Ordizia

Ordizia
Gipuzkoa, Euskal Herria
Ordiziako ikuspegi orokorra, Usurbe mendiaren gailurretik ikusita. Atzealdean, Aralar, Txindoki mendia erdian dela.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Goierri
Izen ofiziala	Ordizia
Alkatea	Adur Ezenarro Agirre
Posta kodea	20240
INE kodea	20076
Herritarra	ordiziar
Ezizena	azak
Kokapena
Koordenatuak	43°03′17″N 2°10′42″W / 43.054722222222°N 2.1783333333333°W / 43.054722222222; -2.1783333333333
Azalera	5,65 km²
Garaiera	153 m
Distantzia	39 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	10.641 (2023) 217 (2022)
5.243 (%49,3)   (%48,4) 5.151
Dentsitatea	1.883,36 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 8,98
Zahartze tasa[1]	% 20,66
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 45,7
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 79,16 (2011)
Genero desoreka[1]	% 8,22 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 10,87 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 57 (2010)
Kaleko erabilera [2]	% 43.7 (2016)
Etxeko erabilera[3]	% 45.39 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1268
Webgunea	https://www.ordizia.eus
Hiri senidetuak	Acapulco, Trujillo, Santa Amalia eta Callao

Ordizia Gipuzkoako erdi-hegoaldeko udalerri bat da, Oria haranaren goialdean kokatua. Historikoki Goierri eskualdeko herri nagusia izan da zerbitzuen aldetik; gaur egun, Beasainekin batera du eskualdeko nagusitza hori. 10.641 biztanle zituen 2023 urtean.

Mugakide ditu iparraldean Itsasondo eta Beasain, ekialdean Itsasondo, Arama eta Zaldibia, mendebaldean Beasain eta hegoaldean Lazkao. XX. mendean Beasainek, Lazkaok eta Ordiziak izandako hiri eta industria garapenaren ondorioz, hiru udalerri horien arteko mugak lausotu dira, hiruren erdian CAF fabrika handia jarrita. Hala, bada, hiru herriak elkarren segidan daude, bereiziko dituen eraikuntzarik gabeko etenik gabe.

Herriaren fundazioaren 750. urteurrenean, ordiziarrak ORDIZIA ataria egiten hasi ziren Wikipedian.

Izena

Ordizia izenaren etimologia zehatza zein den gaur egun arte ez da jakina. 1268an, jatorriz Ordiçia izena zuen lekuan Alfontso X.a Gaztelakoak herrigunea eraikitzeko agindu zuen. 1268an gaztelar errege berak herriari udalerri titulua eta Gasteizko foruarenak bezalako pribilegioak eman zizkion. Horrekin batera, Ordiçia izeneko lekuan Villafranca izeneko hiribildua sortu zen, ondoren eta XIX. mendera arte Villafranca de Ordicia (Ordiziako Villafranca) edota Villafranca de Guipúzcoa izenez ezagutu eta idatziko dena.

Villafranca gaztelaniazko izenak zerga gabeko hiribildua esan nahi du, beraz, garrantzi handia izango du hiribilduaren sorrerak Ordiçiako lekuaren populatzean eta indartzean, Gipuzkoako gainontzeko hiribildu historikoekin batera probintziaren gobernu lanetara batuko baita. Horrexegatik, Beasain, Legorreta, Itsasondo, Zaldibia, Altzaga, Arama, Gaintza, Ataungo herrixkak eta Lazkaoko etxe batzuk Ordiziako Villafrancara batzea eskatuko dute 1399etik hasi eta 1615. urteraino, Ordiziako Villafrancako jurisdikzioa handituz.

Geroztik, zazpi mendez, bi izenak erabili dira: Villafranca ofizialki eta gaztelaniaz eta modu ez ofizialean, Ordizia (bertakoen gaur egungo herri hizkeran, Ordizi), oso zabaldua eta erabilia. 20. mendera arte, ohikoa izan da Billafranka deitzea euskaraz ere herriari, bertakoen eta ingurukoen artean.^[4]

1916an udalerriak bere izen ofiziala Villafranca de Oria izendapenera aldatu zuen, garaiko espainiar legediak erresuman zeuden izen bereko udalerriak ezberdintzeko bigarren izen bat gehitzera behartzen baitzuen. Bigarren izen hori, maiz, bertako elementu geografiko batekin lotua zen; kasu honetan, Oria ibaia. Baina Villafranca de Oria izena ez zen herritarren artean gehiegi sustraitu, eta 1970ean aurreko Villafranca de Ordicia izena berreskuratu zen.

