2011 ел

2011 (ике мең унберенче) ел — кәбисә булмаган ел, милади тәкъвим буенча шимбә көнне башлана. Бу безнең эраның 2011 елы, III меңьеллыкның 11 елы, XXI гасырның 11 елы, XXI гасырның 2 унъеллыгының 1 елы, 2010 елларның 2 елы. 2011 елдан бирле 12 ел үтте.

• ТЮРКСОЙ илләрендә һәм Татарстанда — Габдулла Тукай елы^[1][2].
• Азатлык радиосы тәкъвимендә — «Шүрәле» елы ^[3].
• TIME журналы 2011 елның «Ел кешесе» дип «протест белдерүчене» атады^[4].

Вакыйгалар

Шулай ук кара: Төркем:2011 ел

Гыйнвар

• 1 гыйнвар — Эстония евро акча берәмлеген кабул итеп, «еврозона»ның 17-нче иле булды^[5].
• 1 гыйнвар — Маҗарстан Европа Берлегендә рәислек итә башлый^[6].
• 3 гыйнвар — Арнольд Шварцнеггер Калифорния штатының губернаторы мөддәтe тәмамлану сәбәпле вазифасыннан китә.
• 4 гыйнвар — Казакъстан президенты Нурсолтан Назарбаев үзен 2020 елга кадәр президентлык мөддәтен озайту максатында илдә референдум уздырудан рәсми рәвештә баш тартты^[7].
• 8 гыйнвар — АКШ-ның Аризона штатында Тусон шәһәрендә сайлаучылар белән очрашуы вакытында АКШ Конгрессына Демократик партиядән сайланган Габриел Гиффордс һәм аның тарафдарларына һөҗүм ясала. Алты кеше вафат, Гиффордс белән 12 кеше яраланган^[8].
• 13 гыйнвар — Татарстан мөселманнары Диния Нәзарәте пленумында Госман хәзрәт Исхакый мөфти вазифасыннан вакытыннан алда китүен хәбәр итте^[9].
• 14 гыйнвар — Тунис президенты Зин әл-Абидин Бин Гали илдәге ризасызлык җыеннарыннан соң Согуд Гарәбстанына качты^[10].
• 15 гыйнвар — Википедия проектына 10 ел тулды.
• 21 гыйнвар — Александр Лукашенко дүртенче тапкыр рәсми төстә Белорусия президенты вазифасына керешә ^[11].
• 24 гыйнвар — Домодедово һава аланында шартлау нәтиҗәсендә 35 кеше вафат була, 180 кеше җәрәхәтләнә.
• 26—30 гыйнвар — 41-нче Бөтендөнья икътисади форумы (Давос, Швейцария)^[12].
• 28 гыйнвар — Россиянең Дәүләт Думасы Полиция турындагы канунны кабул итә ^[13].
• 28 гыйнвар — Төркиянең Эрзурум шәһәрендә XXV Кышкы Универсиада уеннары башланды^[14].
• 29 гыйнвар — Мисырдагы тәртипсезлекләр нәтиҗәсендә 2 фиргавен мумиясе юкка чыгарыла, Милли музейдан берничә кыйммәтле экспонат урлана^[15].
• 30 гыйнвар — Казанның «Лепрекон» барында чыккан янгында дүрт кеше һәлак була^[16].
• 30 гыйнвар — Астанада (Казакъстан) 7-нче Кышкы Азия уеннары старт алган^[17].
• 31 гыйнвар — Ирек Мортазин шартлы рәвештә иреккә чыгарылды^[18].

