Rumi

Rumi
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Vakhsh (en) , 1207ko irailaren 30a (egutegi gregorianoa)
Lehen hizkuntza	persiera
Heriotza	Konya, 1273ko abenduaren 17a (egutegi gregorianoa) (66 urte)
Hobiratze lekua	Mevlâna Museum (en) Yeşil Türbe (en)
Familia
Aita	Baha ud-Din Walad
Ezkontidea(k)	Gawhar Khatun (en)
Seme-alabak	ikusi Sultan Walad (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	persiera arabiera Old Anatolian Turkish (en) Erdi Aroko greziera
Irakaslea(k)	Baha ud-Din Walad (en) Burhanuddin Tirmizi (en)
Ikaslea(k)	ikusi Pervâne (en) Husam al-Din Chalabi (en)
Jarduerak
Jarduerak	poeta, Ulema, idazlea, literatoa, filosofoa, mistikoa eta teologoa
Lan nabarmenak	ikusi Seven Sessions (en) Fihi Ma Fihi (en) Masnavi (en) Diwan-e Shams-e Tabrizi (en) Maktubat (en)
Influentziak	Shams Tabrizi (en) , Ibn al-Arabi eta Abdul Qadir Gilani (en)
Izengoitia(k)	خاموش
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	islama Sufismoa

Jalāl ad-Dīn Muhammad Rūmī (persieraz: جلال‌الدین محمد رومی‎‎), ezaguna baita ere Jalāl ad-Dīn Muhammad Balkhī (جلال‌الدین محمد بلخى), Mevlânâ/Mawlānā (مولانا, "gure maisua") eta Mevlevî/Mawlawī (مولوی, "nire maisua") izenekin, baina bereziki Rumi (1207ko irailaren 30 - 1273ko abenduaren 17) izen laburtuarekin, XIII. mendeko persiar olerkigile, alfaki, islamiar jakitun, teologo eta Sufi mistiko bat izan zen, Khorasan Handian jaioa. Rumiren jakintza eta eraginak nazio eta etnia mailako mugak igaro eta irandar, taijkar, turkiar, greko, paxtundar eta beste hainbat herritan errotu ziren. Asia Zentraleko musulmanek eta indiar azpikontinentekoek azken zazpi mendeetan asko estimatu dute haren ondare espirituala. Gainera, bere olerkiak xehe itzuli dira munduko hizkuntza askotara, formatu ugaritan argitaratuak izateaz gain. Estatu Batuetan Rumi "olerkigile ospetsuena" eta "olerkigile salduena" bezala izendatu da azken urteetan.

Rumiren lanak gehien batean persierazkoak dira, baina batzuetan turkieraz, arabieraz eta grezieraz ere idatzi zuen. Konyan idatzitako Masnavi (Mathnawi) lana persiar hizkuntzan inoiz idatzitako onenetakotzat hartzen da. Gaur egun ere haren lanak irakurle ugari ditu, zer esanik ez jatorrizko hizkuntzan, Iran Handian eta pertsieraz mintzatzen diren lurraldeetan, alegia. Baina arestian esan bezala, bere lanak hizkuntza askotan daude irakurgai, eta hortaz, Turkian, Azerbaijanen, Estatu Batuetan eta Hegoaldeko Asian irakurle asko dituzte bere lanek. Olerkigilearen ekarpenek ez zuten soilik persiar literatura baldintzatu, haren eragina nabari baitaiteke otomandar turkieran, Txagatai hizkuntzan, urdueran eta paxtuneran.

Lan nabarmenak

Rumiren olerkiak sarritan hainbat multzotan sailkatzen dira: Divanaren lauko txikiak (rubayāt) eta odak (ghazal), Masnaviaren sei liburuak. Prosazko lanak aldiz, Berbaldiak, Gutunak eta Zazpi Sermoiak taldeetan banatzen dira.