Azkenean, 1982ko urtarrilaren 4an ofizialki jatorrizko Ordizia izena berrezartzea onartu zen. Bertakoen hizkeran, Ordizi da.

Geografia

Gipuzkoako biztanle dentsitaterik handienetarikoa du eta Oria ibaiak zeharkatzen du. 1000 metro ere ez duten mendiz inguratua dago, Murumendi (848 m), Odeta-Goeña (784 m) eta Paola (734 m).

Herrigunea eta alde zaharra udalerriaren erdialdean daude, Oria ibaiaren ezkerraldeko lautadan, 155 metroko garaieran. Udalerria bera ere Oria ibaiaren haranean kokatuta dago, eta bere lursailak ibaiaren bi ertzetan gorantz hedatzen dira. Udalerri osoko garaiera handiena ipar-mendebaldean dagoen Odetagoena (729 m.) da, (Murumendiko mendilerroan), aldiz, udalerriko garaiera txikiena Itsasondo udalerriarekin muga egiten duen ipar-mendebadeko San Joan auzoan dago (130 m.). Bestalde, hegoaldeko Etxazpi-Putzuaran (Oiangu) 328 m garai da.

Lehen aipatu bezala, Oria ibaiak udalerria hego-mendebaldetik ipar-mendebalderako norabidean zeharkatzen du. Udalerri honetan Oria ibaiarekin bat egiten duten zenbait erreka ere badaude: Mariarats mendebaldeko mugan, Beasaingo mugan) eta San Joan erreka ekialdekoan (San Joan auzoan, Itsasondoko mugan). Arama eta Lazkao udalerrietako mugetan, Amundarain ibaia eta Senpere-berri errekek ere euren urak Oria ibaian isurtzen dituzte.

Mugakideak

	Beasain	Beasain eta Itsasondo	Itsasondo
	Beasain		Itsasondo, Arama eta Zaldibia
		Ordizia
	Lazkao	Lazkao eta Zaldibia	Zaldibia

Auzoak

Herrigune nagusia alde zaharraren inguruan dago, haren itxura eliptikoa da eta Behe Erdi Aro inguruan hedatu zen. Karlistaldien ondoren, herriko harresiak eraitsi eta herria garai bateko errepide nazionalari jarraituz, alde zaharraren inguruan zabaldu zen, gaur egungo Filipinak eta Urdaneta kaleetaraino.

Udalerriaren hedatze edo zabalkunde handiena 1960 eta 1970eko hamarkadetan gauzatu zen, alegia, udalerriko ekialdean eta Oria ibaiaren eskuinaldeko ertzean Otegi Enea, Altamira eta Bustuntza auzoak sortu zirenean, Euskal Herriko industri eremuetako udalerri askotan bezala, auzo hauetan Andaluzia, Extremadura, Galizia eta Gaztela-Leondik etorritako etorkin ugari bizitzen jarri ziren.

Azken zabaltze handia, XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran, Sanperio eta Arramendi kaleen inguruan izan zen, eta 2010eko hamarkadan Itsasondo eta Aramarekin muga egiten duen San Joan auzoan eraikitako etxebizitza multzoekin.

Auzo nagusiak alfabetikoki honakoak dira:

Auzoak
Aita Urdaneta	Alde Zaharra	Altamira	Bustuntza	Eskarabilla	Lazkaibar
Malkasko	Mariarats	Oiangu	Otegi Enea	San Bartolome	San Joan

Azpiegiturak

Kultura

• Liburutegia^[5]
• Herri Antzokia^[6]

Gizarte Zerbitzuak

• San Jose egoitza^[7]

Kirola

• Majori kiroldegia^[8]

Hezkuntza

• Alotza Udal Haur Eskola^[9]
• Goierri Lanbide Heziketako Ikastetxe Publikoa^[10]
• Oianguren Institutua (bigarren hezkuntza)^[11]
• Urdaneta Ikastetxea (haur eta lehen hezkuntza)^[12]
• Jakintza ikastola^[13]
• Goierri ikastetxea (bigarren hezkuntza)^[14]
• Goierri Eskola Politeknikoa^[15]
• Hizkuntza Eskola Ofiziala^[16]
• Su eskola^[17]
• Ordizia Musika Eskola^[18]

Historia

Alfontso X.a Gaztelakoak sortu omen zuen herria 1256an, herriak sortzeko plangintza orokor bati jarraituz; Segura eta Tolosa ere modu berean sortu ziren.

