwa fuq medda ta' 10 kilometri.
L-iktar punt li jinsab fit-tramuntana tad-Danimarka huwa Skagen (il-bajja tat-tramuntana li ġġib l-isem ta' Skaw) fil-latitudni Nordika ta' 57° 45' 7'. L-estrem l-ieħor jirrappreżenta l-iktar punt li jinsab fin-nofisnhar tal-pajjiż, magħruf bħala l-punt ta' Gedser (Il-ponta tan-nofsinhar ta' Falster) fil-latitudni Nordika ta' 54° 33' 35". L-iktar punt tad-Danimarka li jinsab lejn il-Punent huwa: Blåvandshuk, li qiegħed 8° 4' 22" fuq il-lonġitudni tal-Lvant u biex nagħlqu l-kalkoli jonqosna nsemmu l-iktar punt estrem li jinsab lejn il-Lvant tal-pajjiż, proprju: Østerskær li qiegħed 15° 11' 55" fuq il-lonġitudni l-iktar estrema tal-Lvant. Dan huwa l-arċipelagu ta' Ertholmene, 18-il kilometru lejn il-Grigal ta' Bornholm. Id-distanza mil-Lvant għall-Punent hija ta' 452 kilometru u d-distanza mit-Tramuntana san-Nofsinhar hija ta' 368 kilometru. Il-pajjiż huwa ċatt bi ftit elevazzjoni, b'għoli medju 'l fuq mil-livell tal-baħar ikun dak ta' 31 metru. L-ogħla punt naturali huwa Møllehøj, li jinsab fil-170.86 metru. Iż-żona tal-ilma li hija mdawwra mill-art hija ta' 700 kilometru kwadru.
Fitogeografikalment, ir-renju tad-Danimarka li jinkludi fih lill-Grinlandja u l-gżejjer tal-Faroe, jappartjenti lir-renju Boreali u hija maqsuma bejn l-Artiku, l-Atlantiku Ewropew u l-provinċji ċentrali Ewropej tar-reġjun Ċikomboreali. Skont il-fond ta' madwar id-dinja għan-natura, it-territorju tad-Danimarka jista' jinqasam f'żewġ ekoreġjuni, li huma: il-foresti mħallta tal-Atlantiku u l-foresti mħallta tal-Baltiku. Il-Gżejjer Faroe huma koperti minn tapiti sħaħ ta' mergħat Boreali, art ħadra fejn jikber il-ħaxix salvaġġ. Filwaqt li l-Grinlandja tospita l-ekoreġjuni tal-Kalaallit Nunaat, tundra Artika għolja u l-Kalaallit Nunaat li hija tundra Artika baxxa.
Kultura
Id-Danimarka, bħall-ġirien Skandinavi tagħha kienet waħda mill-iktar kulturi avvanzati soċjalment fid-dinja u dan jista' jiġi approvat meta wieħed jikkonsla l-istorja ta' dan il-pajjiż. Fl-1969,id-Danimarka kienet minn tal-ewwel li mxiet 'il quddiem lejn il-legalizzazzjoni tal-pornografija. Wieħed jista' forsi joqgħod jaħseb jekk dan il-pass meħud huwiex tassew neċessarju biex il-pajjiż jimxi t-triq tal-futur Fl-2012 id-Danimarka mmodifikat ll-liġijiet tas-sħubija rreġistrata tagħha, l-ewwel pajjiż li għamel dan il-pass fl-1989 maż-żwieġ tas-sess newtrali. Modesta u Puntwalità imma fuq kollox l-ugwalità huma aspetti importanti tal-mod tal-ħajja Daniżi.
