Bateri

Ij bateri a son d'organism unicelular procariòt ch'a aparten-o al domini Bacteria. A son dij micro-organism fondamentaj për la vita an sla Tèra, present an tuti j'ambient, da coj pì estrem (com le sorgiss termaj) a coj pì comun (tèra, eva, còrp uman). Conossù për soa capacità ëd vive an condission divers-e, ij bateri a gieugo un ròl essensial ant ij cicl biochìmich, la degradassion ëd materia orgànica, e la salute uman-a (tant benéfica che patògena). An Piemont, a son studià ant ij laboratòri universitari e a l'han n'amportansa ant l'agricoltura e l'andustria alimentar.

• Domini: Bacteria
• Regn: (pa aplicà — domini separà)
• Filum prinsipaj:
  • Firmicutes (es. Lactobacillus)
  • Proteobacteria (es. Escherichia coli)
  • Actinobacteria (es. Streptomyces)
  • Cyanobacteria (produtor d'ossigen via fotosìntesi)

Ij bateri a son organism sensa nùcleo celular, con un cit genòma organisà an un cromosòma sircolar. Soe caraterìstiche a comprendo:

• Parete celular: Costituì da peptidoglican (caraterìstica ch'a-j diferensia da j'Archaea).
• Strutura: Forma variàbil (còch tond, bacil bastoncin, spiril arlongh).
• Mobilità: Chèidun a dòvra flagèj o pèil për bogesse.
• Riprodussion: Asexual, për fission binaria (division celular ràpida).

Ij bateri a peulo formé dë spore për sorvive a condission ostij.

Ij bateri a mostro na granda diversità metabolica:

• Autòtrofi: A produvo soa energia da la lus (fotosìntesi) o da sostanse inorgàniche.
• Eteròtrofi: A consumo materia orgànica (es. decompositor, patògen).
• Aeròbich/Anaeròbich: A vivo con o sensa ossìgen.

A son essensiaj ant la degradassion ëd rumenta orgànica e ant la simbiosi (es. flora intestinal uman-a).

Ij bateri a son ubiqui:

• Ambient naturaj: Tèra, eva (dossa e salà), aria.
• Ambient estrem: Sorgiss termaj, giassé, sità industriaj.
• Organism vivent: Intestin, pel, mucose.

An Piemont, a son present ant ij camp (es. bateri ch'a fisso ël nitrògen ant ij camp ëd ris), ant l'eva dël Pò, e ant j'antich formagg locaj (es. Castelmagn).

• Cicl biochìmich: Fissassion dël nitrògen, decomposission, produssion d'ossìgen (Cyanobacteria).
• Medzin-a: Produssion d'antibiòtich (es. Penicillium), ma ëdcò patògen (es. Salmonella, Mycobacterium tuberculosis).
• Industria alimentar: Fermentassion dël làit (yogurt, formagg), vin, e pan.
• Biorimediassion: Dëgradassion ëd sostanse inquinante.

• Escherichia coli: Present ant l'intestin, ma chèich ceppo patògen.
• Lactobacillus bulgaricus: Utilisà ant la produssion dël yogurt.
• Streptomyces griseus: Sorgiss ëd streptomicin-a (antibiòtich).
• Mycobacterium tuberculosis: Causa dla tubercolosi.
• Cyanobacteria: Prim organism fotosintétich ëd la Tèra.

Ij bateri a l'han n'amportansa stòrica ant:

• Produssion alimentar: Fermentassion dël formagg (Castelmagn, Gorgonzòla) e dël vin (Bareul).
• Salute pùblica: Campagne d'igiene për evité maladìe com ël cólera.
• Ricerca: Università ëd Turin a studia l'usagi dij bateri ant la biodegradassion.

• Madigan, M. T., et al. (2021). Brock Biology of Microorganisms. Pearson.
• Organisassion Mondial dla Sanità (OMS). (2023). Antibiotic Resistance Report.