Hasiera batean, San Bartolome baselizaren ondoan kokaturik zegoen herria, eta "Ordizia" zuen izena. Aurreraxeago, aipaturiko errege horrek berak aldatu zion izena eta Villafranca ipini, Sevillan 1268ko ekainaren 30ean emandako eskubide berezi baten bitartez. Horrez gain, Gasteizek zituen abantailak eta Foruak ere eman zizkion, eta erregeari ordaindu beharreko zergak ez ordaintzeko baimena ere bai. Antso IV.a Gaztelakoa, Ausarta, izan zen Alfontsoren ondorengoa, emandako eskubide berezia berretsi eta zergak ez ordaintzeko eskubide gehiago ezarri zituena Valladoliden sinatutako beste agiri bat zela medio.

Badakigu 1397an Getariako Batzarretan parte hartu zuela Ordiziak, hala baitio gorde den partaide zerrendarik zaharrenak.

1467an, beste lege berezi bat jaso zuen, Madrilen urtarrilaren 14an emandakoa; bertan, Henrike IV.a Gaztelakoak urteko bi mila marai eta bestelako zerga batzuk ordaintzetik libre utzi zuen herria, herriak erregeri ematen zizkion zerbitzuen ordainetan. Inguruko herrixkek, Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Gaintza, Itsasondo, Legorreta, Zaldibia, eta Lazkaoko zenbait etxek, gaizkile eta herriko jauntxoen ondorioz beren lurretan zegoen ziurtasun falta zela eta, Ordiziarekin bat egiteko eskaera egin zuten, babesa lortu eta herriak zituen abantailak eskuratzeko.

1399ko apirilaren 8an Villafrancak auzolagun moduan onartu zituen. Adiskidetasun Idatzi bat sinatu zuten guztiek, Henrike III.a Gaztelakoak Tureganon 1402ko abuztuaren 5ean, gero Errege-erregina Katolikoek Kordoban 1492ko maiatzaren 27an berretsi zutena. Inguruko herriak auzolaguntzat hartuz, Ordiziako alkateak eskumen bereziak jaso zituen, bai auzibide arlokoak, bai zibilak eta baita kriminalak ere; herri horietan lehen zeuden alkateak auzo-alkate bihurtu ziren. Hala ere, herri horiek beren udalei eta batzar irekiei eutsi zieten, beren lurraldea zedarrituta, beren mendi eta jabegoak eta beren ekonomia administrazioa gorde zuten.

Batasun horrek berrehun urte baino gehiago iraun zuen, baina batasun-behar horren arrazoiak desagertu zirenean, beren udal askatasuna lortzeko irrikan, herri-amak irainak egin zizkiola eta, banaketa eskatu zuten. Filipe III.ak eman zuen ontzat eskaera, errege kutxek dirua behar zutelako eta, herrien arteko banaketen ondorioz, zerga ederrak jasotzen zituztelako. Lazkaoko etxeek, berriz, Ordiziarekin bat eginik jarraitu zuten 1648ko otsaila arte, urte horretan izan baitzuten berriz beren udala.

Villafranca bakarrik geldituta, Probintziako Batzarretan prokuradorearen gastuak oso handiak zirela eta, Beasainekin bat egin zuen, eta Villafrancako Batasuna izena ezarri. Batasuna, 1644an sinatu zen eta 1687ko maiatzaren 4an, Arama eta Zaldibia ere batasunean sartu ziren. Arrazoiak berak izan ziren, ordezkapen gastuak beste herri batzuekin banatzea. 1710eko apirilaren 10ean Ataun ere sartu zen batasunean, baina Batzar Nagusiek ez zuten 1712 arte onartu. 1741ean tirabirak hasi ziren Zaldibiarekin, 1768an Aramarekin eta 1818an Ataun eta Beasainekin. Ordutik aurrera, Villafranca bakarrik egon zen. Ordizian 27 sukalde-zerga ordaintzen ziren; eta Probintziako Batzarretan, Korrejidore-Lehendakariaren ondoan hamabosgarren jarlekuan esertzen zen Ordiziako ordezkaria.

