Talijanska renesansa

Talijanska renesansa

Od vrha u smjeru kazaljke na satu:
1. Mona Lisa, L. da Vinci
2. Pogled na Firencu, ishodište renesanse
3. Duždeva palača u Mlecima
4. Bazilika sv. Petra u Rimu, najglasovitije arhitektonsko djelo renesanse
5. Galileo Galilei, toskanski naučnik i otac eksperimentalne metode
6. Kristofor Kolumbo, đenovski istraživač i kolonizator čija su putovanja inicirala evropsku kolonizaciju Novog svijeta
7. Cesare Borgia, znameniti kondotjer i glavna inspiracija za Machiavellijeva Vladara
8. Stvaranje Adama, Michelangelo
Period 14. stoljeće – 17. stoljeće
Lokacija talijanski gradovi države
Sudionici talijansko društvo
Ishodi tranzicija iz srednjeg vijeka u moderno doba
Renesansa
"Atenska škola", Rafael, 1509–1511
Teme
Regije

Talijanska renesansa (italijanski: Rinascimento [rinaʃʃiˈmento]) bila je najranija manifestacija opće evropske renesanse, perioda velikih kulturoloških promjena i postignuća koji je otpočeo u Italiji tokom 14. vijeka (trecento) i trajao do 17. vijeka (seicento), označivši prelaz iz srednjovjekovne u modernu Evropu. Francuska riječ renaissance (Rinascimento na tlaijanskom) znači "preporod" i definira taj period kao jedan obnovljenog zanimanja za kulturu klasične antike nakon viševjekovnog perioda označenog kao mračno doba od strane renesansnih humanista, kao i doba ekonomskog preporoda nakon Crne smrti 1348. godine. Renesansni autor Giorgio Vasari koristio je pojam "preporod" u svom djelu Životi najizvrsnijih slikara, kipara i arhitekata, ali se taj koncept proširio tek u 19. vijeku, nakon djela naučnika poput Julesa Micheleta i Jacoba Burckhardta.

Evropska renesansa otpočela je u Toskani (Centralna Italija) i koncentrirala se u gradu Firenci.[1] Firenca, jedan od nekoliko gradova-država na tom poluostrvu, ekonomski se uzdigao pružanjem kredita evropskim monarsima i postavljanjem temelja za kapitalizam i bankarstvo.[2] Renesansa se kasnije proširila u Veneciju, srce mediteranskog carstva koje je kontroliralo trgovačke rute sa istokom od kraja križarskih ratova i putovanja Marka Pola, gdje su se donosili ostaci antičke grčke kulture i pružali humanističkim učenjacima nove tekstove. Renesansa je konačno imala značajan efekat na Papinske Države i Rim, kojeg su većim dijelom obnovili humanisti i renesansni pape (poput Aleksandra VI. i Julija II.), koji su se često uključivali u talijansku politiku, donosili presude o zavadama konkurentnih kolonijalnih sila i suprotstavljali se reformaciji.

Talijanska renesansa najpoznatija je po svojim postignućima u slikarstvu, arhitekturi, kiparstvu, književnosti, muzici, filozofiji, nauci i istraživanju. Italija je postala priznati evropski predvodnik u svim tim poljima do kasnog 15. vijeka, za vrijeme Sporazuma iz Lodija (1454-1494) na koji su pristale sve talijanske države. Talijanska renesansa postigla je svoj vrhunac sredinom 16. vijeka kada su domaće razmirice i strane invazije gurnule tu regiju u nemire talijanskih ratova (1494-1559). Nakon tog sukoba, manje talijanske države izgubile su svoju nezavisnost i stupile u period poznat kao "strana dominacija". Međutim, ideje i ideali talijanske renesanse opstali su i proširili se ostatkom Evrope, pokrenuvši sjevernu Renesansu. Talijanski istraživači iz pomorskih republika služili su pod pokroviteljstvom evropskih monarha, uvevši Doba velikih geografskih otkrića. Među njima su najpoznatiji Kristofor Kolumbo koji je služio Španiju, Giovanni da Verrazzano za Francusku, Amerigo Vespucci za Portugal i John Cabot za Englesku. Talijanski univerziteti privlačili su polimate i učenjake kao što su Kopernik, Vesalius, Galileo i Torricelli, igrajući značajnu ulogu u naučnoj revoluciji. Razni događaji i detumi 17. vijeka, poput zaključka evropskih religijskih ratova 1648. godine, predloženi su kao kraj renesanse.[3]

Iskazi o renesansnoj književnosti obično počinju sa tri velika pjesnika 14. vijeka: Danteom Alighierijem (Božanstvena komedija), Petrarkom (Kanconijer) i Boccacciom (Decameron). U poznate renesansne pjesnike koji su pisali na narodnom jeziku spadaju i renesansni autori epova Luigi Pulci (Morgante), Matteo Maria Boiardo (Orlando Innamorato), Ludovico Ariosto (Orlando Furioso) i Torquato Tasso (Oslobođeni Jeruzalem). Pisci iz 15. vijeka, kao što su pjesnik Poliziano i platonistički filozof Marsilio Ficino, prevodili su veliki broj knjiga sa latinskog i grčkog. U ranom 16. vijeku, Castiglione je iznio svoju viziju idealnog gospodina i dame u djelu Knjiga dvoranina, dok je Machiavelli cinično bacio oko na "la verità effettuale della cosa" — pravo stanje stvari — u djelu Vladar, koje je napisano u humanističkom stilu, prije svega sastavljeno od paralela između antičkih i modernih primjera Virtùa. U historičare tog perioda spadaju i sami Machiavelli, njegovi prijatelji i kritičari Francesco Guicciardini i Giovanni Botero (Razum države). Štampa Aldine, koju je osnovao štampar Aldo Manuzio, aktivan u Veneciji, razvila je kurziv i prenosive štampane knjige koje su se mogle nositi u džepu, a bila je i prva koja je objavila izdanja knjiga na antičkom grčkom. Venecija je također postala mjesto rođenja Commedia dell'arte.

Talijanska renesansna umjetnost vršila je dominantan utjecaj na kasnije evropsko slikarstvo i kiparstvo idućih nekoliko vijekova, sa umjetnicima kao što su Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raphael, Donatello, Giotto di Bondone, Masaccio, Fra Angelico, Piero della Francesca, Domenico Ghirlandaio, Perugino, Botticelli i Tizian. Isto važi i za arhitekturu, koju su stvarali Brunelleschi, Leon Battista Alberti, Andrea Palladio i Bramante. U njihova djela spadaju, među ostalima, Firentinska katedrala, Bazilika sv. Petra u Rimu i Tempio Malatestiano u Riminiju, kao i nekoliko privatnih rezidencija. Muzičko doba talijanske renesanse definirano je rimskom školom i kasnije venecijanskom školom, te rođenjem opere u Firenci. U filozofiji, mislioci poput Galilea, Machiavellija, Giordana Bruna i Pica della Mirandole, nalgašavali su naturalizam i humanizam, tako odbacivši dogmu i skolastiku.

Porijeklo i pozadina

Sjeverna i centralna Italija u kasnom srednjem vijeku

Do kasnog srednjeg vijeka (circa 1300. i nadalje), Lacij, bivši centar Rimskog Carstva, i južna Italija bili su generalno siromašniji od sjevera. Rim je bio grad starih ruševina, a papske države bile su pod slabom administracijom i ranjive na miješanje izvana od strane država poput Francuske, a kasnije i Španije. Papstvo je bilo izazvano kada je avinjonsko papstvo stvoreno u južnoj Francuskoj kao posljedica pritiska kralja Philipa Poštenog od Francuske. Na jugu, Sicilija je neko vrijeme bila pod stranom dominacijom, prvo od strane Arapa, a potom i Normana. Sicilija je bila uspješna tokom 150 godina postojanja Emirata Sicilija, te kasnije tokom dva vijeka za vrijeme Normanskog Kraljevstva i Hohenstaufen Kraljevstva, ali je opala do kasnog srednjeg vijeka.

