Friedrich Bergius

Friedrich Karl Rudolph Bergius
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 października 1884
Złotniki

Data i miejsce śmierci

30 marca 1949
Buenos Aires

profesor
Specjalność: technologia chemiczna
Alma Mater

Królewski Uniwersytet we Wrocławiu

Uczelnia

Uniwersytet Gottfrieda Wilhelma Leibniza w Hanowerze

Nagrody

Nagroda Nobla w dziedzinie chemii

Multimedia w Wikimedia Commons

Friedrich Karl Rudolph Bergius (ur. 11 października 1884 w Złotnikach (ob. osiedle we Wrocławiu), wówczas Goldschmieden w Niemczech, zm. 30 marca 1949 w Buenos Aires) – niemiecki chemik technolog, specjalista w zakresie uwodorniania węgla (metoda Bergiusa), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w roku 1931 (wspólnie z Carlem Boschem[a]) za wynalezienie i rozwój wysokociśnieniowych technologii chemicznych.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w najbliższej okolicy Wrocławia. Był potomkiem szanowanej rodziny naukowców, urzędników, teologów, wojskowych, przemysłowców (jego dziadek był profesorem ekonomii), synem Henryka Bergiusa, chemika i przemysłowca, właściciela fabryki chemicznej w Goldschmieden i twórcy oryginalnej metody produkcji tlenku glinu (z jego zakładu pochodził surowiec użyty do pierwszej produkcji metalicznego aluminium)[1]. Friedrich Bergius zdobywał wiedzę praktyczną w dziedzinie technologii chemicznej w fabryce ojca. Przed rozpoczęciem studiów odbył też półroczny staż w dużym zakładzie metalurgicznym w Zagłębiu Ruhry. Studia chemiczne ukończył na Królewskim Uniwersytecie we Wrocławiu w roku 1903 (wykładowcy: Albert Ladenburg, Richard Abegg, Gustav Ludwig Hertz). Po odbyciu służby wojskowej wykonywał w latach 1905–1907 na Uniwersytecie Lipskim pracę doktorską na temat Über absolute Schwefelsäure als Lösungsmittel (o absolutnym kwasie siarkowym jako rozpuszczalniku; promotor: Arthur Hantzsch). Pracę zakończył we Wrocławiu, pod opieką Richarda Abegga[2].

Praca zawodowa

W następnych latach był pracownikiem naukowym w Technische Hochschule w Hanowerze. Pracował również w Instytucie Nernsta w Berlinie i w Karlsruher Institut für Technologie u Fritza Habera (1909). W Technische Hochschule w roku 1911 prowadził wykłady dotyczące reakcji w gazach technicznych oraz statyki reakcji i metalurgii, jednak wkrótce poświęcił się pracy badawczej. Zajmował się przebiegiem reakcji w fazie gazowej, początkowo głównie problemom syntezy amoniaku z wodoru i azotu (metoda Habera i Boscha); opracował własną metodykę laboratoryjnych badań procesów wysokociśnieniowych (pod ciśnieniem do 300 atmosfer)[2][3].

Aby zwiększyć możliwości dalszych badań w tym zakresie założył w roku 1910 w Hanowerze własne laboratorium, wyposażone w urządzenia niedostępne w Technische Hochschule, stopniowo rozbudowywane, w którym zatrudnił kilku współpracowników. W tym laboratorium w latach 1912–1913 dokonał swojego najbardziej znanego odkrycia, dotyczącego procesów upłynniania węgla i ciężkich olei (oleje mineralne, mazut, olej napędowy) metodą uwodornienia[4]. Wyniki badań opisał w książce The Use of High Pressure in Chemical Actions, wydanej w 1913 roku[2][3].

Powiększenie skali urządzeń – od wielkolaboratoryjnej do małej przemysłowej (zob. wdrażanie technologii, projektowanie procesów i instalacji) – było w tych warunkach niemożliwe. W roku 1914 Bergius przyjął ofertę Karla Goldschmidta (brata Hansa Goldschmidta) i przeniósł swoje laboratorium do zakładu w Essen przedsiębiorstwa Th. Goldschmidt A.G. (wkrótce został zastępcą członka zarządu tego przedsiębiorstwa ). W latach 1914–1921 mieszkał w Berlinie[2][3].

Schemat blokowy procesu Bergiusa
(benzyna syntetyczna. m.in. patent US 1592772[5][6])
Ruiny elewatora węglowego w zakładach produkcji benzyny syntetycznej metodą Bergiusa z czasów II wojny światowej (IG Farben Industrie, Pölitz, obecnie Police; zob. też bombardowania Szczecina)
Friedrich Bergius Schule w Berlinie

Pierwsze instalacje przemysłowe zostały uruchomione w Rheinau (obecnie dzielnica Mannheim, IG Farben, rok 1920) oraz w Leunie (1 kwietnia 1927, pełna skala przemysłowa). W następnych latach zakłady produkujące benzynę metodą Bergiusa powstały w Anglii (Billingham, rok 1935, produkcja 150 tys. ton benzyny rocznie) i we Włoszech (rok 1936, 2 zakłady produkujące 240 tys. ton benzyny rocznie). W roku 1939 w Niemczech procowało już 12 zakładów uwodornienia węgla i węglowodorów, a w końcu II wojny światowej (1943–1944) produkowano metodą Bergiusa około 4 mln ton benzyny i paliw lotniczych (m.in. w Policach i Blachowni)[4][6][7].