XVIII. mendean, sute ugari izan ziren. (1738, 1751 eta 1794an), baina ez ziren garrantzi handikoak izan, horietatik batek ere ez baitzuen izan 1512ko martxoaren 18an gertatutako suteak adinako larritasuna; sute hark, erabat suntsitu zuen herria. 1859an beste sute bat izan zen eta herriaren zati bat hondatuta gelditu zen haren ondorioz.

Herria liberalen alde jarri zenez gero, Lehen Gerra Karlistan Zumalakarregik eraso egin zion, 1835ean, hain zuzen ere. Maiatzaren 25etik ekainaren 3ra arte iraun zuen erasoak, orduan eman baitzuen amore herriak, irabazteko aukera gutxi zituela konturatu zenean. On Karlos erregegaiak -Karlos VII.a izan nahi zuenak- Ordizia aukeratu zuen, zenbait urte geroago, 1875ean, euskal foruak zin egiteko.

Antzina-antzinatik herria Bozue Txiki edo Villafranca izeneko Komunitateko partaide izan zen. Komunitate hori lehenengoz 1027. urteko Nafarroako Antxo Handiaren agiri batean agertu zen. Aralar eta Enirioko mendien etekinen hogeita zortziren bat jasotzen zuen herriak, 1409an "Komenio eta Ajusteagatik" ezarritako diruaren zatia, hain zuzen ere. Komunitateak oraindik ere bizirik dirau eta Ordiziako alkatea da lehendakari.

1970eko apirilaren 17an aldatu zen izen ofiziala, "Villafranca de Oria" izatetik "Villafranca de Ordizia" izatera igaro zen. 1982ko urtarrilaren 4an behin betiko eta ofizialki izena jarri zitzaion: Ordizia.

XXI. mendearen hasieratik, Euskal Herrian orokorrean jazo den bezala, herrialde ugaritako etorkinak etorri dira, nagusiki Errumania, Hego Amerika, Afrika eta abarrekoak, horrek gaur egun Ordiziak bere historia guztiko biztanleri kopuru handiena izatea ekarri du, ordurarteko 1981eko 9.781 biztanleriaren kopuruaren errekorra gaindituz, 2018an 10.150 biztanle izatera iritsi baitzen.

Ordiziako armarria

1989ko urtarrilean erabaki zuen Ordiziako Udal Osoko Bilkurak herriko armarria zein zen zehazteko espedienteari ekitea, udalaren sinboloa behin betiko zein izango zen arautzeko.

Udalerrian hainbat armarri zeudenez, horri buruzko xehetasunak emateko eta txostena egiteko agindu zitzaion aditu bati. Hari horretatik, Borja de Aginagalde, Eusko Jaurlaritzako Agiri Ondarearen arduradunak gutun bat bidali zuen Udaletxera, eta honako hau adierazi zuen: "Lurralde osoan salbuespen osoko posizioa du Ordiziak: herriko armak datatuta ditu, 1568an hain zuzen ere, monumentu izaera duen testigantzaz, gainera, hau da, parrokiako eskulturan...". Parrokiako agiritegian dauden armarriak dira, aldaretik sakristiara sartzeko ate gainean daudenak zehazki.

Eusko Ikaskuntzak ere egin zuen txostena, eta udal armarria aldatzea onartu zen (1989ko maiatzaren 2ko Osoko Bilkuran), eta honelaxe idatzi zen armarri horren itxura:

"Hondo urdin batean urrezko almenaz apainduriko urrezko gaztelu bat, lauki urre koloredun eta beltzen gainean. Ingurua, Erdi Aroko eredu espainiarra mako erpinez amaiturik".

Ekonomia

Herriko jarduera nagusiak industria eta merkataritza dira: trenbide-materialak, metalurgia, elikagai-industria, ehungintza, zurgintza, dendak, tabernak eta ostalaritza.