Za razliku od nje, sjeverna i centralna Italija postale su mnogo prosperitetnije i ta regija se računala među najbogatijima u Evropi. Križarski ratovi izgradili su trajne trgovačke veze sa Levantom, a Četvrti križarski rat mnogo je doprinio uništenju Bizantskog Rimskog Carstva kao trgovačkog suparnika Venecijanaca i Genovaca. Glavne trgovačke rute od istoka prolazile su kroz Bizantsko Carstvo ili arapske zemlje i nadalje do luka u Genovi, Pizi i Veneciji. Luksuzna dobra donesena u Levant, poput začina, boja i svile uvozila su se u Italiju i potom preprodavala u čitavoj Evropi. Nadalje, kontinentalni gradovi-države profitirali su od bogatog poljoprivrednog zemljišta doline rijeke Po. Iz Francuske, Njemačke i Nizozemskih, preko šampanjskih vašara, kopnenih i riječnih trgovačkih ruta u tu regiju su se donosila dobra kao što su vuna, žito i dragocjeni metali. Ekstenzivna trgovina koja se protezala od Egipta do Baltika stvarala je znatan suvišak koji je omogućavao značajno ulaganje u rudarstvo i poljoprivredu. Prema tome, iako sjeverna Italija nije bila resursno bogatija od mnogih drugih dijelova Evrope, nivo razvoja, potaknut trgovinom, omogućio joj je napredovanje. Naročito je Firenca postala jedan od najbogatijih gradova u sjevernoj Italiji, prije svega zbog svoje industrije vunenih tkanina, koja se razvila pod nadzorom njenog dominantnog trgovačkog esnafa, Arte della Lana. Vuna se uvozila iz sjeverne Evrope (a u 16. vijeku i iz Španije)[4] i zajedno sa bojilima sa istoka koristila se za pravljenje vrlo kvalitetnih tkanina.

Talijanske trgovačke rute koje su obuhvatale Sredozemlje i prostore mimo njega također su bili veliki provodnici kulture i znanja. Ponovno sticanje izigubljenih grčkih klasika (i, u manjoj mjeri, napretka koji su Arapi postigli sa njima) nakon križarskog osvajanja centralnog Bizanta, oživilo je srednjovjekovnu filozofiju u renesansi 12. vijeka, upravo kada su izbjegli bizantski učenjaci koji su migrirali u Italiji nakon osmanskog osvajanja Bizantskog Carstva između 12. i 15. vijeka bili važni u započinjanju novih jezičkih studija renesanse, u novonastalim akademijama u Firenci i Veneciji. Humanistički učenjaci pretraživali su monastičke biblioteke u potrazi za rukopisima i pronalazili su djela Tacita i drugih latinskih autora. Ponovno otkriće Vitruvija značilo je da su se ponovo mogli slijediti arhitektonski principi antike, a renesansne umjetnike poticalo se, u atmosferi humanističkog optimizma, da nadmaše postignuća ljudi iz antike, poput Apela, o kojima su čitali.

Trinaesti vijek

U 13. vijeku, većina Evrope doživjela je jak ekonomski rast. Trgovačke rute talijanskih država povezale su se sa onima već osnovanih sredozemnih luka i na kraju hanze Baltika i sjevernih regija Evrope kako bi stvorile ekonomsku mrežu u Evropi po prvi put nakon 4. vijeka. Gradovi-države Italije značajno su se proširili u tom periodu i narasli u moći da bi postali de facto sasvim nezavisni od Svetog Rimskog Carstva; osim Napuljskog Kraljevstva, vanjske sile držale su svoje vojske izvan Italije. Za vrijeme tog perioda, moderna komercijalna infrastruktura razvila se, sa dvojnim knjigovodstvom, akcionarskim društvom, međunarodnim sistemom bankarstva, sistematiziranim deviznim tržištem, osiguranjem i državnim dugom.[5] Firenca je postala centar te finansijske industrije, a zlatni florin postao je glavna valuta međunarodne trgovine.

Nova trgovačka vladajuća klasa, koja je dobila svoju poziciju finansijskim vještinama, prilagodila je svojim namjenama feudalni aristokratski model koji je dominirao Evropom u srednjem vijeku. Osobina visokog srednjeg vijeka u sjevernoj Italiji bio je uspon urbanih komuna koje su se oslobodile kontrole koju su vršili biskupi i lokalni grofovi. U većem dijelu te regije zemljoposjedno plemstvo bilo je siromašnije od urbanih patrijarha u novčanoj ekonomiji visokog srednjeg vijeka čiji je inflacionarni uspon ostavio aristokrate-zemljoposjednike siromašnima. Porast u trgovini za vrijeme rane renesanse pojačao je to stanje. Opadanje feudalizma i uspon gradova utjecali su jedan na drugi; na primjer, potražnja za luksuznim dobrima dovela je do povećane trgovine, što je dovelo do većeg broja sve bogatijih trgovaca, koji su, zauzvrat, tražili više luksuznih dobara. Ta atmosfera tobožnjeg luksuza tog doba stvorila je potrebu za stvaranjem vizuelnih simbola bogatstva, što je bio važan način prikazivanja bogatstva i ukusa svake porodice.

Ta promjena također je dala trgovcima gotovo potpunu kontrolu nad vladama talijanskih gradova-država, što je opet pojačavalo trgovinu. Jedan od najznačajnijih efekata te političke kontrole bila je sigurnost. Oni koji su postali izuzetno bogati u feudalnoj državi konstantno su bili pod rizikom od zamijeranja monarsima i rezultirajućeg zapljenjivanja njihove zemlje, poznat primjer čega je ono što je snašlo Jacquesa Coeura u Francuskoj. Sjeverne države također su zadržale mnoge srednjovjekovne zakone koji su jako otežavali trgovinu, kao što su oni protiv lihvarstva, te zabrane trgovanja sa nekršćanima. U gradovima-državama Italije, ti zakoni su ukinuti ili izmijenjeni.[6]

Kolaps u četrnaestom vijeku

U 14. vijeku došlo je do niza katastrofa koje su izazvale zapadanje evropske ekonomije u recesiju. Srednjovjekovni topli period privodio se svom kraju i počinjao je prelaz u malo ledeno doba.[7] Ta promjena u klimi izazvala je znatno smanjenje poljoprivredne proizvodnje, što je dovelo do višestrukih masovnih gladi, pogoršanih brzim rastom populacije u prethodnoj eri. Stogodišnji rat između Engleske i Francuske prekinuo je trgovinu širom sjeverozapadne Evrope, najistaknutiji primjer čega je bio slučaj kada je 1345. kralj Edward III od Engleske odbacio svoja dugovanja, doprinijevši kolapsu dvije najveće firentinske banke, onih porodica Bardi i Peruzzi. Na istoku, rat je također remetio trgovačke rute, budući da se Osmansko Carstvo počelo širiti tom regijom. Međutim, najdestruktivnijom se pokazala Crna smrt koja je desetkovala populacije gusto naseljenih gradova sjeverne Italije i kasnije se vraćala u intervalima. U Firenca, na primjer, čija je populacija prije kuge brojala populaciju od 45 000 ljudi, u idućih 47 godina izgubila je 25-50% njih.[8] Uslijedili su masovni neredi, uključujući i pobunu firentinskih tekstilnih radnika, ciompija, 1378. godine.

