Zamek w Ząbkowicach Śląskich
 nr rej. A/5146/482 z 7.05.1958[1]
| |
 Zamek, październik 2023 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Architekt | |
| Ukończenie budowy |
XIV w. |
| Ważniejsze przebudowy |
1532 r. |
Położenie na mapie Ząbkowic Śląskich  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |
Położenie na mapie gminy Ząbkowice Śląskie  | |
 50°35′12″N 16°48′27″E/50,586667 16,807500
| |
| Strona internetowa | |
Zamek w Ząbkowicach Śląskich – zabytkowy zamek[2], renesansowa budowla obronna w Ząbkowicach Śląskich w województwie dolnośląskim, wzniesiona w latach 1522–1532 na miejscu gotyckiego zamku obronnego. Obecnie są to zachowane ruiny udostępnione do zwiedzania.
Historia
Pierwotny zamek gotycki został zbudowany w XIV wieku[3]. Najstarsze zapiski o warowni w Ząbkowicach pochodzą z 1321 r.[3]. W 1335 przetrwał oblężenie czeskich wojsk, jednak już w następnym roku został zastawiony Luksemburgom przez Bolka II, a ostatecznie sprzedany wraz z miastem przez syna Bolka – Mikołaja Małego[3]. W czasie wojen husyckich został zniszczony, po czym już przez nowych właścicieli zmodernizowany i umocniony[3]. W połowie XV stulecia stał się własnością synów króla czeskiego Jerzego z Podiebradów. Zaatakowany przez mieszczan wrocławskich, świdnickich i nyskich został w 1468 uszkodzony[3]. W 1489 oblegany był przez króla węgierskiego Macieja Korwina. Zdobyty po kilkumiesięcznym oblężeniu, dopiero po sprowadzeniu ciężkiego działa ze Świdnicy[4], pozostał jednak w jego posiadaniu tylko do roku 1490[3].
W latach 1522 (lub 1524)–1532 Karol I, książę ziębicki, rozebrał częściowo pozostałe mury i zbudował zamek w stylu renesansowym[3]. Nowa rezydencja zawierała w sobie pozostałości starej warowni, co można zaobserwować na południowej ścianie zrujnowanego obecnie zamku. Wybrzuszenie na tej ścianie stanowi linię murów dawnej gotyckiej budowli. Projektantem tego obiektu z dobrze zamaskowanym systemem obronnym był znany już wówczas czeski architekt i budowniczy Benedykt Rejt. Dalszą rozbudowę zamku przerwały śmierć Rejta (w 1534 lub 1536 r.) oraz zaczynający się kryzys finansowy Podiebradów[4].
W 1646 r., w końcowym okresie wojny trzydziestoletniej, zniszczeniu uległy basteje i niektóre partie mieszkalne. Wprawdzie na początku XVIII w. poważnej, ale niedokończonej odbudowy dokonał książę H. J. Auersperg[4], ale po oblężeniach, szturmach i zniszczeniach w następnych wiekach zamek został ostatecznie opuszczony w 1728. Stan jego jeszcze pogorszył pożar z 1784 roku, po którym obiekt popadł w ruinę.
W okresie międzywojennym na zamku działało muzeum regionalne i schronisko turystyczne.
Po II wojnie światowej pierwsze, niewielkie prace zabezpieczające w ruinach przeprowadzono w latach 1958-1961[4]. W grudniu 2013 r. zakończył się II etap prac remontowych, obejmujących zabezpieczenie korony murów skrzydła wschodniego i południowego oraz zabezpieczenie południowo-wschodniej bastei. Obecnie jest utrzymywany i konserwowany jako tzw. trwała ruina[3].
Architektura
Zamek jest budowlą o czterech dwupiętrowych skrzydłach, ustawionych w regularny czworobok[4]. Obronę murów można było prowadzić flankowym ostrzałem dzięki dwóm narożnym, trójkondygnacyjnym bastejom umiejscowionym po przekątnej[3]. Pomieszczenia mieszkalne, oświetlone zewnętrznymi oknami, znajdowały się na wyższych piętrach. Szczyty murów miały dekoracyjną attykę, która osłaniała posterunki straży, a jej okienka były strzelnicami[3]. Nad głównym wjazdem na dziedziniec, od wschodniej strony, była umieszczona tarcza herbowa fundatora zamku, a poza tym nie było tam żadnych dekoracji[3]. Surowy portal z ciosanego kamienia zakończony ostrołukiem nawiązywał do gotyku. Nad bramą wznosiła się wysoka wieża zakończona attyką. Obok znajdowała się nieco węższa furtka dla pieszych. Nad wejściem umieszczono dodatkowe stanowisko straży z otworem strzelniczym. Oprócz wieży bramnej była jeszcze mała kolista wieżyczka po północno-wschodniej stronie murów[3]. Przy książęcym, wschodnim skrzydle na dziedzińcu zamku zachowały się ślady renesansowych krużganków, obok wawelskich i brzeskich najwcześniejszych na terenie Polski[4].
Galeria
-
-
-
-
Herb Podiebradów -
Herb Podiebradów (ks. ziębickie) -
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2012-01-11].
- ↑ NID: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, woj. dolnośląskie. nid.pl, 2023-06-30. [dostęp 2023-07-19]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, s. 425-430. ISBN 978-83-89102-63-8.
- ↑ a b c d e f Zbygniew Martynowski, Krzysztof R. Mazurski: Sudety. Ziemia Kłodzka i Góry Opawskie, Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 157-158
Bibliografia
- Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8
- Ząbkowice Śląskie, Ruina zamku książęcego [dostęp: 22 listopada 2008]
- Tomasz Jurasz, Zamki i ich tajemnice, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1972
Linki zewnętrzne
- Galeria współczesnych zdjęć zamku – XII.2013. zabkowiceslaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-21)].
- Galeria zdjęć archiwalnych przedstawiających ruiny zamku – 2004 r.