Pess can

Ij pess can (o squaj cit) a son dij pess cartilaginos ch'a aparten-o a la famija dij Squalidae e a l'órdin dij Squaliformes. A son conossù për sò corp slansà, le spin-e an sle pine dorsaj, e sò ròl ant l'ecosistema marìn. La specie pì spantià a l'é lë Squalus acanthias (pess can spinos), present ant j'océan e ant ij mar temperà, comprèis ël Mar Mediterani. A l'han un nòm popolar ch'a ven da soa abitudin ëd cassé an ëstrop, com na muta 'd can.

• Regn: Animalia
• Filum: Chordata
• Class: Chondrichthyes
• Órdin: Squaliformes
• Famija: Squalidae
• Géner: Squalus

Specie notàbil: Squalus acanthias

Ij pess can a l'han un còrp idrodinàmich, longh fin a 1,5 m, con na pel gris-bleuva e dë stisse bianche an sij fianch. Le caraterìstiche prinsipaj a son:

• Doe spin-e venenose davzin a le pine dorsaj (ùtil për difèisa).
• Euj gròss sensa membran-e nititant (a son sempe duvert).
• Dent avuss e afilà, organisà an file mùltiple ch'a sostituisso ëd continuo.
• Pess eteroterm (sangh frèid) ch'a deuvra ëd tessù adipos për scaudesse an eva.

Ij pess can a son predador ativ, ch'a casso an ëstrop për ciapé sardin-e, calamar, e d'àutri pess pì cit. A peulo migré për senten-e 'd chilòmetri ant ij bassin oceànich. La riprodussion a l'é ovovivìpara: le fumele a partorisso da 2 a 15 cit dòp na gestassion ëd 18-24 mèis (un dij pì longh ant ij pess).

A preferisso le zòne costiere e d'eva fonda (fin a 900 m) ant ij mar temperà. Ant ël Mediterani, a son present ant l'Adriàtich e ant ël bassin ossidental. An Piemont, a son vist da ràir ma a peulo rivé ant ij mercà locaj com prodot dla pësca.

• Ecosistema: Contròl dle popolassion ëd pess pì cit e invertebrà.
• Alimentar: Soa carn a l'é dovrà për ël "fish and chips" an Anglatèra, ma a l'ha pòch valor ant la cusin-a piemontèisa.
• Industria: Ël fìdich a l'é rich d'euli (squalen) për la cosmetica.
• Ricerca: Studià për sò sistema imunològich resistent.

La specie Squalus acanthias a l'é classificà com vulneràbil (IUCN) për colpa dla pësca ecessiva (dovrà për fé frità, fìdich, e farin-a 'd pess). Soa lenta riprodussion a rend la popolassion sensìbil. An Euròpa, a son stabilì 'd quòte ëd pësca për protegg-la.

Mancand n'acess diret al mar, ij pess can a son pì che àutr conossù ant la gastronomìa moderna o ant ij resocont dij pëscador dla Liguria. A l'é smijà a na creatura misteriosa për soe spin-e e sò comportament agressiv. Ant ël passà, soa pel ëd cartilagin a l'era dovrà për polidé ël bòsch.

FAO. (2022). Global Shark Fishery Report.