Za vrijeme tog perioda nestabilnosti živjeli su renesansni autori kao što su Dante i Petrarca i primjećivali su se prvi pomaci renesansne umjetnosti, prije svega u Giottovom realizmu. Paradoksalno, neke od tih katastrofa pomogle su u uspostavljanju renesanse. Crna smrt izbrisala je trećinu evropske populacije. Novonastali manjak radne snage izazvao je povećanje plata, a smanjena populacija je stoga postala mnogo bogatija, bolje uhranjena, te najznačajnije imala suvišnog novca za trošenje na luksuzna dobra. Kako je u ranom 15. vijeku počeo opadati broj slučajeva kuge, razorena populacija Evrope ponovo je počela rasti. Nova potražnja za proizvodima i uslugama pomogli su u stvaranju rastuće klase bankara, trgovaca i vještih zanatlija. Užasi Crne smrti i naizgledna nemogućnost Crkve da pruži pomoć doprinijeli su opadanju crkvenog utjecaja. Uz to, pad bardijevskih i peruzzijevskih banaka utro je put za uspon Medicija u istaknutost u Firenci. Roberto Sabatino Lopez tvrdi da je ekonomski kolaps bio ključan uzrok renesanse.[9] Prema tom stanovištu, u prosperitetnijem dobu, poslovni ljudi bi brzo ponovo uložili svoju zaradu kako bi stvorili još novca u klimi koja je pogodovala ulaganju. Međutim, u gladnijim godinama 14. vijeka bogati su pronašli nove obećavajuće prilike za ulaganje svoje zarade i umjesto toga birali su trošiti više na kulturu i umjetnost.

Još jedno popularno objašnjenje za talijansku renesansu je teza, prvi put iznesena od strane historičara Hansa Barona,[10] prema kojoj je primarni poticaj rane renesanse bio dugotrajan niz ratova između Firence i Milana. Do kasnog 14. vijeka, Milano je postao centralizirana monarhija pod kontrolom porodice Visconti. Giangaleazzo Visconti, koji je vladao tim gradom od 1378. do 1402. godine, bio je poznat po svojoj okrutnosti i po svojim sposobnostima, te je otpočeo stvaranje carstva u sjevernoj Italiji. Pokrenuo je dug niz ratova u kojima je Milano nepokolebljivo pokoravao susjedne države i poražavao različite koalicije koje je predvodila Firenca uzalud kako bi zaustavila njegovo napredovanje. To je kulminiralo 1402. opsadom Firence, kada se činilo da je grad bio osuđen na pad, prije nego što je Giangaleazzo iznenada umro, a njegovo se carstvo srušilo.

Baronova teza sugerira da su tokom tih ratova vodeće ličnosti Firence ujedinile narod predstavljanjem tog rata kao jednog između slobodne republike i despotske monarhije, između ideala Grčke i Rimske Republike i onih Rimskog Carstva i srednjovjekovnih kraljevstava. Za Barona, najvažnija ličnost u stvaranju te ideologije bio je Leonardo Bruni. To doba krize u Firenci bilo je period kada su najutjecajnije ličnosti rane renesanse odrastale, a među njima i Ghiberti, Donatello, Masolino i Brunelleschi. Sa tom republikanskom ideologijom usađenom u njih, kasnije su se zalagali za republikanske ideje koje su na kraju imale ogroman utjecaj na renesansu.

Razvoj

Međunarodni odnosi

Glavni članak: Italijanski ratovi
Pandolfo Malatesta (1417–1468), vladar Riminija, autor Piero della Francesca. Malatesta je bio sposoban condottiere, slijedeći tradiciju svoje porodice. Bio je unajmljen od strane Venecijanaca u borbi protiv Turaka (bezuspješnoj) 1465. godine, a također je bio pokrovitelj Leona Battiste Albertija, čiji je Tempio Malatestiano u Riminiju jedna od prvih sasvim klasičnih građevina renesanse.

Sjeverna Italija i gornja centralna Italija bile su podijeljene u veći broj sukobljenih gradova-država, od kojih su najmoćniji bili Milano, Firenca, Pisa, Siena, Genova, Ferrara, Mantua, Verona i Venecija. Sjeverna Italija visokog srednjeg vijeka nadalje je bila podijeljena usljed dugotrajne borbe za prevlast između papinstva i Svetog Rimskog Carstva: svaki grad poravnavao se sa jednom od dvije strane, ali je i interno bio podijeljen između njih - Gelfa i Gibelina. Ratovanje između država bilo je često, a vanjske invazije Italije bile su ograničene na naizmjenične napade careva Svetog Rimskog Carstva. Renesansna politika razvila se iz te pozadine. Od 13. vijeka, budući da su se vojske sve više i više sastojale od najamnika, bogati gradovi-države mogli su pokrenuti znatnu snagu, unatoč svojoj malenoj populaciji. Tokom 15. vijeka najmoćniji gradovi-države pripajali su svoje manje susjede. Firenca je 1406. uzela Pisa, Venecija je zarobila Padovu i Veronu, dok je Milansko Vojvodstvo pripojilo nekoliko susjednih područja uključujući Paviju i Parmu.

U prvom dijelu renesanse trajalo je gotovo konstantno ratovanje na kopnu i moru dok su se gradovi-države borili za prevlast. Na kopnu, ti ratovi većinom su vođeni od strane vojski najamnika poznatih kao condottieri, grupa vojnika iz čitave Evrope, ali naročito Njemačke i Švicarske, koje su većinom predvodili talijanski kapetani. Najamnici nisu bili voljni rizikovati svoj život neopravdano, te je rat postao sastavljen pretežno od opsada i manevriranja, uz nekoliko dogovorenih bitaka. Također je bilo u interesu najamnika na obje strane da produže bilo koji sukob kako bi nastavili svoje zapošljavanje. Najamnici su također bili konstantna prijetnja svojim poslodavcima; ukoliko ne bi bili plaćeni, često su se okretali protiv svog pokrovitelja. Ako bi postalo očito da je neka država u potpunosti ovisila o najamnicima, iskušenje za najamnike da ga preuzmu za sebe bivalo bi veliko - što se i desilo u više navrata.[11]

Na moru, talijanski gradovi-države slali su mnoge flote u borbu. Glavni suparnici bili su Pisa, Genoa i Venecija, ali nakon dugotrajnog sukoba Genovljani su uspjeli ukloniti Pisu. Venecija se pokazala snažnijim suparnikom, a opadanjem genovske moći tokom 15. vijeka Venecija je postala nadmoćna na moru. Kao odgovor na prijetnje sa kopnene strane, od ranog 15. vijeka Venecija je razvila povećano zanimanje za kontroliranje terrafirma početkom venecijanske renesanse.

Na kopnu, decenije borbi doveli su do pojave Firence, Milana i Venecije kao dominantnih igrača i te tri snage konačno su se pomirile i sklopile Mir u Lodiju 1454. godine, koji je doveo relativni mir u toj regiji po prvi put u nekoliko vijekova. Taj mir održao se idućih četrdeset godina, a neupitna hegemonija Venecijanaca nad morem također je dovela do prethodno neviđenog mira koji je trajao veći dio ostatka 15. vijeka. Na početku 15. vijeka, avanturisti i trgovci kao što je Niccolò Da Conti (1395–1469) putovali su sve do Jugoistočne Azije i nazad, donoseći sa sobom novo znanje o stanju svijeta, nagovještavajući daljnja evropska putovanja istraživanja u idućim godinama.