Poza technologią upłynniania węgla i ciężkich węglowodorów metodą bezpośredniego uwodornienia Friedrich Bergius zajmował się, między innymi, procesami:

Po zakończeniu II wojny światowej nie znalazł w Niemczech miejsca pracy, odpowiadającego jego kwalifikacjom. Wyemigrował do Argentyny. Zmarł w Buenos Aires w 1949 roku[3].

Uhonorowanie

Za opracowanie i rozwój technologii bezpośredniego uwodorniania węgla F. Bergius otrzymał Nagrodę Nobla w roku 1931 (wspólne z Carlem Boschem); był wówczas afiliowany przez Uniwersytet Ruprechta i Karola w Heidelbergu i I.G. Farbenindustrie A.G., Mannheim-Rheinau[2][3]. Otrzymał ponadto tytuł doctor honoris causa Uniwersytetu w Hanowerze oraz Medal Liebiga od Stowarzyszenia Chemików Niemieckich (Verein Deutscher Chemiker). Należał do Rad Dyrektorów wielu stowarzyszeń i przedsiębiorstw zainteresowanych technologiami przeróbki węgla i ropy naftowej[2].

Upamiętnienie

Friedrich Bergius jest wymieniany w podstawowych podręcznikach technologii chemicznej, jako twórca technologii produkcji paliw ciekłych metodą ciśnieniowego uwodornienia („metodą Bergiusa”)[13] oraz współtwórca „metody Hägglunda-Bergiusa”[9]. Jego imię nadano jednej ze szkół w Berlinie (Friedrich Bergius Schule)[14].

Jest wspominany również we Wrocławiu[15]. Biograficzną notę zamieszczono na stronie internetowej Uniwersytetu Wrocławskiego, w którym rozpoczynał studia[16]. Jego popiersie znajduje się w ratuszowej Galerii Sławnych Wrocławian[17].

Uwagi

  1. ↑ Obaj laureaci, Friedrich Bergius i Carl Bosch (współpracownicy Fritza Habera), otrzymali Nagrodę Nobla za rozwój wysokociśnieniowych technologii chemicznych, jednak ich wkład dotyczył różnych gałęzi przemysłu chemicznego. Friedrich Bergius rozwinął techniki przemysłowego uwodornienia węgla i węglowodorów (zob. benzyna syntetyczna). Carl Bosch został wyróżniony za przełomowe opracowanie technologii bezpośredniej wysokociśnieniowej syntezy amoniaku (zob. metoda Habera i Boscha).

Przypisy

  1. ↑ Zakłady Chemiczne „Złotniki” SA. [w:] Strona internetowa zakładu > Historia [on-line]. www.zlotniki.com.pl. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-23)]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f Friedrich Bergius. [w:] The Nobel Prize in Chemistry 1931 [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-05-21]. (ang.).; Biographical. i Chemical Reactions under High Pressure. [w:] Nobel Lecture [on-line]. 21 maja 1932.
  3. ↑ a b c d e Friedrich Bergius. [w:] Notable Names Database (NNDB) [on-line]. [dostęp 2014-05-21]. (ang.).
  4. ↑ a b P.H. Groggins i współautorzy: Procesy jednostkowe w syntezie organicznej. Warszawa: WNT, 1961, s. 528.
  5. ↑ Bergius Friedrich: Process for treating carbon and carbon compounds under heat and pressure. [w:] Patent US 1592772 [on-line]. 30 Sie 1921. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
  6. ↑ a b Bergius-Pier Process. [w:] Fact Sheet Technology Energy [on-line]. h-tec. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
  7. ↑ J. Dubiński, K. Czaplicka, K. Stańczyk, J. Świądrowski: Otrzymywanie paliw płynnych z węgla. Główny Instytut Górnictwa, Katowice. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-08)].
  8. ↑ Bergius Friedrich: Method of treating products of hydrolysis of cellulose. [w:] Patent US 1547893 [on-line]. 3 Wrz 1921. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
  9. ↑ a b Aleksander Wielopolski: op.cit. Technologia chemiczna organiczna. s. 629.
  10. ↑ P.H. Groggins i współautorzy: op.cit. Procesy jednostkowe w syntezie organicznej. s. 753.; ref. Meyer, Bergius, Ber. 47, 3155 (1914).
  11. ↑ Ralph E. Oesper (University of Cincinnati). Friedrich Bergius (1884-1949). „Journal of Chemical Education”. 26 (10), s. 508, October 1949. (ang.). 
  12. ↑ Bergius Friedrich Karl Rudolph. [w:] portalwiedzy.onet.pl (encyklopedia WIEM, opracowana na podstawie Popularnej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Fogra) [on-line]. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
  13. ↑ Aleksander Wielopolski: Technologia chemiczna organiczna. Warszawa: PWN, 1959, s. 229.
  14. ↑ Friedrich – Bergius – Schule in Berlin. [w:] Strona internetowa szkoły [on-line]. www.friedrich-bergius-schule.de. [dostęp 2014-05-23]. (niem.).
  15. ↑ Miasto uczonych światowego formatu. [w:] Portal PolskaNiezwykła.pl Wrocław [on-line]. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
  16. ↑ Friedrich Bergius (nota biograficzna). [w:] Strona internetowa UWr [on-line]. www.muzeum.uni.wroc.pl. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
  17. ↑ Beata Maciejewska: Komu z zasłużonych dla Wrocławia przyznać cokół?. [w:] Gazeta.pl Wrocław [on-line]. [dostęp 2016-08-13]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii
XX wiek
XXI wiek

Nobel