L-iskoperti astronomiċi ta' Tycho Brahe (1546–1601) u ta' Ludwig A. Colding (1815–1888), li traskuraw l-artikulazzjoni tal-prinċipju tal-konservazzjoni tal-enerġija, u l-kontribuzzjonijiet brillanti ta' fiżika atomika ta' Niels Bohr (1885–1962)jindikaw biċ-ċar il-medda ta' kisba Xjentikfika Daniża. Il-Ħrejjef ta' Ħans Christian Anderson(1805–1875), il-komponimenti filosofiċi ta' Søren Kierkegaard (1813–1855), l-istejjer qosra ta' Karen Blixen (penname Isak Dinesen), (1885–1962), id-dramm ta' Ludvig Holberg (1684–1754)u l-poeżija aforistika densa ta' Piet Hein (1905–1996) attribwew rikonoxximent internazzjonali, bħalma kisbu s-simfoniji ta' Carl Nielsen (1865–1931). Għan-nofs tas-sena 1990,il-films Daniżi rnexxielhom jiġbdu l-attenzjoni internazzjonali, speċjalment dawk li huma assoċjati ma' Dogme 95, bħal dawk ta' Lars Von Trier
Il-Klima
Id-Danimarka għandha klima moderata, ikkaretterizzata minn xtiewi moderati b'temperatura medja ta' 0.0 °C (32.0 °F) bejn ix-xhur kesħin ta' Jannar u Frar. L-istaġun tas-sajf f'dan il-pajjiż nordiku huwa wieħed pjuttost biered bit-temperatura medja tkun 15.7 °C (60.3 °F)fix-xahar ta' Awwissu. Bejn wieħed u iehor id-Danimarka għandha 121 ġurnata ta' preċipitazzjoni (xita) fis-sena, fejn tirċievi medja ta' 712-il millilitru ta' ilma fis-sena. L-istaġun tal-Ħarifa huwa l-iktar wieħed imxarrab mill-erba' staġuni li jirregolaw l-atmosfera ta' dan il-pajjiż filwaqt li r-rebbiegħa tista' titqies bħala l-iktar xahar niexef minħabba n-nuqqas ta' xita.
Minħabba l-lokazzjoni nordika tad-Danimarka, wieħed jista' jippretendi li jara varjazzjoniet maġġuri fl-istaġun matul il-jum. Il-jiem matul l-istaġun tax-xitwa huma qosra billi żerniq ix-xemx iseħħ għal xit-8.45 ta' filgħodu u nżul ix-xemx għandu jseħħ fit-3:45 ta' filgħaxija (ħin standard), kif ukoll ġranet twal fis-sajf fejn żerniq ix-xemx iseħħ filgħodu kmieni fl-4.30 u nżul ix-xemx fl-għaxra ta' filgħaxija (l-iffrankar tal-hin waqt il-ġurnata).
Il-Kċina
Il-kċina tad-Danimarka, bħal dik ta' pajjiżi nordiċi oħra u dik tal-Ġermanja tat-tramuntana, tikkonsisti prinċipalment minn laħam u ħut. Din hija indikazzjoni ċara tal-passat agrikolu li għadda minnu l-pajjiż, il-Ġografija tiegħu kif ukoll iż-żmien twil ta' klima kiesħa fix-xitwa li taħkem lil din l-art ċatta. B'145.9 kilogrammi ta' laħam ikkonsmat kull persuna fl-2002, id-Danimarka hija meqjusa bħala l-iktar pajjiż fejn jiġi mittiekel laħam minn persuna waħda fid-dinja.
Il-ħobż miftuh, magħruf bħala: smørrebrød,li fil-forma bażika tagħhom huma is-soltu nol tal-pranzu. Il-ħobż miftuh jista' jiġi kkunsidrat bħala speċjalità nazzjonali meta huwa ppreparat u mżejjen b'varjetà vasta ta' ingredjenti fini. Tradizzjonalment, l-ikel sħun ikun jikkonsisti minn laħmijiet mitħuna, ngħidu aħna l-frikadeller (il-blalen tal-laħam, meat balls), jonkella minn iktar dixxijiet sostanzjali ta' laħam u ħut, ngħidu aħna bħal: flæskesteg (tip ta' majjal mixwi) jew il-kogt torsk (Merluzz)biz-zalza tal-mustarda u ttrimjata. Id-Danimarka hija rinomata wkoll għall-birer tagħha, li huma l-Carlsberg u t-Tuborg.
Il-kokijiet Daniżi, ispirati minn prattiċi kontinentali, fis-snin riċenti rnexxielhom jiżviluppaw serje innovattiva ta' dixxijiet Gourmet li huma bbażati fuq kwalità għolja ta' prodotti lokali. Bħala riżultat, issa Kopenħagen u l-provinċji għandhom numru kosiderevoli ta' ristoranti mill-aqwa. Ristoranti li ħafna minnhom irnexxielhom jattribwixxu l-premju prestiġjuż tal-istillel ta' Michelin.