Firenca pod vlašću porodice Medici

Glavni članak: Medici

Do kasnog 14. vijeka, prije porodice Medici, vodeća porodica u Firenci bila je porodica Albizzi. Propisi pravce doneseni su 1293. i postali su ustav firentinske republike za vrijeme talijanske renesanse.[12] Mnogobrojni luksuzni palazzi tog grada postajali su okruženi gradskim kućama, koje je gradila sve bogatija trgovačka klasa.[13] 1298. je jedna od vodećih bankarskih porodica Evrope, Bonsignoriji, bankrotirala te je tako grad Siena izgubio svoj status bankarskog centra Evrope u korist Firence.[14]

Glavni konkurenti porodice Albizzi bili su Medici, prvo pod vođstvom Giovannija de' Medicija, a potom njegovog sina Cosima di Giovannija de' Medicija. Mediciji su kontrolirali banku Medicija — tada najveću banku Evrope — i niz drugih poduzeća u Firenci i drugdje. Albizziji su 1433. uspjeli protjerati Cosima u egzil.[15] Međutim, iduće je godine izabrana pro-Medicijevska sinjorija i Cosimo se vratio. Medicijevi su postali vodeća porodica tog grada, pozicija koju će držati iduća tri vijeka. Firenca je ostala republika do 1537. godine, koja tradicionalno označava kraj visoke renesanse u Firenci, ali isntrumenti republikanske vlade bili su čvrsto pod kontrolom Medicija i njihovih saveznika, osim tokom intervala nakon 1494. i 1527. godine. Cosimo i Lorenzo rijeko su držali službena mjesta, ali bili su neupitni vođe.

Cosimo de' Medici je bio vrlo popularan među svojim građanstvom, pretežno zato što je donio doba stabilnosti i prosperiteta tom gradu. Jedno od njegovih najvažnijih postignuća bilo je pregovaranje u korist Mira u Lodiju sa Francescom Sforzom, čime su završene decenije rata sa Milanom i donesena stabilnost u veći dio sjeverne Italije. Cosimo je također bio važan pokrovitelj umjetnosti, direktno i indirektno, utjecajnim primjerom koji je postavio.

Cosimo je naslijeđen svojim bolešljivim sinom Pierom de' Medicijem, koji je umro nakon pet godina upravljanja gradom. Moć je 1469. prenesena na Cosimovog dvadesetjednogodišnjeg unuka Lorenza, koji je postao poznat kao "Lorenzo Veličanstveni". Lorenzo je bio prvi u svojoj porodici koji je obrazovan od rane dobi u humanističkoj tradiciji i najpoznatiji je kao jedan od najvažnijih pokrovitelja renesansne umjetnosti. Pod Lorenzom, vladavina Medicija formalizirana je stvaranjem novog Vijeća sedamdesetorke, kojeg je vodio Lorenzo. Republikanske institucije nastavile su djelovati, ali su izgubile svu moć. Lorenzo je bio manje uspješan od svojih slavnih predaka u pogledu poslovanja i trgovačko carstvo Medicija polako se nagrizalo. Lorenzo je nastavio savez sa Milanom, ali su se odnosi sa papinstvom pogoršali, te su 1478. papinski agenti stupili u savez sa porodicom Pazzi u pokušaju da izvedu Lorenzovo ubistvo. Iako ta zavjera nije uspjela, ubijen je Lorenzov mlađi brat, Giuliano, a neuspješno ubistvo dovelo je do rata sa papinstvom i iskorišteno je kao opravdanje za daljnju centralizaciju moći u Lorenzovim rukama.[16][17]

Leonardo da Vinci, talijanski renesansni čovjek
Vitruvijev čovjek, Leonardo da Vinci

Širenje

Renesansni ideali prvi put su se proširili iz Firence na susjedne države Toskane kao što su Siena i Lucca. Toskanska književnost uskoro je postala model za sve države sjeverne Italije, a toskanska verzija talijanskog jezika postala je dominanzna u toj regiji, naročito u književnosti. Francesco Sforza je 1447. došao na vlast u Milanu i brzo je preobratio taj još uvijek srednjovjekovni grad u glavni centar umjetnosti i učenja koje je privuklo Leona Battistu Albertija. Venecija, jedan od najbogatijih gradoca usljed svoje kontrole Jadranskog mora, također je postala centar renesansne kulture, naročito u arhitekturi. Manji dvorovi donijeli su renesansno pokroviteljstvo u manje gradove, koji su razvili svoju karakterističnu umjetnost: Ferrara, Mantova pod Gonzagama i Urbino pod Federicom da Montefeltrom. U Napulju, renesansa je uvedena pod pokroviteljstvom Alfonsa I koji je osvojio Napulj 1443. i poticao umjetnike poput Francesca Laurane i Antonella da Messine i pisce poput pjesnika Jacopa Sannazara i humanističkog učenjaka Angela Poliziana.

Papinstvo se 1417. vratilo u Rim, ali taj nekada carski grad ostao je siromašan i većinom u ruševinama u prvim godinama renesanse.[18] Velika transformacija počela je pod papom Nikolom V., koji je postao papa 1447. godine. Pokrenuo je dramatičan pokušaj ponovne izgradnje koji je doveo do obnove većine grada. Humanistički učenjak Aeneas Silvius Piccolomini postao je papa Pio II. 1458. godine. Kako je papinstvo potpadalo pod kontrolu bogatih porodica, kao što su porodice Medici i Borgia, duh renesansne umjetnosti i filozofije počeo je dominirati u Vatikanu. Papa Siksto IV. nastavio je Nicholasov rad, najpoznatiji primjer čega je njegova naredba za izgradnju Sikstinske kapele. Pape su također sve više postajali sekularni vladari budući da su Papinske Države bile sklopljene u centraliziranu snagu od strane niza "ratničkih papa".

Priroda renesanse također se promijenila u kasnom 15. vijeku. Renesansni ideal potpuno je usvojen od strane vladajućih klasa i aristokratije. U ranoj renesansi umjetnici su se posmatrali kao zanatlije sa malo prestiža i priznanja. Do kasne renesanse najveće ličnosti imale su velik utjecaj i mogle su naplaćivati velike naklade. U renesansi se razvila bujna trgovina umjetnošću. Iako su u ranoj renesansi mnogi vodeći umjetnici bili porijeklom iz niže ili srednje klase, sve su više postajali aristokrati.[18]

Šira populacija

Kao kulturološki pokret, talijanska renesansa je utjecala na samo mali dio populacije. Italija je bila najurbaniziranija regija Evrope, ali tri četvrtine naroda još uvijek je živjelo životom ruralnih seljaka.[19] Za taj dio populacije, život je ostao u biti nepromijenjen od vremena srednjeg vijeka.[20] Klasični feudalizam nikada nije bio istaknut u sjevernoj Italiji i većina seljaka je radila na privatnim farmama ili kao zakupci. Neki naučnici primjećuju trend prema refeudalizaciji u kasnijoj renesansi, budući da su se gradske elite pretvarale u zemljoposjednu aristokratiju.[21]