Poesia

• Rumiren lanik ezagunena Maṭnawīye Ma'nawī (Kopla Espiritualak; مثنوی معنوی) da. Sei liburukik osatzen dute eta persiar Sufi literatura aberatsaren baitan bere txoko oso adierazgarria du, izan ere, sarritan "Pertsierazko Koran" izena eman zaio.^[1][2] Zenbait adituren ustez, liburuki horietan daude literatura unibertsaleko olerki mistiko onenak.^[3] Hogeita zapi mila lerro inguruk osatzen dute lana eta bakoitza barne errimadun binakatu bat da.
• Rumiren beste lan entzutetsu eta nagusia Dīwān-e Kabīr (Lan Handia) da, Dīwān-e Shams-e Tabrīzī (Tabrizgo Shamsen Lanak; دیوان شمس تبریزی) izenaz ere ezaguna. Azken izen hori Rumiren maisu Shamsen omenez jarria dago. Gutxi gorabehera, 3500 persiar koplak eta 2000 persiar lauko txikik osatzen dute. Gainera, Divanak 90 Ghazal eta 19 lauko txiki ditu arabieraz, beste dozena batzuk binakatu turkieraz (persiar eta turkiar nahasketatik jaiotako makaronierazko olerkiak hein handi batean) eta hamalau binakatu grezieraz (makaronierazko hiru olerki Greko-persiarretan daude denak).

Prosa

• Fihi Ma Fihi (Bere Baitan Dagoen Hartan, persieraz: فیه ما فیه) lanean hirurogeita hamaika hitzaldi eta irakurgai topa daitezke, sarritan Rumik bere jarraitzaileei ematen zizkienak. Lana bilduma bat da, bertan Rumiren jarraitzaileen lanak ere badirelako eta hortaz, Rumik ez zuen lanaren gaineko zuzeneko jabetza aldarrikatu. Lan hau ere beste hizkuntzetara itzuli da, adibidez, ingelesera A.J. Arberryk itzuli zuen lehen aldiz 1972an. Lan honetan lagunarteko erregistroa baliatzen da eta horregatik, erdi-klaseko herriari zuzendua dago, erregistroa ez delako beste lanetan bezain jasoa.
• Majāles-e Sab'a (Zazpi Saio, persieraz: مجالس سبعه) lanean, izenak dioen bezala, zazpi persiar sermoi topa daitezke, zazpi batzar desberdinetan emandakoak. Sermoi horiek Korana eta Hadith-aren esanahi sakonago bat erakusteko asmoarekin idatzi ziren, Gainera, sermoi horietan beste olerkigile batzuei erreferentzia egiten zaie, hala nola, Sana'i eta 'Attar olerkigileei. Bere buruari ere erreferentzia egiten dio. Aflakīk dioenaren arabera, Shms-e Tabrīzīren ondoren, Rumik boteretsuek hala eskatuta sermoiak eman zituen. Boteretsu horietan esanguratsuena Salāh al-Dīn Zarkūb izan zen. Lanean erabiltzen den hizkuntza arrunta (persiera) ez da lana nabarmen egiten duena, arabierazko zitazioak eta idazleak historiaren eta Haditharen inguruan erakusten duen jakinduria da lana berezi egiten duen ezaugarria. Bertan ikus daiteke, distira osoz, Rumik islamiar zientzietan zuen jakinduria sakona. Lanaren estiloa Sufiek eta maisu espiritualek haien irakurgaietan erabiltzen zuten ohiko estiloa da.
• Makatib (Gutunak, persieraz: مکاتیب) Rumik haren jarraitzaileei, senitartekoei eta estatu-gizonei igorritako gutunak biltzen dituen lana da. Lan honetan argi ikus daiteke Rumi lanpetuta ibili zela haren senitartekoak laguntzen eta haren inguruan sortu zen jarraitzaileen talde gero eta handiagoa kudeatzen. Persieraz idatzitako aurreko bi lanetan ez bezala, lan honetan erregistro jaso eta oso aberatsa erabiltzen da, izan ere, halakoa izan behar zuten garaiko pertsona garrantzitsuei igorritako gutunak; pertsona horiek nobleak, estatu-gizonak eta erregeak zirelako.