Февраль

• 6 февраль — Эрзурумда (Төркия) XXV Кышкы Универсиада тәмамланды ^[19].
• 8 февраль — Россия президенты Дмитрий Медведев «кышкы вакытка» күчүне гамәлдән чыгарды. 2011 елда Россия халкы соңгы тапкыр «җәйге вакытка» күчә^[20].
• 11 февраль — Мисыр президенты Хөсни Мөбәрәк вазифасыннан китте^[21].
• 22 февраль — Яңа Зеландиядә 6,3 дәрәҗәдәге көчле җир тетрәү нәтиҗәсендә 98 вафат булды, йөзләрчә кеше җәрәхәтләгән^[22][23].
• 24 февраль — «Интерфакс»ка биргән әңгәмәдә Миңтимер Шәймиев Россиянең милли сәясәтен тәнкыйтьләп, милли республикаларын бетерү тәкъдименә каршы чыкты^[24][25].
• 24 февраль — «Дискавери» шаттлы соңгы сәфәренә чыга^[26].
• 28 февраль — Лос-Анджелеста (АКШ) 83-нче «Оскар» премиясен тапшыру тантанасы үтте ^[27].

Март

• 1 март — Россиядә «Полиция» турындагы федераль канун үз көченә керде^[28][29].
• 2 март — «Башкорт яшьләр иттифагы» әгъзалары ачлык чарасын башлады^[30].
• 6 март — Эстониядә парламент сайлауларында Реформалар фиркасе җиңү яулады^[31][32].
• 11 март — Япониядә көчле җир тетрәү^[33] 8 мең кеше вафат, 3 мең җәрәхәтләнгән, 10 меңнән артык кеше язмышы хәбәрсез^[34].
• 12 март — Япониянең «Фукусима-1» атом электр станциясендәге җир тетрәү нәтиҗәсендә шартлау. Реактор тирәсендә нурланыш дәрәҗәсе арткан ^[35].
• 18 март — Миңтимер Шәймиев «Ватаным Татарстан» газетасына биргән әңгәмәдә федераль хөкүмәт сәясәтен тәнкыйтьләп, «Бердәм Россия» фиркасенең Югары шурасы президиумыннан чыгу ниятен әйтте^[36].
• 19 март — Мисырда конституцияне үзгәртү буенча референдум узды. Тавыш бирүчеләрнең күпчелеге төзәтмәләрне хуплады^[37].
• 19 март — Франция, Бөекбритания һәм АКШ хәрби көчләре Каддафиның гыйсъянчыларга һөҗүмнәрен туктату өчен Ливиянең кайбер районнарында бомбардировка башлады^[38].
• 26 март — Казанның Ирек мәйданында якынча 4 мең кеше җыелып, балык тотуны түләүле итүгә каршылык белдерде ^[39].
• 27 март — Россия соңгы тапкыр җәйге вакытка күчте ^[40].

Апрель

• 3 апрель — Казакъстанда узган президент сайлауларында 95,5 % тавыш белән Нурсолтан Назарбаев җиңү яулый^[41].
• 11 апрель — Казан университетының татар филологиясе һәм тарихы факультеты студентлары вузның яңа җитәкчелегенең факультетны бетерүләренә каршы пикетка чыкты.^[42]
• 11 апрель — Минск шәһәренең «Октябрьская» метро станциясендә шартлау нәтиҗәсендә 13 кеше вафат^[43].
• 13 апрель — Татарстан Җөмһүрияте Мөселманнары Диния Нәзаратының Бишенче чираттан тыш корылтаенда мөфти вазифасына Илдус Фәиз сайланды.^[44].
• 16 апрель — Россия белән Төркия арасында визалар бетерелде^[45].
• 29 апрель — Бөекбританиядә шаһзадә Уильям һәм Кейт Миддлтон никахы үтте^[46].

Май

• 2 май — АКШ президенты Барак Обама террорист, Әл-Каидә җитәкчесе Усама бин Ладенның үтерелүе турында игълан итте^[47].
• 10—14 май — «Евровидение 2011» җыр бәйгесендә җиңүне Азәрбайҗан вәкилләре — Ell һәм Nikki яулый^[48].
• 15 май — хоккей буенча дөнья беренчелеге тәмамлана. Финляндия җиңә.
• 15 май — Нью-Йоркта Халыкара Валюта Фонды башлыгы Доминик Стросс-Кан кулга алынды^[49].
• 18 май — Сергей Миронов Петербург думасы тарафыннан Федерация Шурасыннан чакыртылды^[50].
• 19 май — АКШ президенты Барак Обама Якын Көнчыгышта барган үзгәрешләр турында чыгыш ясады^[51].
• 31 май — Вануату Абхазия бәйсезлеген таныды һәм аның белән дипломатик мөнәсәбәтләр урнаштырды^[52].