Situacija se razlikovala u gradovima. U njima je dominirala trgovačka elita, koja je bila jednako ekskluzivistička koliko i aristokratija bilo kojeg srednjovjekovnog kraljevstva. Ta grupa postala je glavni pokrovitelj i publika renesansne kulture. Ispod njih postojala je velika klasa umjetnika i pripadnika esnafa koji su živjeli udobnim životima i imali značajnu moć u republikanskim vladama. To je bilo u oštrom kontrastu sa ostatkom Evrope gdje su umjetnici bili definitivno u sklopu donje klase. Pismena i obrazovana, ta grupa jeste sudjelovala u renesansnoj kulturi.[22] Najveći dio urbane populacije bili su gradski siromašni niskoobrazovani radnici i nezaposleni. Kao i na seljake, renesansa je imala malen utjecaj na njih. Historičari raspravljaju o tome koliko je mobilnost između tih grupa bila laka za vrijeme talijanske renesanse. Mogu se pronaći primjeri pojedinaca koji su se uzdigli iz skromnih pozadina, ali Burke primjećuje dva velika istraživanja u tom području u kojima je donesen zaključak da podaci ne prikazuju jasno porast u društvenoj pokretljivosti. Većina historičara osjeća da je rano u renesansi društvena mobilnost bila poprilično visoka, ali da je oslabila tokom 15. vijeka.[23] Društvena nejednakost bila je vrlo visoka. Ličnost iz gornje klase kontrolirala je na stotine puta veće prihode od sluge ili radnika. Neki historičari vide tu nejednaku raspodjelu bogatstva kao važan faktor u renesansi, budući da se pokroviteljstvo umjetnosti oslanjalo na vrlo bogate.[24]

Renesansa nije bila period velikih društvenih ili ekonomskih promjena, samo kulturološkog i ideološkog razvoja. Dotakla je samo mali dio populacije, a u modernom dobu to je navelo mnoge historičare, poput onih koji slijede historijski materijalizam, da smanje značaj renesanse u ljudskoj historiji. Ti historičari obično razmišljaju o tom periodu kao dobu "rane moderne Evrope". Roger Osborne[25] tvrdi da je "renesansa težak koncept za historičare zato što se historija Evrope najednom pretvara u historiju talijanskog slikarstva, kiparstva i arhitekture."

Kraj renesanse

Za više detalja o ovoj temi, v. Sjevernoevropska renesansa.
Julije Klović, Poklonstvo mudraca i Solomon obožavan od strane kraljice Sabe iz Farnezijskog časoslova, 1546

Kraj renesanse označen je jednako neprecizno kao i njen početak. Za mnoge, dolazak na snagu strogog monaha Girolamo Savonarola u Firenci u periodu između 1494. i 1498. označava kraj procvata tog grada; za druge, trijumfalni povratak Medicija označava početak kasne faze u umjetnosti koja se naziva manirizam. Drugi iskazi pronalaze kraj talijanske renesanse u formi francuskih invazija u ranom 16. vijeku i naknadnog sukoba između Francuske i španskih vladara za kontrolu nad talijanskim teritorijem.[26] Savonarola je došao na vlast za vrijeme masovnog zazora zbog sekularizma i užitaka renesanse[27] - za vrijeme njegove kratke vladavine uništena su mnoga umjetnička djela tokom "Lomače ispraznosti" u centru Firence. Povratkom Medicija na vlast, sada kao velikih vojvoda Toskane, protupokret u crkvi nastavio se. Sveta kongregacija inkvizicije formirana je 1542. godine, a nekoliko godina kasnije Index Librorum Prohibitorum zabranio je dug niz renesansnih književnih djela, što označava kraj iluminiranih rukopisa zajedno sa Julijem Klovićem, koji se smatra najvećim iluminatorom talijanske visoke renesanse i nedvojbeno je posljednji vrlo značajan umjetnik u dugoj tradiciji iluminiranih rukopisa, prije nekih modernih preporoda.

Jednako je važan bio kraj stabilnosti sa nizom stranih invazija u Italiju koje su poznate kao Italijanski ratovi koji su nastavljeni nekoliko decenija. Oni su otpočeli 1494. sa francuskom invazijom koja je izazvala masovno uništenje u sjevernoj Italiji i prekinula nezavisnost mnogih gradova-država. Najviše štete pričinila je pljačka Rima 6. maja 1527. godine, u kojoj su sudjelovale španske i njemačke trupe i koja je za dvije decenije gotovo potpuno prekinula ulogu papinstva kao najvećeg pokrovitelja renesansne umjetnosti i arhitekture.[18]

Dok je talijanska renesansa blijedila, sjeverna renesansa primila je mnoge njene ideale transformirala svoje stilove. Velik broj najvećih talijanskih umjetnika odlučio je odseliti se. Najistaknutiji primjer bio je Leonardo da Vinci koji se odselio u Francusku 1516. godine, ali timovi manjih umjetnika pozvani su da transformiraju Dvorac u Fontainebleau i stvorili su školu u Fontainebleau koja je ulila stilove talijanske renesanse u Francusku. Od Fontainebleaua, novi stilovi, transformirani manirizmom, doveli su renesansu u Antwerpen, a odatle u ostatak sjeverne Evrope.

To sjeverno širenje također je bilo reprezentativno za širi trend. Sredozemlje više nije bila najvažnija trgovačka ruta Evrope. Vasco da Gama je 1498. dospio u Indiju i od tada primarni put razmjene dobara sa Orijenta bio je kroz atlantske luka u Lisabonu, Sevilli, Nantesu, Bristolu i Londonu.

Kultura

Književnost i poezija

Glavni članak: Italijanska književnost

Talijanska književna revolucija trinaestog vijeka pomogla je renesansi da stupi na scenu. Prije renesanse, talijanski jezik nije bio književni jezik u Italiji. Tek su u 13. vijeku talijanski autori počeli pisati na svom domaćem jeziku umjesto na latinskom, francuskom ili provansalskom. Tokom 1250-ih došlo je do velikih promjena u talijanskoj poeziji razvojem Dolce Stil Novo (Slatkog novog stila, koji je naglašavao platonsku umjesto courtly love), a njegovi pioniri bili su pjesnici kao što su Guittone d'Arezzo i Guido Guinizelli. Naročito u poeziji, dolazilo je do velikih promjena u talijanskoj književnosti decenijama prije nego što je renesansa zaista počela.

Niccolò Machiavelli (1469–1527), autor djela Vladar i prototipski renesansni čovjek. Detalj portreta, autor Santi di Tito.

Početkom štampanja knjiga koje je uspostavio Aldus Manutius u Veneciji, rastući broj djela objavljivao se na talijanskom jeziku, uz poplavu latinskih i grčkih tekstova koji su sačinjavali većinu talijanske renesanse. Izvor tih djela proširio se mimo teoloških djela prema predkršćanskom dobu Carskog Rima i Stare Grčke. To ne znači da se religijska djela nisu objavljivala u tom periodu: Božanstvena komedija Dantea Alighierija odražava istaknuto srednjovjekovni pogled na svijet. Kršćanstvo je ostalo snažan utjecaj za umjetnike i autore, a klasične nauke osvajale su svoje mjesto kao drugi primarni utjecaj.

U ranoj talijanskoj renesansi, većina fokusa bila je na prevođenju i izučavanju klasičnih djela na latinskom i grčkom jeziku. Međutim, renesansni autori nisu se zadovoljavali samo oslanjanjem na lovorove vijence autora iz antike. Mnogi autori pokušali su integrirati metode i stilove starih Grka u svoja vlastita djela. Među najimitiranijim Rimljanima bili su Ciceron, Horacije, Salustije i Vergilije. Među Grcima, Aristotel, Homer i Platon čitali su se u originalu po prvi put od 4. vijeka, iako su grčke kompozicije bile rijetke.