Sports
L-isports huma popolari fid-Danimarka, u ċ-ċittadini tagħha jipparteċipaw u jaraw varjetà wiesgħa ta' sports. L-isport nazzjonali huwa l-futbol, b'aktar minn 320,000 plejer f'aktar minn 1600 klabb. [230] Id-Danimarka kkwalifikat sitt darbiet konsekuttivament għall-Kampjonati Ewropej bejn l-1984 u l-2004, u ġiet inkurunata Champions Ewropej fl-1992; Kisbiet sinjifikanti oħra jinkludu r-rebħ tat-Tazza tal-Konfederazzjonijiet fl-1995 u l-ilħuq tal-kwartifinali fit-Tazza tad-Dinja tal-1998. Il-plejers tal-futbol Daniż notevoli jinkludu Allan Simonsen, imsemmi l-aqwa plejer fl-Ewropa fl-1977, Peter Schmeichel, nominat l- "Aqwa gowlkiper tad-Dinja" fl-1992 u l-1993, u Michael Laudrup, nominat l-aqwa plejer Daniż ta 'kull żmien mill-Assoċjazzjoni Daniża tal-Futbol.
Hemm ħafna attenzjoni fuq il-handball, ukoll. It-tim nazzjonali tan-nisa ċċelebra suċċessi kbar matul id-disgħinijiet. Min-naħa tal-irġiel, id-Danimarka rebħet tmien midalji - żewġ deheb (fl-2008 u l-2012), tliet fidda (fl-2011, fl-2011 u fl-2014) u tliet bronż (fl-2002, fl-2004 u fl-2006) - l-iktar li ntrebħu minn kwalunkwe tim fl-istorja tal-Kampjonat Ewropew tal-Handball. Fl-2019, it-tim nazzjonali tal-handball tal-irġiel Daniż rebaħ l-ewwel titlu tal-Kampjonat Dinji tagħhom fil-kampjonat li kien ospitat bejn il-Ġermanja u d-Danimarka. [Ċitazzjoni meħtieġa]
Fi snin reċenti, id-Danimarka għamlet marka bħala nazzjon qawwi taċ-ċikliżmu, b'Micel Rasmussen jilħaq l-istatus tar-Re tal-Muntanji fit-Tour de France fl-2005 u fl-2006. Sport popolari ieħor jinkludi l-golf - li huwa l-aktar popolari fost dawk fid-demografija anzjana. ;tennis - li fih id-Danimarka tirnexxi fuq livell professjonali; baskitbol - Id-Danimarka ssieħbu fl-organu ta ’tmexxija internazzjonali FIBA fl-1951; [234] ir-rugby; id-Danish Rugby Union tmur lura għall-1950; hockey - li spiss jikkompetu fl-ogħla diviżjoni fil-Kampjonati tad-Dinja tal-Irġiel; Qdif - Id-Danimarka jispeċjalizzaw fil-qdif ħafif u huma partikolarment magħrufa għall-erba' ħfief coxless tagħhom, wara li rebħu sitt midalji tal-Kampjonat Dinji tad-deheb u żewġ fidda u tliet midalji Olimpiċi tad-deheb u żewġ bronż; u diversi sports ta 'ġewwa - speċjalment badminton, tennis tal-mejda u ġinnastika, f'kull wieħed minnhom id-Danimarka jkollha Kampjonati Dinjija u medalji Olimpiċi. Bajjiet u ċentri turistiċi numerużi tad-Danimarka huma postijiet popolari għas-sajd, il-kenura, il-kayak u ħafna sport ieħor b'rabta mat-tema tal-ilma.