Июнь

• 2 июнь — Латвия президентын сайлауда Андрис Берзиньш җиңә.
• 3 июнь — Удмуртиянең Пугачево авылы янында урнашкан хәрби бүлектә янгын нәтиҗәсендә шартлаулар башланган^[53].
• 3 июнь — Һаагта Ратко Младич эше башланды^[54].
• 12 июнь — Төркиядә парламент сайлаулары үтә^[55]. Гаделлек һәм үсеш фиркасе җиңү яулады^[56].
• 18 июнь — Болгарда чираттагы Изге Болгар җыены узды^[57]. Җыенда Болгарга Ислам динен китергән сәхабәләргә истәлек билгесе ачылды^[58].
• 19 июнь — Казанда «KAZANHALAL-2011 II Халыкара күргәзмә-ярминкәсе» ачылды^[59].
• 19 июнь — Сомали премьер-министры Мөхәммәд Габдуллаһ Мөхәммәд вазифасыннан китте^[60].
• 20 июнь — Зиннәтулла Билалетдинов хоккей буенча Россия җыелмасының яңа баш тренеры итеп билгеләнде^[61]
• 20 июнь — Петрозаводск тирәсендә Ту-134 пассажир очкычы һәлакәткә очрады (44 кеше һәлак булды, 8-е исән)^[62].
• 23 июнь—2 июль — 33-нче Халыкара Мәскәү кинофестивале^[63].
• 24 июнь — Казанга Россия президенты Дмитрий Медведев, Азәрбайҗан президенты Илһам Әлиев һәм Әрмәнстан президенты Серж Саргсян килделәр. Казанда Таулы Карабах сөйләшүләре үтте^[64]. Татар иҗтимагый үзәге үткәрергә теләгән пикет тыелды, активистлар тоткарланды^[65].
• 25 июнь — Казанда Сабан туе һәм «Тынычлык яратылышы» фестивале узды. Чараларда Дмитрий Медведев та катнашты.^[66][67].
• 29 июнь — Казанның IT-паркында татарча Microsoft Windows 7 һәм Microsoft Office 2010 программалары тәкъдим ителде^[68].
• 29 июнь — Татарстан Дәүләт шурасының мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитеты утырышында «Латин графикасына нигезләнгән татар әлифбасын кайтару турындагы канунга үзгәрешләр кертү хакында» канун өлгесе тикшерелде^[69].

Июль

• 1 июль — Европа берлеге рәислеге Польшага күчә^[70].
• 5 июль — Кристин Лагард Халыкара валюта фондын җитәкли башлады^[71].
• 6 июль — 2018 елгы Кышкы Олимпия уеннары башкаласы булып Көньяк Кореяның Пхенчхан шәһәре игълан ителде^[72].
• 8 июль — Татар Википедиясе 10 мең мәкалә чиген уза.
• 8 июль — Демократик Конго Җөмһүриятендә авиаһәлакәт нәтиҗәсендә 127 кеше вафат була^[73].
• 9 июль — Көньяк Судан бәйсез дәүләт булып игълан ителә^[74].
• 10 июль — Казан янында «Булгария» теплоходы бата. 122 кеше вафат.^[75].
• 10 июль — News of The World британ газетасы ябылды^[76].
• 14 июль — Көньяк Судан 193-нче әгъза буларак БМО оешмасына кабул ителә^[77].
• 22 июль — Норвегия терактларында 92 кеше вафат^[78].
• 25—31 июль — Казанда XXI Татар яшьләре көннәре узды^[79][80].
• 31 июль — кояш бату белән Рамазан ае башлады^[81].