Književnost i poezija renesanse većinom je bila pod utjecajem nauke i filozofije koje su se razvijale. Humanista Francesco Petrarca, ključna ličnost obnovljenog smisla za učenost, također je bio uspješan pjesnik, koji je objavio nekoliko važnih pjesničkih djela. Pisao je poeziju na latinskom jeziku, u kojoj se ističe ep o Punskom ratu Africa, ali se on danas pamti po svojim djelima na talijanskom govornom jeziku, naročito njegov Il Canzoniere, zbirka ljubavnih soneta posvećenih njegovoj neuzvraćenoj ljubavi prema Lauri. Bio je najistaknutiji pisac soneta na talijanskom, a prevodi njegovih djela na engleski jezik od strane Thomasa Wyatta uspostavili su sonet kao formu u toj zemlji, gdje su ga iskoristili William Shakespeare i bezbrojni drugi pjesnici.

Petrarkin učenik, Giovanni Boccaccio, i sam je postao velik pisac. Njegovo najveće djelo bio je Decameron, zbirka od 100 priča koje je ispričalo deset pripovjedača koji su pobjegli u predgrađe Firence kako bi se tu sakrili od Crne smrti tokom deset noći. Konkretno Decameron i Boccacciova djela općenito bila su velik izvor nadahnuća za mnoge engleske autore u renesansi, u koje su spadali Geoffrey Chaucer i William Shakespeare.

Pored kršćanstva, klasične antike i učenjaštva, četvrti utjecaj na renesansnu književnost bila je politika. Najpoznatija djela političkog filozofa Niccola Machiavellija su Diskursi o Liviju, Firentinske historije i konačno Vladar, koji je postao tako poznat u zapadnom društvu da se pojam "makijavelizam" počeo koristiti za opisivanje realpolitike za koju se u toj knjizi zagovara. Međutim, ono što se obično naziva "makijavelizam" pojednostavljen je udžbenički pogled na to izolirano djelo, a ne tačan pojam za njegovu filozofiju. Nadalje, nije sasvim jasno da li je sam Machiavelli bio branitelj nemoralnosti kakvim se obično prikazuje: osnovni problem leži u suprotnostima između monarhizma u Vladaru i republikanizma u Diskursima. Bez obzira na to, zajedno sa mnogim drugim renesansnim djelima, Vladar ostaje relevatno i utjecajno književno djelo i dan danas.

Filozofija

Glavni članak: Renesansni humanizam
Petrarka, iz Ciklusa poznatih muškaraca i žena ca. 1450. Odvojena freska. 247 cm × 153 cm (97.24 in × 60.24 in). Galleria degli Uffizi, Firenca, Italija. Umjetnik: Andrea di Bartolo di Bargilla (ca. 1423–1457).

Jedna Petrarkina uloga je ona osnivača novog metoda učenjaštva, renesansnog humanizma. Humanizam je bio optimistična filozofija koja je posmatrala čovjeka kao racionalno i osjetno biće, sa sposobnošću odlučivanja i razmišljanja za sebe, te ga je posmatrala kao urođeno dobrog, što je bilo u suprotnosti sa kršćanskim pogledom čovjeka kao original sinner koji treba spas. Izazvala je nov uvid u prirodu stvarnosti, ispitivanje mimo Boga i duhovnosti i pružila znanje o historiji mimo kršćanske.

Petrarka je poticao izučavanje latinskih klasika i nosio je sa sobom svoju kopiju Homera, tražeći nekoga ko će ga naučiti da čita grčki. Ključan korak u humanističkom obrazovanju kojeg su predlagali učenjaci kao što je Pico della Mirandola bio je traženje izgubljenih ili zaboravljenih rukopisa koji su bili poznati samo po svojoj reputaciji. Tim naporima znatno je doprinijelo bogatstvo talijanskih patricija, prinčeva-trgovaca i despota, koji su trošili znatnu količinu novca na izgradnju biblioteka. Otkrivanje prošlosti postalo je moderno i bilo je strastvena aktivnost koja je prožimala gornje slojeve društva. Idem, rekao je Ciriaco Pizzecolli, idem da budim mrtve. Prikupljanjem grčkih djela, pronalaženjem rukopisa, formiranjem biblioteka i muzeja, svitalo je doba štamparske mašine. Antička djela prevodila su se sa grčkog i latinskog na tadašnje moderne jezike širom Evrope, pronalazeći susretljivu publiku u srednjoj klasi, koja je mogla biti, kao i Shakespeare, "sa malo latinskog i manje grčkog".

Dok se interes za filozofiju, umjetnost i književnost znatno povećao u renesansi, taj period obično se smatra jednim naučne zaostalosti. Poštovanje prema klasičnim izvorima dodatno je zatvorilo u svetilište aristotelovska i ptolomejska viđenja svemira. Humanizam je naglašavao da se priroda posmatrala kao živo duhovno stvorenje kojim nisu vladali zakoni i matematika. U isto vrijeme, filozofija je izgubila mnogo svoje strogosti budući da su se pravila logike i dedukcije smatrala sekundarnim intuiciji i emociji.

Nauka

Glavni članak: Nauka u renesansi

Prema nekim nedavnim istraživanjima, "otac moderne nauke" je Leonardo da Vinci koji je eksperimentima i jasnim naučnim metodom zaslužio tu titulu, a talijanski univerziteti poput onih u Padovi, Bolonji i Pizi bili su slavni naučni centri i i sa mnogim studentima iz sjeverne Evrope, nauka renesanse pomjerila se u sjevernu Evropu i tu doživjela procvat, sa ličnostima kao što su Kopernik, Francis Bacon i Dekart. Galileo, Baconov i Dekartov savremenik, napravio je ogroman doprinos naučnoj misli i eksperimentiranju, utrijevši put za naučnu revoluciju koja se kasnije desila u sjevernoj Evropi. Mnogi poput Vesaliusa, profesora anatomije, krali su tijela sa vješala i istraživali ih. Zahvaljujući tome mogli su praviti tačne skeletne modele i ispraviti teorije u koje se prethodno vjerovalo. Na primjer, mnogi su smatrali da se ljudska čeljusna kost sastojala od dvije kosti, budući da su to vidjeli kod životinja. Međutim, istraživanjem ljudskih trupala shvatili su da zapravo postoji samo jedna.

Skulptura i slikarstvo

Glavni članak: Talijansko renesansno slikarstvo
Detalj Sudnji dan, Michelangelo

U slikarstvu, lažna zora Giottovog trecentovskog realizma, njegovi sasvim trodimenzionalni likovi koji zauzimaju racionalan prostor i njegovo humanističko zanimanje u izražavanju individualne ličnosti umjesto ikonskih slika,[28] popraćen je povlačenjem u konzervativne kasnogotičke konvencije.[29]