Is-sistema politika
Id-Danimarka hija monarkija kostituzzjonali. Hija għandha sistema parlamentari rappreżentattiva b’kap tal-gvern - il-prim ministru - u kap tal-istat - il-monarka - li uffiċjalment iżomm is-setgħa eżekuttiva, għalkemm id-dmirijiet tiegħu huma strettament rappreżentattivi u ċerimonjali. Ir-renju għandu wkoll 2 pajjiżi kostitwenti awtonomi fl-Atlantiku, li ebda wieħed minnhom mhu membru tal-UE: il-Gżejjer Faeroe u Greenland.[4]
Il-kummerċ u l-ekonomija
L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tad-Danimarka fl-2018 kienu l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta’ xogħol soċjali (21.6%), il-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u servizzi tal-ikel (20.0%) u l-industrija (18.0%).[4]
Il-kummerċ fi ħdan l-UE jammonta għal 61% tal-esportazzjonijiet tad-Danimarka (il-Ġermanja 16% u l-Iżvezja 11%), filwaqt li barra mill-UE 8% jmorru fl-Istati Uniti u 6% fin-Norveġja.[4]
F’termini ta’ importazzjonijiet, 70% jiġu minn Stati Membri tal-UE (il-Ġermanja 22%, l-Iżvezja 12% u n-Netherlands 8%), filwaqt li barra mill-UE 7% jiġu miċ-Ċina u 6% min-Norveġja.[4]
Id-Danimarka fl-UE
Hemm 12-il membru fil-Parlament Ewropew mid-Danimarka.[4]
Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentanti tal-gvern Daniż, skont il-qasam tal-politika li jkun qed jiġi indirizzat.[4]
Il-Kunsill tal-UE m’għandux persuna waħda permanenti bħala president (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.[4]
Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta’ dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f’kull qasam ta’ politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma’ istituzzjonijiet oħra tal-UE.[4]
Dati tal-presidenzi Daniżi:
Lul-Diċ 1973 | Jan-Ġun 1978 | Lul-Diċ 1982 | Lul-Diċ 1987 | Jan-Ġun 1993 | Lul-Diċ 2002 | Jan-Ġun 2012
Il-Kummissarju nominat mid-Danimarka għall-Kummissjoni Ewropea hija Margrethe Vestager, il-Viċi President Eżekuttiv għal għal Ewropa Lesta għall-Era Diġitali.[4]
Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f’kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.[4]
Id-Danimarka għandha 9 rappreżentanti fil-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta’ interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.[4]
Id-Danimarka għandha 9 rappreżentanti fil-Kumitat Ewropew tar-Reġjuni, l-assemblea tal-UE tar-rappreżentanti reġjonali u lokali. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.[4]
Id-Danimarka tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappreżentanza permanenti tagħha fi Brussell. Bħala l-“ambaxxata għall-UE” tad-Danimarka, il-kompitu ewlieni tagħha hu li tiżgura li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti b’mod effettiv kemm jista’ jkun fl-UE.[4]
L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b’mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa.[4]
L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b’mod ġenerali.[4]
2018 ċifri għad-Danimarka[4]
- Nefqa totali tal-UE fid-Danimarka – € 1.411-il biljun (ekwivalenti għal 0.46% tal-ekonomija Daniża)
- Kontribuzzjoni totali għall-baġit tal-UE – € 2.541 biljun (ekwivalenti għal 0.83% tal-ekonomija Daniża)
Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE mid-Danimarka jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE – bħall-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.[4]
Unjoni ta' Kalmar (1397-1523)
L-Unjoni ta' Kalmar tirreferi għall-istat dinastiku Nordiku li ħareġ mill-għaqda tat-tliet monarkiji Nordiċi (id-Danimarka, l-Isvezja u n-Norveġja) fl-istess persuna, ir-Reġina Margareta I tad-Danimarka, ir-Reġina tan-Norveġja u d-Danimarka fl-1387, u nnominata bħala reġina tad-Danimarka. L-Isvezja fl-1397. L-Unjoni ta' Kalmar bdiet tkopri erja totali ta' madwar 3,000,000 km².1
Ir-renji Skandinavi ppruvaw f’diversi okkażjonijiet matul is-seklu erbatax biex jiksbu l-għaqda politika permezz taż-żwieġ. L-ewwel Unjoni nkisbet fl-1319 bejn in-Norveġiżi u l-Iżvediżi. Aktar tard it-tliet renji kienu jiffurmaw parti mill-Unjoni biż-żwieġ fl-1363 bejn Margarita tad-Danimarka u Haakon VI tan-Norveġja, dak iż-żmien ukoll re tal-Isvezja.
B'dan il-mod, inħoloq renju Nordiku kbir li kien jinkludi mhux biss ir-renji attwali li ffurmawha, iżda wkoll it-territorji dipendenti tiegħu, bħal Greenland, l-Iżlanda, il-Gżejjer Faroe (dak iż-żmien dipendenti min-Norveġja) u l-Finlandja (li jappartjenu lill-Isvezja).
Madankollu, ir-renju Nordiku ma kienx ikkonsolidat minħabba s-suspett tal-aristokrazija Svediża lejn id-Danimarka, li kienet il-qawwa dominanti fi ħdan l-Unjoni. Wara diversi rewwixti mill-Iżvediżi (fl-1444-1446, fl-1464 u l-aħħar rewwixta tal-1521), l-Unjoni xolt fl-1523 bl-elezzjoni ta' Gustav Vasa bħala Re tal-Isvezja. Id-Danimarka u n-Norveġja, min-naħa tagħhom, baqgħu magħqudin sal-1814.