Erreferentziak

Bibliografia

• Ma-Aarif-E-Mathnavi A commentary of the Mathnavi of Maulana Jalaluddin Rumi (R.A.), by Hazrat Maulana Hakim Muhammad Akhtar Saheb (D.B.), 1997.
• The Sufi Path of Love: The Spiritual Teachings of Rumi, by William Chittick, Albany: SUNY Press, 1983.
• The Mysteries of the Universe and Rumi's Discoveries on the Majestic Path of Love, by Majid M. Naini, Universal Vision & Research, 2002 ISBN 978-0-9714600-0-3 www.naini.net
• The Mesnevi of Mevlâna Jelālu'd-dīn er-Rūmī. Book first, together with some account of the life and acts of the Author, of his ancestors, and of his descendants, illustrated by a selection of characteristic anecdotes, as collected by their historian, Mevlâna Shemsu'd-dīn Ahmed el-Eflākī el-'Arifī, translated and the poetry versified by James W. Redhouse, London: 1881. Contains the translation of the first book only.
• Masnaví-i Ma'naví, the Spiritual Couplets of Mauláná Jalálu'd-din Muhammad Rúmí, translated and abridged by E.H. Whinfield, London: 1887; 1989. Abridged version from the complete poem. On-line editions at sacred-texts.com, archive.org and on wikisource.
• The Masnavī by Jalālu'd-din Rūmī. Book II, translated for the first time from the Persian into prose, with a Commentary, by C.E. Wilson, London: 1910.
• The Mathnawí of Jalálu'ddín Rúmí, edited from the oldest manuscripts available, with critical notes, translation and commentary by Reynold A. Nicholson, in 8 volumes, London: Messrs Luzac & Co., 1925–1940. Contains the text in Persian. First complete English translation of the Mathnawí.
• Rending The Veil: Literal and Poetic Translations of Rumi, translated by Shahram Shiva Hohm Press, 1995 ISBN 978-0-934252-46-1. Recipient of Benjamin Franklin Award.
• Hush, Don't Say Anything to God: Passionate Poems of Rumi, translated by Shahram Shiva Jain Publishing, 1999 ISBN 978-0-87573-084-4.
• The Essential Rumi, translated by Coleman Barks with John Moyne, A.J. Arberry, Reynold Nicholson, San Francisco: Harper Collins, 1996 ISBN 978-0-06-250959-8; Edison (NJ) and New York: Castle Books, 1997 ISBN 978-0-7858-0871-8. Selections. Description of 2010 expanded edition. A much-cited poem therein is "The Guest House found in, for example, Mark Williams and Danny Penman (2011), Mindfulness, pp. 165–167. The poem is also at The Guest House by Rumi.
• The Illuminated Rumi, translated by Coleman Barks, Michael Green contributor, New York: Broadway Books, 1997 ISBN 978-0-7679-0002-7.
• The Masnavi: Book One, translated by Jawid Mojaddedi, Oxford World's Classics Series, Oxford University Press, 2004 ISBN 978-0-19-280438-9. Translated for the first time from the Persian edition prepared by Mohammad Estelami with an introduction and explanatory notes. Awarded the 2004 Lois Roth Prize for excellence in translation of Persian literature by the American Institute of Iranian Studies.
• Divani Shamsi Tabriz, translated by Nevit Oguz Ergin as Divan-i-kebir, published by Echo Publications, 2003 ISBN 978-1-887991-28-5.
• The rubais of Rumi: insane with love, translations and commentary by Nevit Oguz Ergin and Will Johnson, Inner Traditions, Rochester, Vermont, 2007, ISBN 978-1-59477-183-5.
• The Masnavi: Book Two, translated by Jawid Mojaddedi, Oxford World's Classics Series, Oxford University Press, 2007. ISBN 978-0-19-921259-0. The first ever verse translation of the unabridged text of Book Two, with an introduction and explanatory notes.
• The Rubai'yat of Jalal Al-Din Rumi: Select Translations Into English Verse, Translated by A.J. Arberry, (Emery Walker, London, 1949)
• Mystical Poems of Rumi, Translated by A.J. Arberry, (University of Chicago Press, 2009)
• The quatrains of Rumi: Complete translation with Persian text, Islamic mystical commentary, manual of terms, and concordance, translated by Ibrahim W. Gamard and A.G. Rawan Farhadi, 2008.
• The Soul of Rumi: A New Collection of Ecstatic Poems, translations by Coleman Barks, Harper One, 2002.
• The Hundred Tales of Wisdom, a translation by Idries Shah of the Manāqib ul-Ārefīn of Aflākī, Octagon Press 1978. Episodes from the life of Rumi and some of his teaching stories.
• Rumi: 53 Secrets from the Tavern of Love: Poems from the Rubaiyat of Mowlana Rumi, translated by Amin Banani and Anthony A. Lee (White Cloud Press, 2014) ISBN 978-1-940468-00-6.

Kanpo estekak