Dena den, XXI. mendearen lehenbiziko urtetatik hasita turismoaren sektorea ere indar hartzen hasi da, bereziki, asteazkenetako Ordiziako Azoka, irailaren hasierako Euskal jaiak, Idiazabal gazta eta udalerritik igarotzen den Euskal Herriaren barnealdeko Donejakue bidearen inguruan.

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,2. Bigarren sektorea %27,8. Hirugarren sektorea %62,8. Eta eraikuntza %9,2.^[21]

Demografia

2023an 10.641 biztanle zituen Ordiziak. 2020an zituen 10.503 biztanleetatik %19,16k 65 urte edo gehiago zituen, eta atzerrian jaiotakoak %17,43 ziren.^[21]

Ordiziako biztanleria

Politika

2011ko udal hauteskundeak

2011ko udal eta foru hauteskundeak Ordizia udalerrian Bildu koalizioak gehiengo osoz irabazi zituen, hamahiru zinegotzitik zazpi eskuratu baitzituen. Hori horrela izanik, udalean gehiengo osoa lortu zuten eta Igor Eguren alkate izendatu zuten.^[22]

2015eko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan, berriz, bi zinegotzi galdu zituen Euskal Herria Bilduk, eta Eusko Alderdi Jeltzalearen zinegotzi kopuru bera lortuta (bosna), azken alderdi horrek boto kopurutan irabazi zuen. Emaitza horiekin, EAJ alderdiko Jose Miguel Santamaria hautatu zuten alkate, bere alderdiaren bost botoekin eta PSE-EE alderdiaren zinegotzi bakarraren botoarekin.^[23]

2019ko udal hauteskundeak

2019ko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk irabazi eta zazpi zinegotzi lortu zituen, EAJ bigarren beste zazpi zinegotziekin, Ordizia Orainek bi zinegotzi eta PSE-EEk zinegotzi bakarra. Adur Ezenarro (EH Bildu) alkate aukeratu zuten koalizioaren 7 botoekin eta Ordizia Orainen biekin.^[24][25][26]

Bestalde, 2018an udalerriak bere historian lehenbiziko aldiz 10.000 biztanleen langa igaro eta populazio hazkunde hori Udalaren zinegotzi ordezkaritzaren handiagotzean islatu zen, 2019ko hauteskundeen ondoren 13 zinegotzitik 17ra osatua egotera igaro baitzen.^[27]

Udal hauteskundeen jarraipen historikoa

Alkateak

Hauek izan dira Ordiziako azken alkateak:

Hirigintza

Kaleak

• Goenkale edo Goen kalea.
• Asto kale edo Elkano kalea.
• Kale nagusia.
• Legazpi kalea.
• Oilo kale edo Domingo Goitia kalea.
• San Pedro edo Done Petri kalea.
• Santa Mari kalea.
• Etxezarreta kalea.

Plazak

• Domingo Unanue plaza
• Garagartza plaza
• Jose Migel Barandiaran plaza
• Plaza Nagusia

Alde Zaharra

Ordiziako Alde Zaharra eta bere hiri-morfologia suteen, gerren eta herriaren beraren aurrerapenaren ondorioz, eraldakuntza handia jasan du. Halere, ordea, oraindik ere Erdi Aroko tipologia gordetzen du neurri handi batean, bide-trazadurari eta lurzatiketari dagokienez.

Herriaren oinplanoa erregularra da, forma obala eta itxia du. Kale nagusiak hiru dira eta ekialdetik mendebalderako orientazioa dute. Erdikoa —Kale Nagusia— zuzena da, eta bertatik igarotzen zen Behobiako Errege-bidea. Honek, gainera, harresiaren ateetako bi lotzen zituen. Alboetako kaleek, alegia Santa Maria kaleak eta gaur egun Goenkalek eta Elkano kaleak osatzen dutenak, harresiaren trazadura eliptikoa itxuratzen zuten; eta honen hegoaldean eliza —parroki gotorlekua— zegoen kokatuta. Hirigunearen zati honetan Etxezarreta kaleak markatzen du hesiaren kanpoko lerroa. Zeharkako arteria batek —egungo Goitia kaleak eta Kale Nagusiak okupatzen dutenak— herriko beste bi ateak lotzen zituen.