Август

• 6 август — Бөекбританиядә чуалышлар башлана^[82].
• 12—23 август — Шэньчжэньда (Кытай) XXVI җәйге универсиада узды^[83].
• 13 август — Берлин дивары төзелә башлауга 50 ел тулды^[84].
• 22 август — Ливиядә гыйсьянчылар Триполи шәһәренә бәреп керделәр^[85].
• 22 август — Валентина Матвиенко Петербург губернаторы вазифасыннан китте.
• 26 август — чираттан тыш Абхазия президенты сайлауларында Александр Анкваб җиңде^[86].
• 30 август — Йосихико Нода Япониянең премьер-министры булып сайланды^[87].
• 31 август—10 сентябрь — 68-нче Венеция кинофестивалендә җиңүне «Фауст» фильмы яулады^[88].

Сентябрь

• 1 сентябрь — Россия тугыз вакыт бүлгесенә бүленде^[89].
• 2 сентябрь — Чуашстанның дәүләт шурасы республика конституциясенә үзгәрешләргә күрә республика җитәкчесе президент түгел, ә «башлык» дип атала^[90].
• 7 сентябрь — Россиянең «Локомотив» хоккей такымы уенчылары утырган Як-42 очкычы Ярыслаудан күтәрелеп киткәндә казага очрады. Очкычтагы 45 кешенең 43-е һәлак булды^[91].
• 7 сентябрь — Казанның элекке мэры Камил Исхаков Ислам конференциясе оешмасында Россиянең даими вәкиле эшеннән алынды^[92].
• 16 сентябрь — Франциядә урамда намаз укуны тыю көчкә керде^[93].
• 21 сентябрь — Валентина Матвиенко Россиянең Федерация шурасы башлыгы булып сайланды^[94].
• 23 сентябрь — Фәлестыйн башлыгы Мәхмүд Габбас БМО-да әгъзалык сорап рәсми гариза тапшырды^[95].
• 23—24 сентябрь — Бердәм Россия фиркасенең XII корылтае. Россия президентына намзәт булып Владимир Путин билгеләнә^[96].
• 25 сентябрь — Согуд Гарәбстанында хатын-кызлар тавыш бирүдә катнашу һәм җирле сайлауда үз намзәтләрен чыгару хокукына ия булды^[97].
• 27 сентябрь — Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов Австралиядәге сәфәре вакытында татар җәмгыяте вәкилләре белән дә очрашты^[98].
• 27 сентябрь — Төркиянең Тарсус шәһәрендә Габдулла Тукай бульвары ачылды^[99].
• 30 сентябрь—1 октябрь — Казанда II Бөтендөнья татар галимнәре форумы уза^[100][101].

Октябрь

• 3 октябрь — 2011 елның Нобель бүләге ияләрен игълан итү башланды^[102].
• 6 октябрь — Татарстан мөфтие Илдус Фәиз наркоманиягә каршы фәтва чыгарды^[103].
• 9 октябрь — Польшадагы парламент сайлауларында Дональд Туск җитәкләгән «Ватандашлар платформы» фиркасе җиңә^[104][105].
• 11 октябрь — Киев мәхкәмәсе Украина экс-премьеры Юлия Тимошенконы 2009 елда Россия белән газ килешүләрен төзегәндә вакаләтләренең кысаларыннан чыгуда гаепле дип табып, аны 7 елга иректән мәхрүм итү җәзасын бирде^[106].
• 14 октябрь — Казанда Бөтентатар иҗтимагый үзәгенең Х корылтае үтте^[107].
• 15 октябрь — Казанда егерме икенче тапкыр Хәтер көне оештырылды^[108].
• 21—24 октябрь — Казанда Халыкара тюркология конференциясе узды^[109].
• 22 октябрь — Казанның «Милләт» басмаханәсе татар эшкуары Рәүф Хәсәновка сатылды^[110].
• 23 октябрь — Төркия көнчыгышындагы җир тетрәү нәтиҗәсендә 500-дән артык кеше һәлак булды^[111].
• 27 октябрь — Ирландия президенты сайлауларында җиңүне Майкл Хиггинс яулады^[112].
• 28 октябрь — Төзекләндерүдән соң Мәскәүдә Большой театр ачылды^[113].
• 31 октябрь — БМО мәгълүматлары буенча Җир шарында халык саны җиде миллиардка җитте^[114].
• 31 октябрь — Парижда ЮНЕСКО-ның генераль конференциясендә Фәлестыйнны әлеге оешманың тулы хокуклы әгъзасы дип белдерде^[115].

