Тыва Республикаһы

Рәсәй Федерацияһы субъекты
Тыва Республикаһы тыв. Тыва Республика
Тыва Флагы Тыва Гербы
Баш ҡала	Ҡыҙыл
Майҙаны	21-се
- Барлығы - һыу өҫтө %	168 600 км² 0,5
Халҡы	77-се
- Барлығы - Тығыҙлыҡ	▲ 316 968 кеше[1] (2010) 1,88 кеше/км²
Федераль округ	Себер Федераль округы
Иҡтисади район	Көнсығыш-Себер
Дәүләт теле	урыҫ теле, тыва теле
Хөкүмәт башлығы	Владислав Ховалыг (ваҡытлыса башҡарыусы)
Бөйөк Хурал закон сығарыу палатаһы рәйесе	Кан-оол Даваа
РФ субъекты коды	17
ISO 3166-2 коды	RU-TY
Сәғәт бүлкәте	KRAT[d] һәм Азия/Красноярск[d][2]

Тышҡы аудиофайлдар
	Тыва Республикаһы гимны (тыва телендә)

Тыва Республикаһы (Тыва́, Тува́, тыв. Тыва Республика) — Рәсәй Федерацияһы составындағы Себер федераль округына ҡараған республика. РСФСР составында 1944 йылдың 11 октябрендә ойошторола.

Себер федераль округына инә, Көнсығыш-Себер иҡтисад районы бер өлөшө булып тора.

РСФСР составына Тыва автономиялы өлкә булараҡ 1944 йылдың 11 октябрендә инә (1961 йылдан — Тыва Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы), һуңынан 1991 йылдың 24 майында республика булараҡ үҙгәртелде.

Дəүлəт телҙере — урыҫ теле, тыва теле. Тожу кожуунында тыва теленең тожу диалекты таралған.

Дәүләт ҡоролошо

Тыва Республикаһы Конституцияға ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә.

Башҡарма власть

Ҡарағыҙ: Тыва Республикаһы Хөкүмәте
Ҡарағыҙ: Тыва Республикаһы Башлығы
Тыва Республикаһы Башлығы — Тыва Республикаһы иң юғары вазифалы кешеһе. Тыва Республикаһы Хөкүмәте етәксеһе. Тыва Республикаһы Хөкүмәте статусы һәм хоҡуғы Тыва Республикаһы Конституцияғы менән билдәләнгән.

Суд власы

Тыва Республикаһы суд системаһы составында:

1. Тыва Республикаһы юғары суды, Рәсәйҙен юғары судының түбәнге инстанция суды
2. Тыва Республикаһы арбитраж суды , Рәсәйҙен юғары судының түбәнге инстанция суды

Закондар сығарыу власы

Ҡарағыҙ: Тыва Республикаһы Юғары Хуралы
Тыва Республикаһы Парламенты — Юғары Хуралы.

Гимн

Ҡарағыҙ: Тыва Республикаһы гимны
Ҡарағыҙ: Тыва Республикаһы гимны (1993—2011)
1993 йылдан 2011 йылғаса ғәмәлдә булған гимндын исеме — «Тооруктуг „Долгай“ таңдым» (башҡ. Урман эрбет сәтләүекләр менән тулы (Эрбетле минен тайгам «Долгай»)). Халыҡ йыры. Эшкәртеү авторы — Аяна Самияй ҡыҙы Монгуш.

2011 йылдың 11 Август (Урағай) көнөндә Тыва Республикаһы Дәүләт гимны тураһында закон үҙгәртелде. Яңы гимны исеме — Мен тыва мен (башҡ. Мин тывамын).

География

Көньяҡтан һәм көнсығыштан Монголия, төньяҡтан Красноярск крайы, төньяҡ-көнбайыштан Хакас Республикаһы, төньяҡ-көнсығыштан Бүрәт Республикаһы һәм Иркутск өлкәһе, көнбайыштан Алтай Республикаһы менән сиктәш.

Халҡы

Халыҡ һаны — 313 940 кеше (2009), халыҡ тығыҙлығы — 1,86 кеше/ км² (2009). Ҡала халҡы 51,22 % (2009) тәшкил итә.

1959—2002 йылдарҙа Тыва Республикаһының милли составы:

Административ бүленеше

1. Бай-тайга кожуун
2. Барыын-Хемчик кожуун
3. Чөөн-Хемчик кожуун
4. Каа-Хем кожуун
5. Кызыл кожуун
6. Монгун-Тайга кожуун
7. Өвүр кожуун
8. Бий-Хем кожуун
9. Сүт-Хөл кожуун
10. Таңды кожуун
11. Тере-Хөл кожуун
12. Тес-Хем кожуун
13. Тожу кожуун
14. Улуг-Хем кожуун
15. Чаа-Хөл кожуун
16. Чеди-Хөл кожуун
17. Эрзин кожуун

Иҫкәрмәләр

1. ↑ Росстат. Предварительная оценка численности постоянного населения субъектов Российской Федерации
2. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
3. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=66
4. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=78
5. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=78
6. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=67
7. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=66