Hirigunearen barruan, Kale Nagusiaren, Goenkaleren eta Elkano kalearen artean Ordiziako plaza nagusia erdiko espazio handia irekitzen da, eta honen aurrean Udaletxea dago. Beste espazio publiko aipagarri bat Barrena jauregiaren aurreko lorategiak dira, antzinako barrutiaren muturrean aurkitzen direnak. Lurzatiketak Erdi Aroko zenbait ezaugarri gordetzen ditu: esate baterako, fatxada estuko oin sakon tipikoak, herriaren barneko etxadi bikoitzak, eta herriaren muturretako etxadi bakunak.

Eraikuntzak tipologia askotarikoa du, eta XIX. eta XX. mendeetako jarduketak nagusitzen dira.

Kultura

• Jakintza ikastola

Euskara

Ordiziako euskara^[34] gipuzkeraren^[35] barnean kokatzen da. Zehazki, sartaldeko azpieuskalkiari dagokion Goierriko hizkera^[36] da bertan hitz egiten dena.

XX. mendera arte euskara Ordiziako biztanleen lehen hizkuntza izan zen. Ordiziari buruz datu zehatzik ez badugu ere, Gipuzkoako eta Ordiziako egoera soziolinguistikoak antzeko samarrak zirela emanda, esan daiteke XIX. mendearen erdialdean ordiziarren %96k euskaraz zekiela. Garai horretan oso gutxi izango ziren gaztelaniaz bakarrik zekiten ordiziarrak. Handik ehun urtera, hainbat faktoreren eraginez, Ordiziako euskaldunen portzentajea erdira etorrita zegoen.

2016an herritarren %60,75 euskalduna zen.^[21]

Kirola

• Ordizia Rugby Elkartea, errugbi taldea.
• Ordizia Kirol Elkartea, futbol taldea.
• Ordiziako Klasika
• Ordizia-Txindoki-Ordizia erronka
• Ordizia Eskubaloia

Jaiak eta ospakizunak

• Maiatzaren 2. asteburuan Erdi Aroko azoka ospatzen da.
• Uztailaren 24aren aurreko asteburuan umeen jaiak ospatzen dira.
• Uztailaren 24a, herriko jai nagusiak, Santa Anaren omenez.^[37]
• Uztailaren 27a, Kuadrilla eguna, herriko kuadrillak egun osoz herrigunean parrandan ibili ohi dira. Bestalde, egun honetan ere santaneroen tradizioa nabarmentzen da, tradizio honetan ospakizun ospetsu bat egiten da, bertan azken urtean zehar ezkondu diren bikoteak (santaneroak) udaletxetik eskutik helduta (zapiz) irteten dira (emakumeek zetazko xala daramate) eta Ordiziako plaza nagusian dantza egiteen dute, ondoren herriaren kaleak zeharkatzen dituztelarik.
• Euskal jaiak, irailaren lehenengo asteko osoko asteazkenean. Ganadu, barazki eta fruituen erakustazoka burutzeaz gain, Euskal Herria osoan ospetsua den Ordiziako Ardi Latxa Gazta Txapelketa burutu ohi da.^[37]
• Abenduan, eguberri ondorengo asteazkenean ere Azoka Berezia edo Neguko Azoka ospatu ohi da.^[37]

Jai hauen artean ospe berezia du Santa Ana egunean, uztailaren 27an, egiten den Santaneroen kofradiakoen esku-dantza, 1509. urtetik ospatzen den tradizioa. Egun honetan aurreko jaitik izandako urtebetean ezkondutako bikoteak Udaletxean elkartzen dira, emakumeak Manilako Mantoia daramatelarik, eta alkatea aurrean jarrita taldea Parrokiara hurbiltzen da. Elizkizunaren ondoren, Udaletxera itzultzen dira eta hamaiketako baten hondoren akten liburu zaharrean sinatzen dute alkateak eta maiordomoak, Santaneroak du izena liburu horrek eta 1792koa da. Momentua iristen denean alkatea enparantzara jaitsi eta Santanazaleak diren senar gazteei eskua eman ostean ohiturazko Santanazaleen Aurreskuari ekiten zaio.^[38]

Ordiziako ereserkia

Ordiziak badu bere ereserkia, gehienbat uztaileko jai nagusietan edota ordiziarrek jai egiten dutenean abestua, Bernardo Alberro musikagile eta akoodeoi-jotzaileak konposatua^[39].