Ноябрь

• 3 ноябрь — «Яблоко» фиркасе Казанда татар телендәге сайлау алды платформасы белән таныштырды^[116].
• 3—4 ноябрь — Франциянең Канн шәһәрендә G20 cаммиты уза^[117].
• 7 ноябрь — Греция премьер-министры Георгиос Папандреу вазифасыннан китте^[118].
• 12 ноябрь — Италия премьер-министры Сильвио Берлускони вазифасыннан китте^[119].
• 13 ноябрь — Көньяк Осетиядә президент сайлаулары уза^[120].
• 17 ноябрь — Казанның Кол Шәриф мәчетендә дөньяның иң зур басма Коръән тәкъдим ителде^[121].
• 17 ноябрь — Казанда Финляндиянең виза үзәге ачылды^[122].
• 18 ноябрь — Казанда «Татар егете-2011» бәйгесе узды^[123].
• 20 ноябрь — Чаллыда Габдулла Тукайга һәйкәл урнаштырылды^[124].
• 27 ноябрь — Бердәм Россия Россия президенты вазифасына Владимир Путин намзәтен хуплады^[125].

Декабрь

• 4 декабрь — VI чакырылыш Россия Федерациясе Дәүләт Думасын сайлау.
• 4 декабрь — Россиядә Дәүләт Думасына сайлаулар вакытындагы фальсификацияләргә каршылык чаралары башлана.
• 9—10 декабрь — Казанның Камал театрында Мөхлисә Бубый турында «Үлеп яратты» спектакле премьерасы узды^[126].
• 10 декабрь — Россия буйлап Дәүләт Думасына сайлаулар вакытындагы фальсификацияләргә каршы протест чаралары узды^[127][128].
• 10 декабрь — Швециянең Стокһольм һәм Норвегиянең Осло шәһәрләрендә 2011 елның Нобель премияләрен тапшырү тантанасы үтте^[129].
• 15 декабрь — рәсми рәвештә АКШ Гыйрактагы хәрби көчләрен чыгаруны тәмамлады^[130].
• 16 декабрь — Казакъстанның Яңаүзән шәһәрендә чуалышларда ун кеше һәлак булды^[131].
• 17—18 декабрь — Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов Иранга барды, бер миллиард долларлык килешү төзеде^[132].

