Тибет
| Тибет тибетчә བོད་ кытайча 西藏 Сиҗан | |
 | |
| Вакыт |
VII гасыр - хәзерге вакыт |
|---|---|
| Урнашу |
КХҖ көньяк-көнбатышында |
| Халык саны |
10,5 млн |
| Мәйданы |
1,2 млн км² |
| Керә |
Тибет мохтари районы һәм Юньнань, Сычуань, Цинхай һәм Ганьсу вилаятләрендәге мохтари бүлгеләр буларак Кытай Халык Җөмһүриятенә керә |
Тибет (тибетчә བོད་, Вайли bod, бө, кытайча 西藏 Сиҗан) — Тибет таулыгында урнашкан Үзәк Азиянең төбәге. Тибет теленә һәм Тибет буддизмына хас булган мәдәни һәм дини уртаклык булып тора.
Асаба халык - тибетлылар.
1950 елдан Тибет мохтари районы һәм Юньнань, Сычуань, Цинхай һәм Ганьсу вилаятләрендәге мохтари бүлгеләр буларак Кытай Халык Җөмһүриятенә керә. Әлеге төбәкләр арасында Тибетның тарихи өлкәләре - У-Цанг, Кам һәм Амдо бүленгән.
Лхаса - Тибетның тарихи башкаласы һәм Тибет мохтари районының мәркәзе булып тора.
1950 елда Чамдос хәрби операциясе нәтиҗәсендә Тибет төбәге Кытай гаскәре тарафыннан яулап алынган, бу факт әлегә катлаулы һәм каршылыклы мәсьәлә булып кала бирә.
Һиндстанның Дарамсала шәһәрендә Тибет сөргендәге хөкүмәте урнашкан, 2002 елга кадәр аның җитәкчесе дөньяда танылган һәм хөрмәтле шәхес Далай-лама XIV булды.
Җәгърәфия
Гомуми мәйданы — 1,2 млн км².
Диңгез өстеннән уртача биеклеге - 4000 м.
Тибет территориясендә берничә бөек елгалар башы урнашкан, мәсәлән Ярлунг-Цангпо (Брахмапутра), Ма-Чу (Хуанхэ), Джи-Чу (Янцзы), Сенге-Цангпо (Инд), Пунг-Чу (Арун), Наг-Чу (Салуин) һәм Дза-Чу (Меконг).
Иң зур күлләре: Цонаг, Нам-Цо, Ямджо-Юмцо, Мапам-Юмцо (Маносаровар күле), Мигриггъянгҗам-Цо.
Уртача температурасы: 14 °C июльдә һәм −4 °C гыйнварда.
Файдалы казылмалар: 126 төрле минерал, шул исәптән бура, уран, тимер, хромит, алтын, литий, боксит, бакыр, күмер, тоз, слюда, аккургаш, нефть һ.б.
Халык
Тибетлылар күбесенчә авыл хуҗалыгы һәм терлекчелек белән шөгыльләнәләр. Тибетта торучы кытайлылар идарә, сәүдә, хезмәт күрсәтү тармакларында эшлиләр.
Сәяси сәбәпләр буенча тибетлылар төгәл халык саны билгесез. Тибет сөргендәге хөкүмәтенә караганда 6 миллион тәшкил итә.
Дин
Тибетны Кытай яулап алганга кадәр тибетлылар күбесенчә дини белемгә ия булган.
Тибетта төп дин — буддизм. Азчылык (10 %) халык динен тота. 5 мең мөселман, 700 христиан (католиклар) бар.
Шулай ук карарга мөмкин
Сылтамалар
- China, Tibet and the Chinese nation 2006 елның 17 февраль көнендә архивланган.
- China Tibet Information Center
- Chinese government white paper «Tibet — Its Ownership And Human Rights Situation» (1992)
- Chinese government white paper, «Tibet’s March Toward Modernization» (2001)
- Naming of Tibet 2008 елның 24 февраль көнендә архивланган. (Simplified Chinese)
- PRC Government Tibet information
- Regional Ethnic Autonomy in Tibet (May 2004)
- Tibet Online 2005 елның 13 сентябрь көнендә архивланган. (Simplified Chinese)
- TTB (Tibet Tourism Bureau Official Site) 2009 елның 31 август көнендә архивланган.
- Tibet University 2011 елның 5 июнь көнендә архивланган. (Simplified Chinese)
- White Paper on Ecological Improvement and Environmental Protection in Tibet
- White Paper on Tibetan Culture and Homayk
- The East Tibet Website 2008 елның 16 май көнендә архивланган.
- Kham Aid Foundation — assistance programs and general travel info
- Chinese Violence to Tibetan NGO and USA Student in Seoul