Formazzjoni tal-Unjoni
Il-proċess li kien se jilħaq il-qofol tiegħu fl-għaqda ta’ Kalmar beda mar-re Daniż Valdemar IV Atterdag, li, wara li sab ruħu b’żewġt ibniet nisa biss u l-ebda werrieta maskili wara l-mewt ta' ibnu Kristofru fl-1363, beda politika ta’ żwieġ biex jassigura l-pożizzjonijiet. mill-bniet tiegħu fir-renju, għalhekk, Margarita Valdemarsdotter, it-tifla iżgħar tiegħu, iżżewġet lil Haakon VI meta kellha għaxar snin.
Fis-sena 1370, Margarita għandha l-uniku binha, Olaf. Meta Valdemar IV tad-Danimarka miet fl-1375, Olaf laħaq lin-nannu tiegħu fuq it-tron Daniż is-sena ta’ wara, iżda minħabba l-età bikrija tiegħu, li dak iż-żmien kellha sitt snin, ommu Margarita eżerċitat ir-reġenza fir-renju Daniż. Fl-1380 Haakon VI kien se jmut ukoll, u ħalliet lil Margarita armla u lil Olaf bħala Re tan-Norveġja, għalkemm billi baqgħet żgħira wisq (f'din l-okkażjoni kellha għaxar snin), Margarita assumiet ir-reġenza ta' dan is-saltna l-ġdida. Ir-renji tan-Norveġja u d-Danimarka, bl-appoġġ tal-Lega Anseatika, imbagħad ġew magħqudin taħt ir-renju ta’ Olaf u r-reġenza ta’ ommu.
Fl-1387, il-mewt prematura taż-żagħżugħ Olaf, li kellu biss sbatax-il sena, twassal għal sitwazzjoni ta’ tensjoni fiż-żewġ pajjiżi li baqgħu mingħajr ħakkiema. Wara ġimgħa, id-Danimarka, f’ġieħ ir-reġenza li kienet eżerċitat Margarita, tagħżelha bħala r-reġina sovrana tagħha, wara xhur, fl-1388, in-Norveġiżi għamlu l-istess.
Meta rat lilha nnifisha biż-żewġ kuruni waħedha, Margarita ma qagħditx lura milli titlob għaliha s-saltna tal-Iżvezja, li għalih kellha drittijiet, peress li kienet amministrawh bħala reġina konsorti meta żżewġet lil Haakon VI (li kien ko-re tal-Isvezja). l-Isvezja). Għalhekk, huwa sfida lill-usurper Albert III ta 'Mecklenburg, li kien wasal fuq it-tron Żvediż. Appoġġjata minn parti tajba tan-nobbli lokali, Margarita għelbet lil Alberto fil-battalja ta' Alse,2 fil-muniċipalità Svediża attwali ta' Falköping, fl-24 ta' Frar, 13893.
Tmien snin wara dik il-ġrajja, fl-20 ta' Lulju 1397, is-setgħa tar-Reġina Margerita fuq it-tliet pajjiżi ġiet imsaħħa bl-Unjoni ta’ Kalmar, li biha l-kunsilli ta’ kull renju ffirmaw l-att ta' għaqda li fih inkorpora l-għaqda tat-tliet saltniet.
Kapitali: Kopenħagen; Lingwa Uffiċjali: Daniż, Svediż u Latin Medjevali, Lingwi Oħra: Norveġiż, Ġermaniż Baxx, Finlandiż, Karelian, Iżlandiż, Norn, Saami, Greenland, Faroese; Popolazzjoni (1,500): 4,000,000 abitant; Reliġjon: Knisja Kattolika; Re: Margaret I (1397-1412), Eric tal-Pomerania (1412-1439), Kristofru tal-Bavarja (1439-1446), Kristjan I tad-Danimarka (1446-1481), Ġwanni I tad-Danimarka (1481-1513), Kristjan II tad-Danimarka (1513-1523); Perjodu storiku: Medju Evu, Età Moderna; Forma ta' Gvern: Monarkija; Isem: Kalmarunionen (Daniż, Svediż, Norveġiż), Kalmarin unioni (Finlandiż), Kalmarsambandið (Iżlandiż), Kalmar unioni (Groenlandiż), Kalmarsamveldið (Faroiża), Kalmara uniovdna (Northern Sami), Unio Calmariensis (Latin)