Вафатлар

Төп мәкалә: 2011 елда вафатлар исемлеге

• 1 гыйнвар — Георгий Балл, рус язучысы.
• 14 гыйнвар — Илдар Әхмәдиев — татар рәссамы, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе.
• 17 гыйнвар — Жан Дютур, француз язучысы, Француз академиясе әгъзасы.
• 21 гыйнвар — Роза Хәбибрахманова, татар артисткасы.
• 6 февраль — Шамил Исхаков, татар имамы.
• 17 февраль — Радик Фәизов, татар язучысы, хикәяче.
• 1 март — Флера Зыятдинова, җәмәгать эшлеклесе, сәясәтче.
• 11 март — Булат Мансуров, режиссер, артист, сценарист.
• 23 март — Элизабет Тэйлор, АКШ һәм Бөекбритания актрисасы.
• 30 март — Людмила Гурченко, ССРБ һәм Россия актрисасы.
• 14 апрель — Усман Әлмиев, татар җырчысы.
• 14 апрель — Рафаэль Мостафин, татар язучысы.
• 7 май — Шәүкәт Галиев, татар шагыйре.
• 29 май — Сергей Багапш, Абхазия президенты.
• 31 май — Мөнирә Булатова, татар җырчысы, артист.
• 10 июнь — Юрий Буданов, җинаятьчел Россия офицеры, полковник^[133].
• 18 июнь — Елена Боннэр, диссидент, җәмәгать эшлеклесе.
• 17 июль — Гали Акыш, Бөтендөнья Татарлар лигасының башлыгы, җәмәгать эшлеклесе, Төркия татары.
• 30 август — Җәүдәт Гыйләҗетдинов, Уфада яшәүче татар галиме, социолог.
• 31 август — Равмер Хәбибуллин, КПССның Башкортстан өлкә комитетының беренче сәркатибе (1987-90).
• 11 сентябрь — Рәфис Измайлов, татар журналисты^[134].
• 20 сентябрь — Вера Минкина, татар артисткасы, Татарстанның һәм Россиянең халык артисты.
• 26 сентябрь — Вангари Маатаи, җәмәгать эшлеклесе, тынычлык өчен Нобель бүләге иясе.
• 5 октябрь — Стив Джобс, АКШ програмисты, Apple ширкәтенә нигез салучы.
• 8 октябрь — Тәнзилә Эрдоган, Рәҗәп Таййип Эрдоганның әнисе^[135].
• 27 октябрь — Сергей Говорухин, кино режиссеры, сценарий язучы, прозаик.
• 14 ноябрь — Гариф Солтан, күренекле татар журналисты, җәмәгать эшлеклесе, «Азатлык радиосы»ның татар-башкорт хезмәтен оештыручы.
• 22 ноябрь — Светлана Аллилуева, Сталин кызы, ССРБ-дан качкан мөһаҗир.
• 6 декабрь — Флера Сафиуллина, татар тел галимәсе, филология фәннәре докторы.
• 8 декабрь — Фәнис Яруллин, татар шагыйре, язучы, драматург.
• 17 декабрь — Эвора Сезария (70), африкан фольклор жырчысы.
• 17 декабрь — Ким Чен Ир, КХДҖ башлыгы.
• 18 декабрь — Вацлав Һавел, чех дәүләт эшлеклесе, язучы, драматург, диссидент, хокук яклаучы.

• 

  Гариф Солтан

• 

  Вацлав Һавел

• 

  Вера Минкина

• 

  Гали Акыш

• 

  Усман Әлмиев

• 

  Рафаэль Мостафин

• 

  Роза Хәбибрахманова

• 

  Флёра Сафиуллина

• 

  Сергей Говорухин

Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреатлары ^[136]

1. Шагыйрә Лена Шагыйрьҗан.
2. Шагыйрь Илфак Ибраһимов.
3. Опера җырчысы Альбина Шаһиморатова.
4. Рәссамнар гаиләсе — Рөстәм һәм Мария Килдебәковлар.

Нобель премиясе лауреатлары

• Медицина һәм физиология өлкәсендә Нобель премиясе — Брюс Бетлер, Жуль Һоффман, Ральф Стейнман (вафат булганнан соң^[137]) ^[138]
• Физика өлкәсендә Нобель премиясе — Сол Перлмуттер, Адам Райсс һәм Брайан Шмидт^[139].
• Химия өлкәсендә Нобель премиясе — Даниэл Шехтман^[140].
• Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе — Томас Транстремер^[141].
• Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе — Томас Сэрджент, Кристофер Симска^[142].
• Тынычлык өчен Нобель премиясе — Эллен Серлиф, Лейма Гбоуэ, Тәвәккүл Карман^[143].

Шулай ук карагыз

• 2011 ел әдәбиятта
• 2011 ел

  2011 елда барлыкка килгән басмалар

  2011 елда барлыкка килгән музыкаль төркемнәр

  2011 елда барлыкка килгәннәр

  2011 елда нигезләнгән музейлар

  2011 елда нигезләнгән театрлар

  2011 елда нигезләнгән уку йортлары

  2011 елда ябылган уку йортлары

  2011 елда вафатлар

  2011 ел кинематографта

  2011 елда туганнар

Искәрмәләр

Сылтамалар

	Викиҗыентыктагы медиафайллар?

• 2011 елга Google йомгак ясый (ингл.)
• Евроньюс — 2011 елга күзәтү 2012 елның 6 гыйнвар көнендә архивланган. (ингл.)
• Азатлык радиосы — 2011 ел нәтиҗәләре: Гарәп язы
• Азатлык радиосы — 2011 ел нәтиҗәләре: Фән һәм технология
• Татарстан яшьләре — 2011 елның истә калган вакыйгалары