Cyrkon (minerał)

Cyrkon
Ilustracja
Duża bryła cyrkonu.
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

ZrSiO4

Twardość w skali Mohsa

7,5

Przełam

od muszlowego do nierównego

Łupliwość

niewyraźna, na {110} i {111}

Pokrój kryształu

kryształy pryzmatyczne, nieregularne ziarna

Układ krystalograficzny

tetragonalny

Topliwość

trudnotopliwy, ok. 2190 °C[1]

Właściwości mechaniczne

kruchy

Gęstość minerału

4,6–4,7 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

Czerwono-brązowy, żółty, zielony, niebieski, szary, bezbarwny, w cienkim przekroju bezbarwny do jasnobrązowego

Rysa

Biała

Połysk

szklisty, diamentowy

Współczynnik załamania

nω = 1,925–1,961 nε = 1,980–2,015

Inne

od przejrzystego do nieprzejrzystego Pleochroizm – wyraźny w kryształach zabarwionych

Dodatkowe dane
Szczególne własności

katodoluminescencja, Termoluminescencja, Fluorescencja od niewyraźnej do jasnej, koloru żółto-złotego[2], promieniotwórczy

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Cyrkon – pospolity minerał z gromady krzemianów wyspowych.
Skład chemiczny minerału stanowi głównie krzemian cyrkonu. Nazwa nawiązuje do wyglądu zewnętrznego i pochodzi od perskiego zargun (zar ‘złoto’, gun ‘barwa’) czyli „złocisty”.

Właściwości

Jest kruchy, przezroczysty.

Tworzy kryształy izometryczne, słupkowe, igiełkowe. Występuje w skupieniach ziarnistych, zbitych, ziemistych lub promienistych, w formie okrągłych ziarn i otoczaków w osadach aluwialnych. Jest izostrukturalny z thorytem, coffinitem, hafnonem, ksenotymem.

W zależności od domieszek posiada różne barwy i odcienie: złocistobrunatny, jasnożółty, słomkowożółty (jargon), jaskrawożółty (melichrysos), różowy, czerwony, czerwonopomarańczowy (hiacynt), zielony (beccaryt), fioletowy, niebieski (starlit), niebieskozielony, brunatny, czarny; bywa też bezbarwny (sparklit). Niekiedy wykazuje efekt kociego oka.

Często zawiera pewne ilości uranu, toru (malakon), hafnu (alvit), niobu, tantalu, itru i innych ziem rzadkich oraz wody (cyrtolit).

Występowanie

Stanowi rozpowszechniony składnik skał magmowych (granity, gnejsy, syenity) oraz osadowych (piaski cyrkonowe, żwiry). Współwystępuje z biotytem, kwarcem, skaleniami, granatami, monacytem, ksenotymem.

Miejsca występowania: Sri Lanka, Indie, Kambodża, Australia, Rosja, USA, Kanada, Brazylia, Francja, Norwegia.

W Polsce występuje w okolicach Szklarskiej Poręby, nad rzeką Kwisą i Izerą. Znaczne ilości występują w piaskach plażowych nad Bałtykiem.

Zastosowanie

  • ważne źródło otrzymywania pierwiastka cyrkonu, także toru, hafnu, itru i niobu,
  • jest stosowany do produkcji materiałów żaroodpornych i ognioodpornych,
  • do produkcji ceramiki i szkliw,
  • w stomatologii, jako alternatywa dla stopów metali,
  • do produkcji materiałów ściernych i włókien,
  • wykorzystywany w przemyśle chemicznym,
  • stosuje się go również do produkcji farb i pigmentów,
  • w reaktorach nuklearnych,
  • służy do oznaczania wieku bezwzględnego skał[3] metodami radiometrycznymi,
  • należy do bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich i jubilerskich.

W jubilerstwie prawidłowo oszlifowane cyrkony dzięki bardzo dużej dyspersji są konkurencją dla diamentów. Trudność w uzyskaniu właściwego szlifu sprawia duża kruchość. Tym należy tłumaczyć obserwowane często lekkie zaokrąglenie rondysty kamieni oszlifowanych. Cyrkony o zabarwieniu niebieskim lub złotym uzyskuje się przez obróbkę cieplną ciemnoczerwonych okazów z Tajlandii.

 

Galeria

  • Struktura krystaliczna
    Struktura krystaliczna
  • Obraz SEM kryształu cyrkonu
    Obraz SEM kryształu cyrkonu
  • Kryształ cyrkonu pod mikroskopem
    Kryształ cyrkonu pod mikroskopem

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Zircon And Allied Minerals. Mineralszone. [dostęp 2011-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-04)]. (ang.).
  2. ↑ Jolyon Ralph, Ida Chau: Zircon. [dostęp 2011-03-25]. (ang.).
  3. ↑ Jak Tatry trafiły do Sosnowca?, Gazeta Uniwersytecka UŚ [dostęp 2023-03-07] (pol.).

Bibliografia

  • K. Maślankiewicz, Kamienie szlachetne, Wyd. Geologiczne, 1982.
  • N. Sobczak, Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych, Alfa, 1986.
  • C. Hall, Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne, Wiedza i Życie, 1996.
  • W. Schuman, Kamienie szlachetne i ozdobne, Alma–Press, 2004.
  • Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Barbara Zapolska (tłum. z hiszp.). Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.