Abesti horretaz gain Ordiziak martxa dotorea du. Gurrutxaga maisuaren obra bikaina Gipuzkoako martxa hoberenatzat jotzen da. Obrak 6 minutu inguru irauten du eta Ordiziako Danborradaren amaiaeran jotzen da urtero. Maisulanaren benetako izena "Marcha de Villafranca" da, baina Ordiziako martxa izenez ere ezagutzen da.

Ondasun nabarmenak

• Abaria jauregia. XVII. mendeko eraikin barrokoa.^[41]
• Barrena jauregia: XVII. mende hasierakoa.^[42]
• Barretxe jauregia
• Gazteluzar edo Ibarbia jauregia. XVIII. mendeko eraikin barrokoa.^[43]
• Jasokundeko Andre Mariaren eliza: XIII. edo XIV. mendeetan sortua, egungo eliza XVI. mendekoa da eta dorrea barrokoa^[44][45]
• Herri Antzokia
• Muxika dorretxea^[46]
• Ordiziako udaletxea: 1830-1832 artean eraikia.^[47]
• Ordiziako enparantza nagusia eta 1925eko Azoka, estetika neoklasikoan^[48]
• Sujetoenea. XVIII. mendekoa.^[46]
• Zabala jauregia. XVII. mendeko eraikin barrokoa.^[49]
• Lazkaibar Balda jauretxea: 1859 erre zen jauregia, udaletxe parean zegoen egungo plazaren orubean.
• Santa Maria kalea 20, etxea.
• Ordiziako karkaba.
• Botika edo Jauregi botika
• Urdaneta Kalea monumentu multzoa. Ordiziako lehen zabalkundea.
• Ordiziako baserriak
• Ordiziako hilerria
• Ordiziako merkatal establezimendu historikoak

1996ko martxoaren 12an, Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen Ordiziako Alde Zaharra, monumentu-multzo sailkapenarekin.^[50][51]

Bestelako eraikinak eta parkeak

Alde zaharretik kanpo eta udalerrian zehar kokatuak dauden beste hainbat eraikin eta leku nabarmenak honako hauek dira:

• Beti Alai pilotalekua. XIX. mendekoa.^[52]
• Barrena parkea
• Oiangu parkea
• Torresol eraikina.
• San Bartolome baseliza: Jatorrizko baseliza Erdi Arokoa zen eta Ordiziaren sorlekua izan zen.^[53]
• Zabale baserria. XVI. mendekoa.^[54]

Monumentuak

• Andres Urdanetaren estatua^[46]
• 2 gaineko 1, multzo hirukoitza. 1993an inauguratutako Jorge Oteizaren eskultura.