Talijanska renesansa u slikarstvu ponovo je počela u Firenci i Toskani, sa freskama Masaccia, potom slikama na ploči i freskama Piera della Francesce i Paola Uccella koji su počeli poboljšavati realizam svojih djela upotrebom novih tehnika u perspektivi, tako predstavljajući tri dimenzije u dvodimenzionalnoj umjenosti autentičnije. Piero della Francesca pisao je traktate o naučnoj perspektivi. Stvaranje vjerodostojnog prostora omogućilo je umjetnicima fokusiranje na ispravno predstavljanje ljudskog tijela i prirodnih krajolika. Masaccijevi likovi posjeduju plastičnost koja do tog doba nije bila poznata. U usporedbi sa ravnoćom gotičkih slika, njegove su bile revolucionarne. Oko 1459. godine Oltarne slike u San Zenu (Mantegna) vjerojatno su bile prvi dobar primjer renesansnog slikarstva u sjevernoj Italiji i model za sve slikare Verone, na primjer Giorlama dai Librija. Krajem 16. vijeka, naročito u sjevernoj Italiji, umjetnici su također počeli koristiti nove tehnike u manipulaciji svjetla i tame, poput tonskog kontrasta očiglednog u mnogim Ticijanovim portretima i razvoju sfumata i chiaroscura od strane Leonarda da Vincija i Giorgionea. U tom periodu također se javljaju prve sekularne (nereligijske) teme. Bilo je dosta rasprave o stepenu sekularizma u renesansi, kojeg su naglašavali pisci iz ranog 20. vijeka kao što je Jacob Burckhardt, na osnovu, između ostalog, prisustva relativno malenog broja mitoloških slika. Botticellijeve, među kojima se najviše ističu Rođenje Venere i Alegorija proljeća, sada su među najpoznatijima, iako je on sam bio veoma religiozan (postavši sljedbenik Savonarole) i velika većina njegovog stvaralaštva bili su tradicionalne religijske slike ili portreti.[30]

U kiparstvu, Donatellovo (1386–1466) istraživanje klasičnog kiparstva dovelo je do njegovog razvoja klasicizirajućih poza (kao što je contrapposto poza) i tema (kao što je nepodržano golo tijelo - njegov drugi kip Davida bio je prva slobodnostojeća brončana skulptura golog tijela stvorena u Evropi još od Rimskog Carstva). Napredak koji je Donatello postigao bio je utjecajan na sve koji su uslijedili; od kojih je možda najveći Michelangelo, čiji je vlastiti David iz 1500. također studija golog muškog tijela; prirodniji od Donatellovog i sa većim emocionalnim intenzitetom. Obje skuplture stoje u contrappostu, gdje je njihova težina prebaćena na jednu nogu.[31]

Period poznat kao visoka renesansa predstavlja kulminaciju ciljeva prethodnog perioda, naime tačnog predstavljanja likova u prostoru stvorenih sa vjerodostojnim kretanjem i u primjereno dekorativnom stilu. Najpoznatiji slikari iz te faze su Leonardo da Vinci, Rafael i Michelangelo. Njihove slike su među najpoznatijim umjetničkim djelima na svijetu. Leonardova Posljednja večera, Raphaelova Atenska škola i Michelangelov Strop Sikstinske kapele su remek-djela tog perioda.[30]

Visokorenesansno slikarstvo razvilo se u manirizam, naročito u Firenci. Maniristički slikari, koji su se svjesno bunili protiv principa visoke renesanse, često predstavljaju izdužene likove u nelogičnom prostoru. Moderno učenje priznalo je kapacitet manirističke umjetnosti da prenese snažnu (često religijsku) emociju gdje visoka renesansa to nije uspjela. Neki od glavnih umjetnika tog perioda su Pontormo, Bronzino, Rosso Fiorentino, Parmigianino i Raphaelov učenik Giulio Romano.[32]

Arhitektura

Bazilika sv. Petra. Kupolu, koja je dovršena 1590. godine, dizajnirao je Michelangelo Buonarroti, arhitekt, slikar i pjesnik
Glavni članak: Renesansna arhitektura

U Firenci, renesansni stil uveden je sa revolucionarnim, ali nedovršenim spomenikom u Riminiju kojeg je napravio Leone Battista Alberti. Neke od najranijih građevina koje pokazuju renesansne osobine su Brunelleschijeva Crkva sv. Lorenza i Pazzijeva kapela. Unutrašnjost Santa Spirita izražava novi smisao za svjetlost, jasnoću i prostranost, koji su tipični za rano talijansku renesansu. Njezina arhitektura odražava filozofiju humanizma, proscvjetljenja i jasnoće uma u suprotnosti sa tamom i duhovnošću srednjeg vijeka. Oživljavanje klasične antike može se najbolje pokazati na primjeru Palazzo Rucellai. Tu pilastari slijede superpoziciju klasičnih redova, sa dorskim kapitelima u prizemlju, jonskim kapitelima na piano nobile i korintskim na najgornjem spratu.

U Mantovi, Leone Battista Alberti je uveo novi antički stil, iako njegovo kulminirajuće djelo, Sant'Andrea, nije započeto do 1472. godine, nakon arhitektove smrti.

Bramantov Tempietto u San Pietro u Montoriju, Rim, 1502

Visoka renesansa, kako danas nazivamo taj stil, uvedena je u Rim Bramantovim Tempietto u San Pietru u Montoriu (1502) i njegovom izvorno centralno planiranom Bazilikom sv. Petra (1506), koja je najistaknutije arhitektonsko djelu tog doba, pod utjecajem gotovo svih važnih renesansnih umjetnika, uključujući Michelangela i Giacomo della Porta. Početak kasne renesanse 1550. okarakterisan je razvojem novog stupnog reda od strane Andree Palladija. Kolosalni stupovi koji su bili dva ili više spratova visoki ukrašavali su fasade.

Muzika

Glavni članak: Renesansna muzika

U Italiji je tokom 14. vijeka došlo do eksplozije muzičke aktivnosti koja je odgovarala u obimu i nivou inovacije aktivnosti u drugim umjetnostima. Iako muzikolozi obično grupiraju muziku trecenta (muzika 14. vijeka) sa kasnim srednjovjekovnim periodom, ona je imala osobine koje se podudaraju sa ranom renesansom na određene važne načine: povećan naglasak na sekularne izvore, stilove i forme; širenje kulture dalje od crkvenih institucija prema plemstvu, te čak i običnom narodu; i brz razvoj sasvim novih tehnika. Glavne forme bile su trecento madrigal, kanon i balata. Sve u svemu, muzički stil tog perioda ponekada se označava kao "talijanska ars nova". Od ranog 15. vijeka do sredine 16. vijeka, centar inovacije u svetoj muzici bile su Nizozemske i poplava talentiranih kompozirota došla je u Italiju iz te regije. Mnogi od njih pjevali su bilo u papskom horu u Rimu ili u horovima u brojnim kapelama aristokratije, u Rimu, Veneciji, Firenci, Milanu, Ferrari i drugdje; doveli su sa sobom svoj polifoni stil, kojim su utjecali na mnoge domaće talijanske kompozitore za vrijeme svog boravka tu.

Dominantne forme crkvene muzike tog perioda bile su misa i motet. Daleko najpoznatiji kompozitor crkvene muzike u Italiji 16. vijeka bio je Palestrina, najistaknutiji pripadnik Rimske škole, čiji je stil milozvučne, emocionalno hladne polifonije postao definirajući zvuk kasnog 16. vijeka, barem za generacije muzikologa 19. i 20. vijeka. Drugi talijanski kompozitori kasnog 16. vijeka fokusirali su se na komponiranje glavne sekularne forme tog doba, madrigala: i idućih gotovo stotinu godina te sekularne pjesme za više pjevača širile su se čitavom Evropom. Među kompozitore madrigala spadali su Jacques Arcadelt, na početku tog doba, Cipriano de Rore, sredinom vijeka, te Luca Marenzio, Philippe de Monte, Carlo Gesualdo i Claudio Monteverdi krajem tog doba. Italija je također bila centar inovacije u instrumentalnoj muzici. Do ranog 16. vijeka klavijaturna improvizacija počela se jako cijeniti i pojavili su se mnogi kompozitori virtuozne klavijaturne muzike. Izumljeni su mnogi poznati instrumenti i usavršeni su u kasnoj renesansnoj Italiji, a među njih spada i violina, koja se prvi put počela koristiti tokom 1550-ih.

