Foete
Li foete, c' est onk des mwaisses organes do coir des biesses et des djins.
C' est la ki les nourixhas, ki vegnnut des boyeas, sont capougnîs dins les celules, po basti totes sôres di materiås biyolodjikes ki l' coir a dandjî.
C' est eto ene glande ki essûne li bîle, ki s' rashonne dins l' amer divant d' egoliner eviè l' duwodenom (prumî boket do ptit boyea).
Discrijhaedje
Li foete si prezinte come on macasse organe, brune violé, metou dizo l' diyafrague (dirî po les cwate-pates), et tot conte di lu, mins purade sol droete do coir. I tént après pa on court mins stocaesse atna, li mezo foetrece.
I rçût l' sonk del voenne foetrece ki lyi apoite les nourixhas cotaeyîs dins les boyeas.
Il evoye les prodûts biyolodjikes ås celules pal voenne-cåve dizotrinne ((dirîtrinne po les cwate-pates) ki s' ecdût viè l' gåtche oriyete do cour.
Il evoye eto l' bîle eviè l' amer, pal buzete bîlrece (tchenå coledoke).
Al fén, i rçût l' enairi sonk por lu tourner di l' artere foetrece.
Li coledoke, et les ecdût å sonk vinèt u pårtèt tertos do costé dzotrin (dirîtrin) do foete.
Uzaedjes
Dins les dispouyes di djibî ou d' pourcea, li foete est lomé li "deur" (årvier do peumon ki c' est l' "mol").
Li foete des aclevåvès biesses, c' est on santiveus amagnî, k' apoite eto des vitamenes (vitamene A et D, metans). Pår li foete des pexhons (ôle di foete di moruwe).
Sacwants oujheas (åwe, canård) sont forsôlés po ndè rsaetchî do crås foete ou fwecras.
Maladeye do foete
- foetite : inte di zeles des cenes ås virûsses (foetite B des djins) u ås bactereyes (foetite grangreneuse des bedots).
- formagnants (adules grande dewe do foete ou tchalons (kisse idatike).
- pire å foete (dins l' coledoke, polant ristoper l' amer)
- cirôze do foete (dicwelixhance a cåze del moirt des celules, metans pa boevaedje timpesse di gotes).
- magnants mås
- djaenisse : corant sene des maladeyes do foete.
A l' otopseye, li sblarixhaedje (pålixhaedje) do foete mostere sovint ene infeccion di tot l' coir (septicemeye).
Valeur essegnrece
Imådjreçmint, li foete est rwaitî come li cinte di l' angoxhe et do transixhaedje, pa les Walons, todi (si fé del bîle); mins prins årvierdimint, del djoye (esse pår li foete). Les Arabes, zels, endè fjhèt li cinte di l' amour.