Ordiziar ospetsuak

• Andres Urdaneta (1508-1568), itsas gizona, kosmografoa, esploratzailea eta apaiza, Filipinetatik Mexikorainoko itsasbidea aurkitu zuen, Itzulbidaia deritzona, alegia. Bide horretan ibili zen urteetan Manilako Galeoia, eta hortik sortu ziren Ordiziako zenbait ohitura, esaterako: Santanazaleen dantza (urteko ezkonberriak Manilako mantoiez estalita egiten duten dantza, Santa Ana egunean).
• Martin Loinazkoa(1567-1597) Villafrancako Beasain auzoan jaiotako dohatsu eta santua.
• Pedro Arteaga (1537-1590), politikaria eta epailea.
• Martin Muxika (????-1649), Txileko gobernadorea.
• Joseph Otxoa de Arin (XVIII. mendea), euskal idazlea.
• Manuel Jose Zabala, Villafuertesko kondea, (1785-1842), politikaria eta aristokrata. Gipuzkoako Foru Aldundiko presidentea, Tolosako alkatea eta senataria.
• Francisco Javier Irastortza Loinatz (1875-1943), Erromatar Eliza Katolikoko elizgizona, Ciudad Realgo eta Orihuelako apezpikua. Donostian jaioa, Ordizian bizi izan zen.
• Manuel Jiménez Moya (1877-????), idazlea eta kazetaria.
• Mikel Irastortza Intsausti (1882-1919), frantziskotarra, eta frantziskotarren ordezkaritzat Hilobi Santuaren zaintzailea.
• Luis Urteaga Iturriotz (1882-1960), musikagilea eta organo-jotzailea.
• Fermin Iturriotz (1897-1952), apaiza, idazlea eta pedagogoa.
• Joseba Rezola Arratibel (1900-1971), EAJko idazkari nagusia,1936ko Eusko Jaurlaritza eta Eusko Gudarosteko Defentsa kontseilaritzako idazkari nagusia, eta Eusko Jaurlaritzako lehendakariordea erbestean (1963-1971).
• Domingo Unanue (1901-1985) arkitektoa.
• Ricardo Montero (1902-1974), txirrindularia. Avilan jaioa, txiki-txikitatik Ordizian bizi izan zen.
• Luciano Montero (1908-1993), txirrindularia. Avilan jaioa, txiki-txikitatik Ordizian bizi izan zen.
• Nikolas Lekuona (1913-1937), artista abangoardista, margolaria, marrazkigilea eta argazkilaria.
• Miguel Irastorza Martiel, Kapa (1915-1990), futbolaria.
• Mikel Garmendia Olaziregi (1915-2015), Eusko Gudarosteko gudaria. Donostian jaioa, Ordizian bizi izan da bere bizitzako zatirik handienean.
• Marcelo Usabiaga (1916-2015), komunista, milizianoa eta ekintzaile antifrankista.
• Bernardo Alberro (1927-), kantautorea eta akordeoi-jotzailea, jaiotzez Astigarragakoa, urtez luzez Ordizian bizi eta herriko "Ordiziarrak Gera" ereserkiaren konposatzailea.
• Miren Etxezarreta (1936-), ekonomialaria.
• Mikel Garmendia (1945-2005) aktorea. Zineman, antzerkian eta telebistan aritua, Goenkale telesailean Jose Mari Lasaren rola jokatzeagatik egin zen ospetsu, bereziki.
• Txema Auzmendi (1949-), josulaguna eta Euskaldunon Egunkariaren sortzailea.
• Itziar Zubizarreta (1952-), euskal idazlea.
• Francisco Mujika Garmendia, Pakito / Artapalo (1953-), ETAko buruzagi izana, erakunde horrek kanporatua.
• Jokin Perez (1953-1978), ETAko kidea.
• Dolores Gonzalez Katarain, Yoyes (1954-1986), ETAko buruzagi izana, erakunde horrek berak hil zuen, traizioa egotzita.
• Salvador Martín Mateos (1956-), kirol kazetaria.
• Patxi Zubizarreta (1964-), euskal idazlea.
• Nekane Balluerka (1966-), Portaera Zientzien Metodologiaren irakaslea da, Euskal Herriko Unibertsitateko Psikologia Fakultatean. 2017ko urtarriletik aurrera UPV/EHUko errektorea da.
• Pello Ramírez (1966-), akordeoi eta biolontxelo jotzailea.
• Mikel Saez de Urabain (1968-), alpinista eta eskalatzailea.
• Aitor Furundarena (1970-), soinu-jotzailea eta musikagilea.
• Alejandro Calvo García, Jandro, (1972-), futbolaria.
• Emma García (1973-), telebista-aurkezlea.
• Asier Mendizabal (1973-), hainbat diziplinatan diharduen artista.
• Sara Cozar (1980-), aktorea.
• Aitana Etxeberria (1997-), abeslaria, youtuberra eta aktorea. Paula Etxeberria ahizpa bikiarekin abesteagatik egin zen ezagun. Twin Melody taldeko kidea.
• Paula Etxeberria (1997-), abeslaria, youtuberra eta aktorea. Aitana Etxeberria ahizpa bikiarekin abesteagatik egin zen ezagun. Twin Melody taldeko kidea.

Argazki galeria

• 
  Ordiziako geltokia.
• 
  Joseba Rezola etorbidea eta Torresol eraikina.
• 
  Garagartza plaza.
• 
  Jorge Oteiza eskultorearen 2 gaineko 1, multzo hirukoitza lana.
• 
  Santa Mari kalea.
• 
  Etxezarreta kalea.

Erreferentziak

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Ordizia

• Ordiziako Udala
• Goierriko Hitza, Eskualdeko berriak egunero euskaraz