Do kasnog 16. vijeka Italija je bila muzički centar Evrope. Gotovo sve inovacije koje su definirale prelaz u barokni period vukle su porijeklo iz sjeverne Italije tokom posljednjih nekoliko decenija tog vijeka. U Veneciji, višehorne izvedbe Venecijanske škole i povezana instrumentalna muzika, prešla je sjeverno u Njemačku; u Firenci, Firentinska Camerata razvila je monodiju, važnu preteču opere, koja se sama prvi put pojavila oko 1600. godine; avangardni, maniristički stil Ferarske škole, koja se premjestila u Napulj i drugdje kroz muziku Carla Gesualda, bila je posljednji izričaj polifone vokalne muzike renesanse.

Bilješke

  1. ↑ Burke, P., The European Renaissance: Centre and Peripheries (1998)
  2. ↑ Sée, Henri. „Modern Capitalism Its Origin and Evolution”. University of Rennes. Batoche Books. Arhivirano iz originala na datum 2013-10-07. Pristupljeno 29 August 2013. 
  3. ↑ [1]
  4. ↑ Jensen 1992, str. 95
  5. ↑ Burke 1999, str. 232
  6. ↑ Burke 1999, str. 93
  7. ↑ Jensen 1992, str. 97; također vidjeti Andrew B. Appleby "Epidemics and Famine in the Little Ice Age." Journal of Interdisciplinary History. svezak 10 br. 4.
  8. ↑ Olea, Ricardo A, Christakos, George, "Duration of Urban Mortality for the 14th-Century Black Death Epidemic" Arhivirano 2008-12-06 na Wayback Machine-u, Human Biology, Jun 2005. Nivo populacije u Firenci je kontroverzan također vidjeti Ziegler (1969, str. 51-52), Chandler 1987, str. 16-18 i Gottfried 1983, str. 46
  9. ↑ Lopez, Robert Sabatino. "Hard Times and Investment in Culture."
  10. ↑ Baron, Hans. "The Crisis of the Early Italian Renaissance". Princeton University Press, 1. mart 1966. ISBN 0-691-00752-7
  11. ↑ Jensen 1992, str. 64.
  12. ↑ Kenneth Bartlett, The Italian Renaissance, Poglavlje 7, str. 37, Svezak II, 2005.
  13. ↑ „History of Florence”. Aboutflorence.com. Pristupljeno 2009-05-26. 
  14. ↑ Strathern, str. 18
  15. ↑ Crum, Roger J. Severing the Neck of Pride: Donatello's "Judith and Holofernes" and the Recollection of Albizzi Shame in Medicean Florence . Artibus et Historiae, Svezak 22, Uređenje 44, 2001. str. 23-29.
  16. ↑ Jensen 1992, str. 80
  17. ↑ Peter Barenboim, Sergey Shiyan, Michelangelo: Mysteries of Medici Chapel, SLOVO, Moskva, 2006. ISBN 5-85050-825-2
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Burke 1999, str. 271.
  19. ↑ Burke 1999, str. 256.
  20. ↑ Jensen 1992, str. 105.
  21. ↑ Burke 1999, str. 246.
  22. ↑ Jensen 1992, str. 104.
  23. ↑ Burke 1999, str. 255.
  24. ↑ Pullan, Brian S. (1973). History of early Renaissance Italy:From the mid-thirteenth to the mid-fifteenth century. London: Allen Lane. ISBN 0-7139-0304-X. OCLC 613989155. 
  25. ↑ Osborne, Roger (2008-01-10). Civilization: A New History of the Western World. Random House (izdano 2008). str. 183. ISBN 9780099526063. Pristupljeno 2013-11-25. 
  26. ↑ Osborne, Roger, Civilization: A New History of the Western World Pegasus, NY, 2006
  27. ↑ Cast, David. "Review: Fra Girolamo Savonarola: Florentine Art and Renaissance Historiography by Ronald M. Steinberg". The Art Bulletin, Svezak 61, br. 1, mart 1979. str. 134-136.
  28. ↑ Hayden B. J. Maginnis, Painting in the Age of Giotto: A Historical Reevaluation (1997)
  29. ↑ Ethan Matt Kavaler, "Renaissance Gothic: Pictures of Geometry and Narratives of Ornament," Art History, feb 2006, Svezak 29 Izdanje 1, str. 1-46
  30. ↑ 30,0 30,1 Frederick Hartt, and David G. Wilkins, History of Italian Art: Painting, Sculpture, Architecture (2003)
  31. ↑ Sarah Blake McHam, ed. Looking at Italian Renaissance Sculpture (1998)
  32. ↑ Jane Turner, ed. Encyclopedia of Italian Renaissance and Mannerist Art (2000)

Reference

  • Baron, Hans. The Crisis of the Early Italian Renaissance: Civic Humanism and Republican Liberty in an Age of Classicism and Tyranny. Princeton: Princeton University Press, 1966.
  • Burckhardt, Jacob (1878), The Civilization of the Renaissance in Italy, trans. S.G.C Middlemore [2]
  • Burke, Peter. The Italian Renaissance: Culture and Society in Italy Princeton: Princeton University Press, 1999.
  • Capra, Fritjof. (2008), The Science of Leonardo. Inside the Mind of the Great Genius of the Renaissance. Doubleday ISBN 978-0-385-51390-6
  • Cronin, Vincent
  • Hagopian, Viola L. "Italy", in The New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie. 20 vol. London, Macmillan Publishers Ltd., 1980. ISBN
  • Hay, Denys. The Italian Renaissance in Its Historical Background. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
  • Jensen, De Lamar (1992), Renaissance Europe
  • Jurdjevic, Mark. "Hedgehogs and Foxes: The Present and Future of Italian Renaissance Intellectual History," Past & Present 2007 (195): 241-268, Shows Humanism has been the main concern of historians recently; Discusses the works of William Bouwsma, James Hankins, Ronald Witt, Riccardo Fubini, Quentin Skinner, J. A. Pocock, and Eric Nelson.
  • Lopez, Robert Sabatino, The Three Ages of the Italian Renaissance Charlottesville: University Press of Virginia, 1970.
  • Pullan, Brian S. History of Early Renaissance Italy. London: Lane, 1973.
  • Raffini, Christine, Marsilio Ficino, Pietro Bembo, Baldassare Castiglione: Philosophical, Aesthetic, and Political Approaches in Renaissance Platonism. Renaissance and Baroque Studies and Texts, v.21, Peter Lang Publishing, 1998. ISBN 0-8204-3023-4
  • Ruggiero, Guido. The Renaissance in Italy: A Social and Cultural History of the Rinascimento (Cambridge University Press, 2015). 648 pp. online review
  • Bayer, A. (2004). Painters of reality : the legacy of Leonardo and Caravaggio in Lombardy. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9781588391162. 
  • Leonardo da Vinci: anatomical drawings from the Royal Library, Windsor Castle. New York: The Metropolitan Museum of Art. 1983. ISBN 9780870993626. 
  • Bayer, A, ur. (2008). Art and love in Renaissance Italy. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9780300124118. 
  • Nicholas Scott Baker, The Fruit of Liberty: Political Culture in the Florentine Renaissance, 1480-1550, 0674724526, 9780674724525, Harvard University Press, 2013.

Vanjske poveznice

Wikiteka
Wikiteka
Wikiteka ima originalan tekst povezan sa ovim člankom: